Rikard NORBERG
Personal och Ledarskap

Firmy z sektora IT czΩsto nie zastanawiaj▒ siΩ, dlaczego wprowadzaj▒ programy opcji na akcje. Jako motyw podaj▒ standardowe pakiety oferowane przez banki. R≤wnie┐ uzasadnieniem jest wzrost zaanga┐owania pracownik≤w, co mo┐e nie przynosiµ spodziewanych efekt≤w, gdy kursy akcji zni┐kuj▒. Powy┐sze wnioski mo┐na wyci▒gn▒µ z badania 28 najwiΩkszych firm z sektora IT, kt≤re s▒ notowane na gie│dzie w Sztokholmie. Badanie przeprowadzi│y Anna-Karin Toresson oraz Elizabeth Lochting.

Podstawy teoretyczne opcji na akcje zawarte s▒ w teorii agencyjnej. Zgodnie z t▒ teori▒, mo┐na sterowaµ zachowaniem pracownik≤w w taki spos≤b, aby ich dzia│ania by│y zgodne z interesami w│a╢cicieli firmy. Realizuje siΩ to poprzez przydzielanie opcji na akcje pracownikom, gdy┐ w≤wczas ich dzia│ania bΩd▒ przyczynia│y siΩ do wzrostu akcji, na czym zale┐y r≤wnie┐ w│a╢cicielom firmy.

Z badania, kt≤re zosta│o przeprowadzone w ramach pracy dyplomowej w Handelsh÷gskolan i Stockholm (Wy┐szej Szkole Handlowej w Sztokholmie) wynika, ┐e zainteresowanie opcjami na akcje w firmach z sektora nowych technologii jest niewielkie.

- Szacuje siΩ, ┐e na wzrost akcji do 50% nie maj▒ wp│ywu czynniki zwi▒zane z przedsiΩbiorstwem. Natomiast na wzrost drugiej po│owy kursu akcji maj▒ wp│yw pracownicy, lecz spoza kierownictwa, twierdzi Anna-Karin Toresson, wsp≤│autorka badania.

W badaniu wziΩ│y udzia│ wszystkie firmy (│▒cznie 28 firm) z sektora IT, kt≤re s▒ notowane na gie│dzie w Sztokholmie (lista A i O). Wszystkie badane przedsiΩbiorstwa, je╢li nie oferowa│y swoim pracownikom opcji na akcje, to planowa│y je wdro┐yµ. Badanie przeprowadzono w dw≤ch etapach - wysy│aj▒c kwestionariusz z pytaniami, a nastΩpnie przeprowadzaj▒c wywiad szczeg≤│owy w 12 przedsiΩbiorstwach. Celem wywiadu by│o okre╢lenie przyczyn wdra┐ania opcji na akcje.

Motyw "standardowego pakietu"

Badanie pokaza│o, ┐e istnia│o wiele rozbie┐nych motyw≤w wdra┐ania program≤w opcji na akcje. Mimo tych r≤┐nic, motywy by│y formu│owane podobnie, w przypadku gdy przedsiΩbiorstwa wsp≤│pracowa│y z tym samym bankiem inwestycyjnym. Mo┐na wnioskowaµ st▒d, ┐e przedsiΩbiorstwa powierza│y zadanie tworzenia program≤w opcji na akcje bankom, kt≤re wykorzystywa│y swoje standardowe pakiety. Jednak wdra┐anie standardowego pakietu r≤wnie┐ nie stanowi uzasadnienia. Pracodawcy twierdz▒, ┐e postΩpuj▒ tak, gdy┐ chc▒ siΩ "podzieliµ z pracownikiem udzia│ami przedsiΩbiorstwa", b▒d╝ te┐ argumentuj▒, ┐e "wszyscy pracownicy otrzymuj▒ opcje w firmie". Wobec powy┐szego autorki sformu│owa│y wniosek, dlaczego firmy wdra┐aj▒ opcje na akcje.

- Og≤lnie m≤wi▒c pracodawcy nie zastanawiaj▒ siΩ, dlaczego wdra┐aj▒, b▒d╝ te┐ planuj▒ wdro┐yµ programy opcji na akcje. Uzasadnienie znajduje siΩ p≤╝niej - m≤wi Anna-Karin Toresson.

Kr≤tkoterminowa perspektywa

Powszechnym uzasadnieniem oferowania opcji na akcje jest d│ugotrwa│e motywowanie pracownika, gdy┐ dziΩki opcjom staje siΩ on udzia│owcem przedsiΩbiorstwa. Jednak z badania wynika, ┐e czΩsto spotyka siΩ inne, wrΩcz przeciwne uzasadnienie:

- My╢lΩ, ┐e najlepszym rozwi▒zaniem jest dzia│anie w kr≤tkim okresie czasu, gdy┐ trzeba posiadaµ kapita│, aby kupowaµ akcje, gdy opcje zni┐kuj▒. Wobec powy┐szego lepiej jest sprzedaµ opcje bankowi inwestycyjnemu, poniewa┐ w przeciwnym razie nigdy nie zostanie siΩ akcjonariuszem.

Innym uzasadnieniem oferowania opcji na akcje jest zatrzymywanie "kapita│u ludzkiego" w przedsiΩbiorstwie. Jednak wiele przedsiΩbiorstw, kt≤re chcia│y zatrzymaµ kapita│ ludzki, uzyska│y taki efekt, w przypadku gdy nie oferowa│y opcji, kt≤re mog▒ przynie╢µ straty.

"Doszli╢my zatem do niespotykanej sytuacji: oferujemy pracownikom opcje na akcje, nawet gdy nie spe│niaj▒ one motywuj▒cej roli, tj. przywi▒zywania pracownika do miejsca pracy".

"Z│ote kajdanki"

Zaledwie w przypadku piΩciu badanych przedsiΩbiorstw uzyskano jednoznaczne uzasadnienie, dlaczego oferuje siΩ opcje na akcje - chciano zatrzymaµ pracownik≤w w firmie (tzw. "z│ote kajdanki").

Autorki pisz▒: "Wa┐ne jest, aby mieµ w ofercie programy opcji na akcje, nawet wtedy, gdy firma nie dysponuje jeszcze odpowiednimi instrumentami, aby je wdro┐yµ."

CzΩsto przedsiΩbiorstwa nie chc▒ oferowaµ pracownikom opcji na akcje, gdy┐ boj▒ siΩ, ┐e przynios▒ one negatywne efekty, gdy warto╢µ akcji bΩdzie spadaµ. Niekt≤re przedsiΩbiorstwa do╢wiadczy│y ju┐ tego wcze╢niej. Do╢wiadczy│y r≤wnie┐ sytuacji przeciwnej - wycofa│y siΩ z program≤w opcji, a kursy w nied│ugim czasie wzros│y.

© Artyku│ pochodzi z miesiΩcznika Personal och Ledarskap, 2001.