Zakopywano je w ziemi. »eby ukryµ. Przed naje╝d╝c▒. Niemieckim. Sowieckim. »eby rΩce wroga nie przetopi│y ╢wiΩtych dzwon≤w. Na bro±, rury czy pomniki komunistycznych bohater≤w.

W ╢rodΩ 16 czerwca 1999 roku w bieszczadzkiej miejscowo╢ci Lutowiska zebra│a siΩ grupa ludzi. Byli to przedstawiciele rz▒du polskiego i strony ukrai±skiej. Przybyli do Lutowisk by odnale╝µ i odkopaµ dzwony cerkiewne zakopane w 1951 roku przez mieszka±c≤w wysiedlanych do ZSRR. Przedstawiciele strony ukrai±skiej wskazali przewidywan▒ lokalizacjΩ miejsca zakopania dzwon≤w, a nastΩpnie wkroczyli do akcji saperzy, kt≤rzy przy pomocy wykrywaczy do metalu ustalili dok│adnie gdzie siΩ znajduj▒ dzwony. Wykopano zachowane w doskona│ym stanie dwa dzwony cerkiewne o nazwach 

• Iwan - wa┐▒cy oko│o 500 kg 
• Michai│ - wa┐▒cy oko│o 150 kg. 

Zgodnie z obowi▒zuj▒cymi przepisami ustawy z dnia 15 luty 1962 roku o ochronie d≤br kultury i o muzeach, dzwony te s▒ dobrem kultury i ewentualne ich przekazanie stronie ukrai±skiej mo┐e byµ dokonane jedynie na zasadzie wzajemno╢ci, (ustalenia drugiego posiedzenia MiΩdzynarodowej Komisji Polsko-Ukrai±skiej ds. ochrony i zwrotu d≤br kultury utraconych i bezprawnie przemieszczonych podczas II wojny ╢wiatowej w Warszawie). Oznacza to, ┐e strona ukrai±ska by wywie╝µ dzwony z Polski musi przekazaµ w zamian jakie╢ dobra kultury narodowej. Rozmowy miΩdzy Polsk▒ a Ukrain▒ dotycz▒ce wymiany trwaj▒, a dzwony p≤ki co pozostaj▒ w Polsce.

Kiedy╢ przy ka┐dej cerkwi by│ dzwon, a czΩsto nawet kilka. To by│ presti┐ dla danej parafii, tote┐ przywi▒zywano do nich du┐▒ wagΩ. Kiedy podczas pierwszej wojny ╢wiatowej masowo zaczΩto konfiskowaµ dzwony, tutejszy lud dobrze to zapamiΩta│. Wiedzia│, ┐e w obliczu kolejnego konfliktu zbrojnego dzwony spotka podobny los, a Sowieci czy Niemcy pozostan▒ nieczuli na b│agalne pro╢by o ich pozostawienie. Gdy w l939 roku zbli┐a│a siΩ wojenna po┐oga, miejscowi nie tracili czasu i wiΩkszo╢µ dzwon≤w ukryli, zabezpieczaj▒c je przed niechybnym rabunkiem. Gdy w 1947 roku po│udniowo-wschodnie kresy Rzeczpospolitej objΩ│a akcja "Wis│a", okoliczna ludno╢µ zakopa│a w ziemi kolejne dzwony. Przede wszystkim dlatego, ┐e mia│a nadziejΩ, i┐ kiedy╢ tu wr≤ci. Sta│o siΩ jednak inaczej, a wielu ze ╢wiadk≤w tamtych wydarze± zabra│o tajemnicΩ ukrycia dzwon≤w do grobu. Nie wiadomo, gdzie powΩdrowa│y dzwony z Rabego, kt≤re dziΩki stanowczej postawie miejscowych parafian do╢µ d│ugo im s│u┐y│y. Ale UB pozosta│ nieugiΩty i w 1953 roku dzwony skonfiskowano. A co sta│o siΩ z dzwonem wisz▒cym jeszcze w latach 60-ch na dzwonnicy, przy ko╢ciele Naj╢wiΩtszej Marii Panny w Ustrzykach Dolnych, na kt≤rym widnia│ niewyra╝ny napis w jΩzyku ukrai±skim? Ile pomnik≤w ≤wczesnych " czerwonych bohater≤w" z bieszczadzkich dzwon≤w odlano? Bo ┐e tak siΩ sta│o, nie ulega w▒tpliwo╢ci, o czym ╢wiadczy choµby przyk│ad pomnika genera│a Karola ªwierczewskiego w Przemy╢lu, w du┐ej czΩ╢ci stworzony z przetopionych bieszczadzkich dzwon≤w. 

Po kilkudziesiΩciu latach milczenia, dopiero na pocz▒tku lat dziewiΩµdziesi▒tych o bieszczadzkich dzwonach z dawnych cerkwi znowu zaczΩ│o byµ g│o╢no, kiedy swoj▒ ojcowiznΩ coraz czΩ╢ciej zaczΩli odwiedzaµ byli gospodarze tego terenu, a tak┐e ich potomkowie. Nadal pr≤buj▒ oni odszukaµ miejsca, w kt≤rych kilkadziesi▒t lat temu zakopano dzwony. Na pytanie co sta│o siΩ z ponad 400 dzwonami z bieszczadzkich ╢wi▒ty± nie odpowiedz▒ bez w▒tpliwo╢ci ani historycy ani mieszka±cy tych ziem. Jedno jest pewne - wiele z nich nadal spoczywa w ziemi i ┐yje jeszcze wielu ludzi, kt≤rzy dok│adnie wiedz▒, w kt≤rym miejscu. Dop≤ki jednak greckokatolickie ╢wi▒tynie w Bieszczadach mo┐na bΩdzie - jak obecnie - policzyµ na palcach jednej rΩki, nikt z obdarzonych zaufaniem przez swoich ojc≤w i dziad≤w os≤b nie odwa┐y siΩ pisn▒µ s│owa.

Na podstawie artyku│u Krzysztofa Potacza│y
zamieszczonego w Super Nowo╢ciach (13-15 marzec 1998)
Materia│ wykorzystano dziΩki uprzejmo╢ci
Waltera Maksimovicha
autora stron úemkowie | úemkowszczyna | Rusine | Rusnaki | Lemaki,...
oraz informacji zdobytych przez adama