Dawna Irlandia

Tara

ara, kt≤ra szczyt ╢wietno╢ci osi▒gnΩ│a za czas≤w Cormaca, otoczona by│a przez ludy Firbolog, stanowi│a wiΩc dobre miejsce dla siedziby arcykr≤l≤w. Wspomniany wcze╢niej Ollam Fodla po raz pierwszy zapisa│ siΩ w historii ustanawiaj▒c tzw. feis (dos│ownie: zgromadzenie), czyli rodzaj parlamentu zbieraj▒cego siΩ co trzy lata w tym miejscu ju┐ od VII lub VIII wieku p.n.e. Powiada siΩ, ┐e te trzy najpiΩkniejsze wzg≤rza na wyspie dosta│y sw▒ obecn▒ nazwΩ za czas≤w Eremona, pierwszego Milezyjskiego kr≤la Irlandii, a pochodzi ona od zniekszta│conego dope│niacza wyra┐enia Tea Mur, znacz▒cego tyle co „grobowiec Tea” - Tea by│a ┐on▒ Eremona i c≤rk▒ kr≤la Hiszpanii. W tych dawnych czasach Tara musia│a wygl▒daµ naprawdΩ imponuj▒co. Wielkie, piΩkne wzg≤rze naznaczone by│o siedmioma osiedlami, a w ka┐dym z nich by│o wiele budynk≤w - wszystkie oczywi╢cie by│y drewniane. NajwiΩksz▒ budowl▒ by│a Mi Cuarta, wielka sala przyjΩµ, bΩd▒ca jednocze╢nie sal▒ tronow▒ Ard Righ'a, Arcykr≤la. Ka┐dy prowincjonalny w│adca mia│ na Tarze sw≤j w│asny dom, w kt≤rym przebywa│ na czas wielkiego Zgromadzenia.

By│ r≤wnie┐ Frinan (dom s│o±ca) w kt≤rym w tym czasie przebywa│y ich ┐ony i dworska ╢wita. Feis odbywa│ siΩ w czasie ╢wiΩta Samhain (Samain, Hallowday). Zaczyna│ siΩ trzy dni przed Samain i trwa│ jeszcze trzy dni po. Tymczasem jak siΩ wydaje Aonach czy inaczej wielki targ na kt≤ry ╢ci▒gali ludzie z ca│ego kraju zaczyna│ siΩ znacznie wcze╢niej. W╢r≤d przybyszy byli ludzie r≤┐nych zawod≤w, rzemie╢lnicy, ludzie sztuki, poeci i bardowie. Na Zgromadzeniu odczytywano i zatwierdzano ponownie prawa, tak┐e ustanawiano nowe, odbywa│y siΩ d│ugie dyskusje, rozstrzygano spory i wa╢nie, naprawiano b│Ωdy. Przy okazji recytowano przechowywan▒ w pamiΩci ludzi (kt≤rych nazwaliby╢my dzisiaj historykami) historiΩ Irlandii. Wyg│asza│ j▒ g│≤wny „historyk” (seneachie) kr≤la pilnuj▒c siΩ, ┐eby w najmniejszym stopniu nie przeinaczyµ opowie╢ci, na co czyhali ju┐ inni, chΩtni na jego stanowisko. Taki w│a╢nie, ustny spos≤b przechowywania i przekazywania historii kraju przetrwa│ wiele stuleci, zanim poznano pismo, i zanim pojawi│o siΩ chrze╢cija±stwo, za czas≤w kt≤rego zreszt▒ tradycja ta dalej by│a rozwijana, co pozwoli│o przetrwaµ do czas≤w historycznych wielu opowie╢ciom i historiom z czas≤w, o kt≤rych inne narody Europy dawno zapomnia│y. Jak arterie z serca z centrum Kr≤lestwa Irlandii wychodzi│o z Tary piΩµ wielkich dr≤g prowadz▒cych do dzisiejszych: hrabstwa Wicklow, Slighe Mor, Dublina i dalej do Galway, Slighe Dala i dalej na po│udnie oraz Slighe Midluachra, na p≤│noc. Jak napisa│ jeden z dawnych irlandzkich mnich≤w „Wielka, prawdziwie szlachetna i piΩkna by│a nasza Kr≤lewska Tara”.

Fionn i Fian

opiero niedawno odkryli╢my, jak wa┐n▒ rolΩ odegra│y pradawne legendy w tworzeniu i umacnianiu charakteru narodowego. Dziedzictwo przodk≤w, tradycja i ludowa ┐ywio│owo╢µ wsp≤│gra│y nawzajem przez wiele wiek≤w, wzmacniaj▒c swe wzajemne wiΩzy. Ze wszystkich poda± i legend, najwiΩksz▒ (byµ mo┐e poza cyklem opowie╢ci Czerwonego Konaru) rolΩ odegra│y wzmacniaj▒ce na duchu opowie╢ci Fenia±skie (przekazywane zar≤wno proz▒ jak i wierszem). By│o ich bardzo wiele. W czasach Cormaca MacArta ┐y│ Fionn MacCumail, przyw≤dca Fenian (Fian), g│≤wny bohater opowie╢ci. Fionn ┐y│ i umar│ w trzecim wieku naszej ery.

Podczas panowania Conna, pod koniec II wieku, powo│ana zosta│a do ┐ycia Fian, wielka jak na owe czasy armia, specjalnie szkolonych, ╢mia│ych wojownik≤w, kt≤rych zadaniem by│o podtrzymywanie w│adzy i autorytetu Arcykr≤la Irlandii. „Utrzymaµ sprawiedliwo╢µ, zdusiµ nieprawo╢µ w imiΩ kr≤l≤w i pan≤w Irlandii - i strzec port≤w od obcego ataku”. Z tego cytatu mo┐emy wywnioskowaµ, ┐e powstanie Fian, spowodowane by│o przypuszczeniami co do inwazji Rzymu na IrlandiΩ. Oddzia│y Fian zapobiega│y kradzie┐om, egzekwowa│y podatki i daniny, likwiduj▒c ka┐de zagro┐enie dla spokoju spo│ecznego, kt≤re tylko mog│o zagroziµ krajowi. WiΩcej, przemieszcza│y siΩ tu i tam po ca│ym obszarze wyspy. Fionn, bΩd▒c dow≤dc▒ na swoich w│asnych prawach mia│ siedzibΩ na wzg≤rzu Allen w Kildare. Fianna (wojownicy Fian) zaci▒gali siΩ na s│u┐bΩ w Tarze, Uisnech i Taillte. Ka┐dego spo╢r≤d t│umu kandydat≤w (a by│o w╢r≤d nich wielu syn≤w lokalnych w│adc≤w i ksi▒┐▒t) poddawano wielu trudnym testom.

Jednym z pierwszych by│ sprawdzian literacki, ┐eby go przej╢µ trzeba by│o doskonale znaµ na pamiΩµ dwana╢cie ksi▒g poezji. Krok ochotnika musia│ byµ tak lekki, ┐eby pod stopmi nie z│ama│a siΩ najcie±sza ga│▒zka. W obliczu najwiΩkszych przeciwno╢ci miecz nie m≤g│ mu zadr┐eµ w d│oni. Je┐eli ╢mia│ek przeszed│ wszystkie sprawdziany, i uznany za godnego przyjΩcia w szeregi armii, ostatnim aktem by│o podjΩcie przysiΩgi, jako ostatniego warunku.

W armii by│y trzy cathas (oddzia│y) - trzy setki ludzi w ka┐dej. Tak by│o w czasach pokoju. W razie wojny ilo╢µ cathas wzrasta│a do siedmiu. Pomimo, ┐e Fianna byli uwa┐ani za podporΩ Ard Righ'a, sk│adali przysiΩgΩ nie kr≤lowi, lecz swemu w│asnemu przyw≤dcy, Fionnowi. Najlepsze opowie╢ci o Fian przetrwa│y do dzisiaj w poematach Osjana, syna Fionna, przyw≤dcy bard≤w z Agallamh na Seanorach. Jest to zdecydowanie najwspanialsza kolekcja Opowie╢ci Fenia±skich, przypisywana Osjanowi i Caoilte (kolejnemu zaufanemu oficerowi Fian), przekazana ╢w Patrykowi ponad 150 lat p≤╝niej. Jak g│osz▒ podania, po rozbiciu Fian, w bitwie pod Gabr▒ w roku 280, Caoilte zamieszka│ z Tuatha de Dannann pod wzg≤rzami - do czasu przybycia ╢w. Patryka. Osjan z kolei do jego przybycia przebywa│ w mistycznej krainie Tir na N'ogh, protopla╢cie Avalonu, do Irlandii wr≤ci│ dopiero gdy przyby│ ╢wiΩty.

Podb≤j Ulsteru

wielu potomk≤w Ira, syna Mileda, kt≤rym przypad│ w udziale Ulster, rz▒dy przej▒│ r≤d zwany Clan na Rory (od jej za│o┐yciela, kr≤la Ulsteru i Arcykr≤la Irlandii). Sprawowa│ on w│adzΩ przez prawie 700 lat, mniej wiΩcej od roku 300 przed Chrystusem. Stolic▒ i siedzib▒ kr≤la by│o Emain Macha. W│a╢ciwie od samego za│o┐enia miasta przez kr≤low▒ Macha, kr≤lewski dw≤r by│ ostoj▒ przepychu, centrum rycerstwa i domem poezji. Ale na pocz▒tku czwartego stulecia, blask Ulsteru zacz▒│ przygasaµ, przede wszystkim straci│ lwi▒ czΩ╢µ swych ziem, a ludno╢µ zaczΩ│a cierpieµ na skutek ci▒g│ych najazd≤w i prze╢ladowa±. By│o to wtedy gdy Muiredeach Tireach, wnuk Carbri z Liffey zosta│ Arcykr≤lem Irlandii. Ulster zosta│ zniszczony przez jego bratank≤w (znanych jako trzech Colla) kt≤rzy na ruinach starego kr≤lestwa Uladh za│o┐yli nowe - Airgialla, kt≤re odgrywa│o niebagateln▒ rolΩ w dziejach p≤│nocnej Irlandii przez nastΩpne tysi▒c lat. Pretekstem ataku na Ulster by│o stare urazy i ┐ale - wiele pokole± temu kr≤l Ulsteru, Tiobraide wys│a│ do Tary piΩµdziesiΩciu opryszk≤w przebranych za kobiety kt≤rzy zabili Conna Sto Bitew i poniewa┐ pokolenie wcze╢niej ulsterski ksi▒┐Ω, Fergus Blacktooth okry│ ha±b▒ Cormaca MacArta, odsuwaj▒c go na jaki╢ czas od tronu, na kt≤ry czyha│ Fergus.

Bracia Colla pod▒┐yli wpierw do swych krewnych w Connaught'cie i zebrali tam wielk▒ armiΩ gotow▒ na podb≤j Ulsteru. Na r≤wninie Farney w dzisiejszym hrabstwie Monaghan spotkali siΩ z armi▒ ulstersk▒ dowodzon▒ przez Fergusa i po siedmiu dniach ciΩ┐kiej walki pokonali j▒ ostatecznie i zabijaj▒c kr≤la. Z podbitej czΩ╢ci Ulsteru, od Louth na po│udniu do Derry na p≤│nocy i od Loch Neagh do Loch Erne, trzej bracia powo│ali do ┐ycia nowe kr≤lestwo Airgialla.

Wkr≤tce po ustanowieniu kr≤lestwa Airgialla, od│▒czy│ siΩ od niego obszar p≤│nocny, rz▒dzony przez r≤d Ui Neill≤w.

Niall DziewiΩciu Zak│adnik≤w

iall DziewiΩciu Zak│adnik≤w (lub od DziewiΩciu Zak│adnik≤w) by│ najwiΩkszym kr≤lem jakiego zna│a Irlandia miedzy czasami panowania Cormaca MacArta a przybyciem ╢wiΩtego Patryka. Nie tylko rz▒dzi│ Irlandi▒ dobrze i siln▒ rΩk▒, ale ni≤s│ nazwΩ, s│awΩ i moc Irlandii do wszystkich s▒siednich narod≤w. By│ r≤wnie┐ za│o┐ycielem najd│u┐szej, najbardziej znacz▒cej irlandzkiej dynastii. Prawie bez przerw jego potomkowie dzier┐yli tytu│ Arcykr≤la Irlandii przez 600 lat. Pod jego panowaniem duch poga±skiej Irlandii zgas│ w ostatnim wybuchu wojskowej chwa│y, ogie± ten odrodzi│ siΩ w nastΩpnym pokoleniu, znacznie mniej gwa│towny, ale du┐o potΩ┐niejszy rozprzestrzeniaj▒c siΩ do najdalszych granic Europy. Rozpali│ go ╢wiety Patryk w Irlandczykach, r≤s│ on i r≤s│ rok po roku przez ponad trzysta lat.

Niall by│ wnukiem Muiredeach Tireach'a. Jego ojciec, Eochaid Muig Medon, syn Muiredeach'a zosta│ Arcykr≤lem w po│owie czwartego stulecia. Z Carthann, c≤rk▒ kr≤la Bryt≤w mia│ syna Nialla. Z drug▒ ┐on▒, Mon Fionn, c≤rk▒ kr≤la Munsteru, mia│ czterech syn≤w: Briana, Fiachara, Aililla i Fergusa. Mon Fionn by│a zgorzknia│▒, zazdrosn▒ i ┐▒dn▒ w│adzy kobiet▒, jej ukochanym synem by│ Brian, chcia│a ┐eby to on zosta│ kr≤lem po Eochaidzie. Niall by│ z kolei ulubionym synem kr≤la, Mong Fionn nie ustawa│a wiΩc w wysi│kach a┐ uda│o jej siΩ wygnaµ Nialla, a jego matkΩ Carthann uczyni│a sw▒ s│u┐▒c▒. Nialla uratowa│ wielki poeta tego czasu, Torna, kt≤ry go wychowa│ i uczy│. Kiedy Niall osi▒gn▒│ wiek ch│opiΩcy, zabra│ go na dw≤r kr≤lewski, aby zaj▒│ w│a╢ciwe sobie miejsce. Niall, okazuj▒c si│Ω charakteru, nawet w tych m│odych latach, wyzwoli│ sw▒ matkΩ z roli s│u┐▒cej. O m│odo╢ci Nialla kr▒┐y│o wiele legend, jedna w szczeg≤lno╢ci zas│uguje na uwagΩ.

Pewnego dnia, piΩciu braci pracowa│o w ku╝ni, kiedy ta zaczΩ│a p│on▒µ, polecono im biec i ratowaµ co tylko mogli. Ich ojciec, kt≤ry siΩ wszystkiemu przygl▒da│ (i jak m≤wi▒ niekt≤rzy sam spowodowa│ po┐ar, aby sprawdziµ swych syn≤w), zwr≤ci│ szczeg≤ln▒ uwagΩ na wyr≤┐niaj▒ce siΩ zachowanie Nialla, jego rozs▒dek i dobre s▒dy. Podczas gdy Brian uratowa│ rydwan, Ailill tarczΩ i miecz, Fiachra stary piec a Fergus tylko pΩczek drewna, Niall wyni≤s│ miechy, m│ot kowalski i kowad│o - czyli duszΩ ku╝ni, ratuj▒c kowala przed ruin▒. Eochaid powiedzia│: „To Niall powinien rz▒dziµ po mnie jako Arcykr≤l Irlandii”.

W swej pierwszej wyprawie Niaill uda│ siΩ do Szkocji aby ujarzmiµ Pikt≤w. Ma│a irlandzka kolonia w czΩ╢ci Szkocji najbli┐szej Irlandii stopniowo ros│a, zwiΩksza│a sw▒ si│Ω i presti┐ - a┐ wzbudzi│a zazdro╢µ Pikt≤w, kt≤rzy postanowili j▒ zniszczyµ. Niall z du┐▒ flot▒ uda│ siΩ na odsiecz swoim ludziom. Po│▒czonymi si│ami, wyprawi│ siΩ w g│▒b Szkocji, pokona│ wrog≤w, wzi▒│ zak│adnik≤w i ustanowi│ sw▒ w│adzΩ nad terenami Argyll i Cantire. Po uzyskaniu pos│usze±stwa u Pikt≤w, przysz│a kolej na wyprawΩ do Brytanii. Kiedy Maximus i jego rzymskie legiony na skutek naporu barbarzy±c≤w na Imperium Rzymskie wycofywa│ siΩ na kontynent, Niall ze sprzymierzonymi Piktami kroczy│ ich ╢ladami. Rzymianie og│osili zwyciΩstwo nad Niallem, m≤wi siΩ, ┐e to o nim wspomina│ rzymski poeta Claudian kiedy tworzy│ pie╢± ku czci Stylichiona, rzymskiego dow≤dcy. „Kiedy Szkoci przybyli z irlandzkich zatok, ocean hucza│ od uderze± wrogich wiose│”. Niall musia│ wyprawiaµ siΩ kilkakrotnie do Brytanii i prawdopodobnie parΩ razy do Galii. Przywozi│ stamt▒d zak│adnik≤w i wspania│e │upy. W jednej z tych wypraw zosta│ wziΩty do niewoli i przewieziony do Irlandii m│ody ch│opiec imieniem Succat, znany p≤╝niej jako Patryk - pracowa│ potem jako niewolnik u Micho, szefa jednego z klan≤w w Antrim. Wiele razy, w Szkocji, Brytanii i Galii musia│ Niall mierzyµ swe zdolno╢ci wojskowe z najlepszymi rzymskimi dow≤dcami i przeciwstawiaµ odwagΩ i dzik▒ ╢mia│o╢µ swych ludzi wytrenowaniu imperialnych legion≤w. Zgin▒│ na jednej ze swych zagranicznych wypraw, ale to nie przeciwnik go pokona│, a zdrada jednego z jego ludzi. Zgin▒│ na brzegach rzeki Loire we Francji z rΩki Eochaida, syna Enna Ceannselaigh'a, kr≤la Leinsteru od strza│y wystrzelonej przez niego w specjalnie zastawionej pu│apce.

Irlanczycy a reszta ╢wiata

omimo wydawaµ by siΩ mog│o izolowanego po│o┐enia Irlandii w stosunku do reszty Europy, jej mieszka±cy nawi▒zywali kontakty z wieloma obcymi krajami. Wielu zagranicznych najemnik≤w by│o zatrudnionych w walkach wewn▒trz Irlandii, tak┐e zwi▒zki z zagranic▒ poprzez ma│┐e±stwa by│y tam ca│kiem popularne. Irlandczycy, mimo, ┐e nigdy nie byli morskim narodem z konieczno╢ci w wysokim stopniu przyswoili sobie sztukΩ nawigacji w otwartych wodach oceanu. KsiΩga z Acaill zawiera kodeks prawa morskiego i okre╢la wszelkiego rodzaju prawa i obowi▒zki obcych │odzi handlowych. Od roku 222 flota Cormaca przebywa│a w morzu ca│e trzy lata w morzu. Niall r≤wnie┐ u┐y│ sporej floty do inwazji Brytanii. ªwiΩty Patryk bΩd▒c niewolnikiem uwolni│ siΩ i przyby│ na brzeg gdzie znalaz│ │≤d╝ w│a╢nie odp│ywaj▒c▒ do obcych kraj≤w. Kolumba, wygnany z Francji z │atwo╢ci▒ znalaz│ │≤d╝ p│yn▒ca prosto do Irlandii. Oznacza to nie mniej nie wiΩcej, ┐e musia│a siΩ w≤wczas odbywaµ regularna wymiana handlowa pomiΩdzy wysp▒ a reszt▒ ╢wiata.

W czasach przedchrze╢cija±skich, wszystkie irlandzkie ekspedycja militarne wyprawia│y siΩ do Szkocji i Brytanii. Rzymianie nigdy nie zawΩdrowali do Irlandii - fakt, ┐e zawsze silna chΩµ posiadania jednego w│adcy po╢r≤d mnogo╢ci przer≤┐nych lokalnych kr≤l≤w i jeszcze mniej znacz▒cych wodz≤w stwarza│a realne niebezpiecze±stwo obcego najazdu. Pomimo tego Rzymianie nawet nie spr≤bowali podbijaµ Irlandii - zapewne jedn▒ z przyczyn by│a odwaga i zaciΩto╢µ irlandzkich wojownik≤w, z kt≤rymi przysz│o im siΩ potykaµ na wielu frontach. Za to wielu Irlandczyk≤w zaci▒ga│o siΩ na s│u┐bΩ do legion≤w, walcz▒c nawet w najdalszych stronach znanego ╢wiata.

Mimo s│abo╢ci w obronie, irlandzki nar≤d nie mia│ sobie r≤wnych je┐eli chodzi o si│Ω w ataku. Tylko rzymska dyscyplina i przewaga liczebna pozwoli│y odeprzeµ irlandzkie ataki na BrytaniΩ. Gdy Rzymianie zostali odwo│ani do walki na kontynencie, to Irlandczycy wesp≤│ z Piktami deptali im po piΩtach na po│udnie. Brytania zosta│a pozostawiona na │askΩ i nie│askΩ swych zachodnich i p≤│nocnych s▒siad≤w, a ucierpia│a mocno.

Irlandczycy w Szkocji

azwy Szkocja i Szkoci pierwotnie oznacza│y IrlandiΩ i Irlandczyk≤w, dopiero p≤╝niej zaczΩto tak nazywaµ ich p≤│nocnowschodnich s▒siad≤w, AlbΩ i jej mieszka±c≤w. Dawni poeci i uczeni g│osili, ┐e wczesna nazwa Irlandii, Szkocja, wywodzi│a siΩ od imienia Scoty, kr≤lowej-matki Milezjan. Termin Szkocja na okre╢lenie wyspy jest u┐ywany przez kontynentalnych historyk≤w znacznie czΩ╢ciej ni┐ jakakolwiek inna nazwa. Tak┐e jej mieszka±cy nazywani byli przez nich Szkotami. Orozjusz, geograf ┐yj▒cy w III wieku n.e. u┐ywa│ okre╢lenia „Hibernia, kraj zamieszka│y przez Szkot≤w”. Irlandzki wygnaniec, b│g. Marian Szkot tak┐e nazywa│ swych ziomk≤w Szkotami. Wsp≤│czesna nazwa Irlandii wywodzi siΩ prawdopodobnie od Wiking≤w, nazywaj▒cych mieszka±c≤w wyspy Irami, st▒d Ireland - kraj Ir≤w. Ta z kolei nazwa zapewne powsta│a z gaelickiego Eire. Nazwy te choµ pojawi│y siΩ ju┐ oko│o VII wieku, przez nastΩpnych kilka stuleci wci▒┐ nie zosta│y przyswojone przez resztΩ Europy, ci▒gle m≤wiono o Szkocji i Szkotach a dla irlandzkich mnich≤w licznie tam przyje┐d┐aj▒cych ukuto │aci±ski termin Scotus. Po raz pierwszy nazwa Irlandia zosta│a u┐yta w XI wieku przez niemieckiego uczonego Adama z Bremy.

Alba (dzisiejsza Szkocja) zosta│a przemianowana na ScotiΩ, poniewa┐ mieszka±cy Irlandii coraz bardziej anga┐owali siΩ w kolonizacjΩ jej teren≤w, co przyczyni│o siΩ do ich dominacji na tych obszarach tak, ┐e wkr≤tce szkoccy (irlandzcy) kr≤lowie stali siΩ kr≤lami ca│ego regionu. Piktowie rzecz jasna nie uznawali istniej▒cego stanu rzeczy, pr≤buj▒c podwa┐yµ irlandzk▒ dominacjΩ w nadziei wyrzucenia przybyszy tam sk▒d przyszli. Walki trwa│y a┐ do czasu Nialla od DziewiΩciu Zak│adnik≤w, kt≤ry ze swoj▒ armi▒ przyby│ i rozgromi│ Pikt≤w, a nastΩpnie za│o┐y│ trwa│e szkockie kr≤lestwo i jak powiadaj▒ przyjmowa│ ho│dy od Pikt≤w z ca│ej Alby. W momencie gdy przybysze z Irlandii osi▒gnΩli ca│kowit▒ kontrolΩ nad Alb▒, ca│y kraj zacz▒│ byµ nazywany Scoti▒, najpierw by│a to Szkocja Mniejsza Scotia Minor, dla odr≤┐nienia od Szkocji w│a╢ciwej (czyli Irlandii), ale z biegiem czasu utrwali│y siΩ dzisiejsze nazwy obu kraj≤w.

W jedenastym wieku wiele czo│owych angielskich rodzin szlacheckich albo uciek│o, albo zosta│o wygnanych do po│udniowowschodniej Szkocji i zaskarbi│o sobie uznanie na kr≤lewskim dworze. Kiedy pod koniec XI wieku syn Malcolma, Edgar - angielski z imienia i natury zosta│ koronowany gaelicka kultura na dworze zaczΩ│a zanikaµ w spos≤b gwa│towny, ju┐ w XIII wieku nie istnia│a zupe│nie. Ostatni potomek irlandzkich kr≤l≤w, Aleksander III zmar│ bezpotomnie w roku 1287. Tak wiΩc, pomimo, ┐e wiΩksza czΩ╢µ kraju pozosta│a (i wci▒┐ jest) gaelicka - z gaelickimi obyczajami, strojami, zwyczajami i jΩzykiem ci▒gle utrzymuj▒cym siΩ w Highlandzie i na Wyspach, koniec XIII wieku by│ ╢wiadkiem ko±ca irlandzkich (szkockich) rz▒d≤w w Albie.

Stulecia ╢wiΩtych

od wp│ywem ╢wiΩtego Patryka dokona│a siΩ interesuj▒ca przemiana Irlandczyk≤w - nar≤d z kochaj▒cego wojny sta│ siΩ, mo┐na powiedzieµ spokojny, skierowany bardziej ku warto╢ciom duchowym ni┐ materialnym. W miarΩ jak zaprzestano wojennych wypraw na obce ziemie a walki wewnΩtrzne powoli wygasa│y, setki i tysi▒ce ludzi rozpoczΩ│o na nowo naukΩ. Ale nie uczyli siΩ tak jak poprzednio w│adaµ broni▒, ale przyswajali sobie trudn▒ sztukΩ spisywania ksi▒g i nie robili tego dla wojennej s│awy, ale w imiΩ Bo┐ej chwa│y. Wybuch religijno╢ci i duchowo╢ci by│ niezwyk│y. Chrze╢cija±stwo i nauka sz│y ze sob▒ w parze. Prawie wszyscy irlandzcy ╢wiΩci byli uczonymi i nauczycielami.

Przez trzy stulecia pojawi│y siΩ trzy grupy ╢wiΩtych: „Patrykowi” misjonarze i pielgrzymi rozprzestrzeniaj▒cy chrze╢cija±stwo po ca│ej wyspie i okolicach - trwa│o to oko│o stu lat. Potem nadszed│ czas mnich≤w, przez nastΩpne sto lat kultywuj▒cych i rozwijaj▒cych chrze╢cija±stwo w Irlandii - w tym okresie powsta│o mn≤stwo opactw wczesnego typu. I w ko±cu przyszed│ czas na anchoryt≤w, pustelnik≤w, oddaj▒cych siΩ Bogu w odosobnieniu swych pustelni - na samotnych wysepkach, szczytach g≤r i nieprzeniknionych lasach (wtedy jeszcze takie by│y na wyspie).

Jednym z najbardziej znanych ╢wiΩtych z drugiej grupy by│ Finian z Clonard. Z jego szko│y na│o┐onej nad rzek▒ Boyne w Cluan-erard, czyli Clonard wywodzi siΩ dwunastu ╢wiΩtych opisywanych jako Dwunastu Aposto│≤w Erynu: dw≤ch Ciaran'≤w, dw≤ch Brendan'≤w, dw≤ch Colm'≤w, Mobi, Ruadan, Lasserian, Ciannech, Senach i Ninnid znad Erne.