Ludzie ca│kowicie sparali┐owani bΩd▒ mogli sam▒ my╢l▒ sterowaµ komputerem, by porozumieµ siΩ z otoczeniem. Niezwykle czu│e detektory, odczytuj▒ce wybrane fale m≤zgowe, testowane s▒ w laboratoriach USA, Japonii i Europy. Do │▒czno╢ci z urz▒dzeniami elektronicznymi mo┐na wykorzystaµ jak▒kolwiek aktywno╢µ uk│adu nerwowego - sygna│y elektroniczne wytwarzane ruchami ga│ek ocznych lub impulsy nerw≤w miΩ╢ni.

Jeszcze niedawno wszelkie rozwa┐ania na ten temat by│y domen▒ wy│▒cznie autor≤w powie╢ci fantastycznonaukowych. Obecnie uczeni w kilkunastu o╢rodkach prze╢cigaj▒ siΩ w konstruowaniu urz▒dze± coraz sprawniej wykrywaj▒cych komunikaty my╢lowe. Neurolodzy Uniwersytetu Emory w Atlancie wypr≤bowali u dw≤ch pacjent≤w, system pozwalaj▒cy sterowaµ kursorem na ekranie monitora - bez po╢rednictwa myszy czy klawiatury. Wszczepiono im do o╢rodka ruchowego implanty krzemowe w kszta│cie sto┐ka, zawieraj▒ce miniaturowe elektrody. Po obro╢niΩciu kom≤rkami nerwowymi rejestruj▒ fale m≤zgu przesy│ane do komputera poprzez przeka╝nik umieszczony tu┐ pod czaszk▒. Chory musi tylko koncentrowaµ uwagΩ na kursorze, by go przestawiaµ w g≤rΩ lub w d≤│, na prawo i lewo - w to miejsce na ekranie, gdzie umieszczone s▒ wybrane zdania i polecenia.

Elektrody w m≤zgu

Komunikowanie siΩ przy u┐yciu takiego systemu jest do╢µ ┐mudne i k│opotliwe, ale wy│▒cznie dla ludzi zdrowych. Dla os≤b ca│kowicie sparali┐owanych, nie mog▒cych wykonywaµ ┐adnych ruch≤w, nawet miΩ╢niami twarzy, jest jedynym sposobem porozumiewania. Urz▒dzenie ma tylko jedna wadΩ, ┐e wymaga u┐ycia przeszczep≤w, gro┐▒cych powstaniem infekcji i uszkodze± m≤zgu. W przysz│o╢ci wiΩksze zastosowanie znajd▒ zapewne bardziej wyrafinowane detektory fal m≤zgowych, wyposa┐onych w elektrody umieszczane na sk≤rze g│owy. Kilka takich rozwi▒za± jest testowanych w USA, Niemczech i Japonii.

Elektroniczna telepatia

Sterowanie komputerem sam▒ my╢l▒ sta│o siΩ mo┐liwe, gdy uczeni lepiej opanowali skomplikowane odczytywanie i werbalizacjΩ sygna│≤w ludzkiego m≤zgu. Pomog│y w tym bardziej czu│e detektory, a tak┐e urz▒dzenia pozwalaj▒ce wyselekcjonowaµ wybrane impulsy elektryczne spo╢r≤d tysi▒ca innych, jakie wytwarzane s▒ przez uk│ad nerwowy cz│owieka, np. podczas ruchu ga│k▒ oczn▒, mrugania powiekami czy po│ykania ╢liny. Wy│owione sygna│y trzeba jeszcze przetworzyµ w konkretne polecenia, np. "przesun▒µ kursor" na ekranie lub "nacisn▒µ klawisz" klawiatury. Pierwsze prace nad takimi urz▒dzeniami rozpoczΩto w latach 60, ale obiecuj▒ce efekty uzyskano dopiero 30 lat p≤╝niej - na pocz▒tku lat 90.

Dr Norio Fujimaki z o╢rodka badawczego Fujitsu w Jokohamie pr≤bowa│ przed kilkoma laty za po╢rednictwem elektroencefalografu wy│owiµ w m≤zgu sygna│y pojawiaj▒ce siΩ, gdy pojawi siΩ w nim my╢l np. o literze "A". Podobno nawet uda│o mu siΩ tego dokonaµ, ale opracowany przez niego system potrzebowa│ a┐ 10 godzin, by rozpoznaµ samog│oskΩ. Lepsze efekty osi▒gn▒│ dr Emanuel Donchin, ameryka±ski uczony zatrudniony przez o╢rodek badawczy Air Force. Zauwa┐y│ on, ┐e silniejszy sygna│ powstaje wtedy, gdy chory rozpozna na monitorze pokazane przypadkowo litery, o kt≤rych my╢la│. M≤zg emituje wtedy falΩ oznaczon▒ symbolem P-300, nazwan▒ tak, gdy┐ trwa zaledwie 300 tysiΩcznych sekundy od wywo│ania takiej my╢li.

System ten usprawni│ dr Lawrence Farwell z laboratorium bada± nad ludzkim m≤zgiem w Waszyngtonie: zamiast przypadkowych liter pokazywa│ na ekranie komputera matrycΩ z u│o┐onych w kolumnach literami oraz kilkoma komendami. Pod│▒czeni do systemu sparali┐owani pacjenci uk│adali zdania, kt≤re po komendzie "talk", by│y odczytywane przez syntezator mowy. Podobne urz▒dzenie, tym razem badaczy Uniwersytetu Tottori w pobli┐u Osaki (r≤wnie┐ rejestruj▒ce sygna│y P-300), potrafi odczytywaµ pojedyncze s│owa, jakie pojawiaj▒ siΩ w umy╢le cz│owieka. Komputer w ci▒gu 25 sekund por≤wnuje je z kilkoma zakodowanymi w pamiΩci wzorami. Japo±scy uczeni zapewniaj▒, ┐e jego mo┐liwo╢ci bΩd▒ coraz szybciej bΩdzie potrafi│ odczytaµ polecenia pacjent≤w.

Homo Electronicus

Czy to oznacza, ┐e kiedy╢ bΩdzie mo┐na rozpoznaµ nie tylko pojedyncze sygna│y, a r≤wnie┐ my╢li ludzi? Jeszcze niedawno takie pytanie by│oby niedorzeczne. Dzi╢ naukowcy nie s▒ ju┐ takimi sceptykami, tym bardziej ┐e wprowadzane s▒ coraz bardziej czu│e detektory wy│adowa± elektrycznych oraz doskonalsze urz▒dzenia do rezonansu magnetycznego pokazuj▒, jaki fragment m≤zgu jest aktywny podczas r≤┐nych czynno╢ci - czytania, liczenia, postrzegania lub wysi│ku intelektualnego.

Podejrzewa siΩ, ┐e istotn▒ rolΩ odgrywaj▒ w nich fale m≤zgowe, kt≤re nie tylko s▒ objawem tych czynno╢ci, ale zarazem integratorem neutron≤w znajduj▒cych siΩ w r≤┐nych o╢rodkach m≤zgu, niezbΩdnych do ich wykonywania. Co wiΩcej, pojawi│y siΩ podejrzenia, ┐e rejestrowanie biotencja│≤w m≤zgowych pozwala obrazowaµ nie╢wiadome procesy umys│owe zwi▒zane z postrzeganiem, mow▒ i motoryk▒. Gdyby potwierdzi│y to kolejne badania, w przysz│o╢ci mo┐na by│oby zar≤wno odczytywaµ niekt≤re my╢li ludzi, jak i wp│ywaµ na ich pod╢wiadomo╢µ.

Aktywno╢µ elektroniczna uk│adu nerwowego mo┐na wykorzystywaµ te┐ do bezpo╢redniego komunikowania siΩ z komputerem. Elektrody mocowane na g│owie do odbioru sygna│≤w m≤zgu mo┐na umie╢ciµ te┐ na sk≤rze do rejestrowania impuls≤w wytwarzanych podczas skurcz≤w miΩ╢ni.

Podobnie do sterowania urz▒dzeniami elektronicznymi mo┐na wykorzystaµ ruchy ga│ek ocznych: wystarczy u┐yµ detektory wychwytuj▒ce towarzysz▒ce im niewielkie zmiany napiΩcia twarzy. Nie mo┐na zatem wykluczyµ, ┐e w przysz│o╢ci rakiety bΩdzie mo┐na nakierowywaµ na cel jedynie wzrokiem. Powstan▒ systemy rejestruj▒ce zmiany napiΩcia miΩ╢ni, sygna│y w m≤zgu oraz ruch ga│ek ocznych powstaj▒ce w razie jakiego╢ zagro┐enia. "Inteligentne" systemy bΩd▒ je w stanie w│a╢ciwie zinterpretowaµ i b│yskawicznie zareagowaµ, by uchroniµ samolot lub samoch≤d przed katastrof▒.

W 21 wieku cyborgi - istoty bΩd▒ce skrzy┐owaniem biologii z elektronik▒ - przestan▒ byµ wy│▒cznie wymys│em autor≤w powie╢ci fantastycznonaukowych.