|
Jeszcze nie wesz│a w ┐ycie ostatnia nowelizacja prawa
autorskiego - stanie to siΩ 22 lipca - a pos│owie
przyst▒pili do pracy nad kolejnymi zmianami, kt≤re mo┐na
nazwaµ drugim etapem reformy. Mo┐na siΩ tak┐e
spodziewaµ za jaki╢ czas rozpoczΩcia prac nad etapem
trzecim
Jednym z najwa┐niejszych
problem≤w z jakim musz▒ uporaµ siΩ tw≤rcy
nowelizacji prawa autorskiego jest dopasowanie polskich
rozwi▒za± do przepis≤w wsp≤lnotowych. Rozpatrywany
przez sejmow▒ KomisjΩ Kultury i ªrodk≤w Przekazu
projekt uzyska│ co prawda pozytywn▒ opiniΩ Biura
Studi≤w i Ekspertyz w sprawie zgodno╢ci z prawem
europejskim, jednak dalej otwart▒ pozostaje kwestia na
ile nowelizacje realizuj▒ wym≤g dostosowania naszego
prawa do norm Unii Europejskiej.
Z piΩciu dyrektyw
dotycz▒cych zagadnie± prawa autorskiego pe│nej
implementacji doczeka│y siΩ tylko dwie. Nie spe│nione
wymogi okre╢lone w dyrektywach: w sprawie koordynacji
okre╢lonych przepis≤w prawa autorskiego oraz praw
pokrewnych w odniesieniu do przekazu satelitarnego i
rozpowszechniania kablowego; w sprawie ujednolicenia
czasu ochrony prawa autorskiego i niekt≤rych praw
pokrewnych. W ca│o╢ci nie jest uwzglΩdniona dyrektywa
o prawnej ochronie baz danych.
Bior▒c to pod uwagΩ mo┐na
zadaµ pytanie czy nie by│oby wiΩc celowe dopracowanie
projektu poselskiego (chyba, ┐e pos│owie po raz
kolejny wychodz▒ z za│o┐enie, ┐e ich niedor≤bki
zostan▒ poprawione w Senacie wiΩc nie ma siΩ co
martwiµ), a byµ mo┐e nawet z│o┐enie nowego projektu
rz▒dowego, uwzglΩdniaj▒cego w pe│ni standardy prawa
europejskiego ? Pytanie to jest dodatkowo uzasadnione,
gdy┐ dobiegaj▒ ko±ca prace nad dyrektyw▒ dotycz▒c▒
niekt≤rych zagadnie± prawa autorskiego w spo│ecze±stwie
informacyjnym. Jej uchwalenie spowoduje konieczno╢µ
wprowadzenia nowej regulacji przepis≤w dotycz▒cych tre╢ci
prawa autorskiego i dozwolonego u┐ytku. PominiΩcie w
tej chwili tych zmian zmusi w najbli┐szym czasie do
przeprowadzenia kolejnej, trzeciej nowelizacji prawa
autorskiego.
Zasadnicz▒ zmian▒
przewidzian▒ w drugim etapie nowelizacji jest nowe ujΩcie
tworzenia i funkcjonowania organizacji zbiorowego zarz▒dzania
prawami autorskimi lub pokrewnymi oraz Komisji Prawa
Autorskiego, kt≤re wywo│ywa│y w ╢rodowisku tw≤rczym
wiele kontrowersji.
Podstawowy zarzut
stawiany nowym proponowanym rozwi▒zaniom sprowadza siΩ
do stwierdzenia, ┐e nowelizacja wzmacnia - i tak
silniejsz▒ ni┐ za granic▒ - pozycjΩ polskich
organizacji zbiorowego zarz▒dzania. Umo┐liwiono im w
praktyce nieskrΩpowane narzucanie stawek za korzystanie
(np. przez radio, telewizjΩ, organizator≤w imprez) z
repertuaru bΩd▒cego w zarz▒dzie organizacji. Trudno
przy tym wyja╢niµ, dlaczego zrezygnowano z
powszechnego standardu kontroli tabel wynagrodze± za
korzystanie z repertuaru w zakresie objΩtym zbiorowym
zarz▒dzaniem i poprzestano na stwierdzeniu, i┐
organizacje s▒ "uprawnione" do przed│o┐enia
tabel do zatwierdzenia ministrowi w│a╢ciwemu do spraw
kultury. Kontrowersyjne jest tak┐e os│abienie pozycji
Komisji Prawa Autorskiego przez nadanie jej wy│▒cznie
opiniodawczego charakteru. Takie rozwi▒zanie w po│▒czeniu
z monopolistyczn▒ pozycjΩ organizacji zbiorowego zarz▒dzania
oraz zrozumia│e sprzyjanie przez ministra tw≤rcom i
artystom wykonawcom mo┐e doprowadziµ do
nieprzewidzianych sytuacji. Byµ mo┐e dobrym rozwi▒zaniem
by│oby zrezygnowanie w og≤le z systemu zatwierdzania
wspomnianych tabel i funkcjonowania Komisji, i poddanie
spor≤w dotycz▒cych tabel (w tym zawartych w nich
stawek) oraz zawierania um≤w w sferze zbiorowego zarz▒dzania
niezale┐nemu organowi, jakim jest S▒d Antymonopolowy.
PrzyjΩcie takiego rozwi▒zania z jednej strony zapewnia│oby
faktyczny brak administracyjnego skrΩpowania
organizacji w realizowaniu zbiorowego zarz▒du, z
drugiej za╢ s│u┐y│oby ograniczeniu nadu┐ywania
przez nie monopolistycznej pozycji.
Obserwacja prac nad
pierwszym etapem nowelizacji prowadzi jednak do wniosku,
┐e i w tej sferze zostanie utrzymany proponowany kszta│t
przepis≤w, a g│≤wnym przedmiotem dyskusji bΩdzie
jedynie bardzo kontrowersyjne (tak┐e w p│aszczy╝nie
ochrony praw nabytych) postanowienie, przewiduj▒ce wyga╢niΩcie
wszystkich wydanych od 1994 r. zezwole± (koncesji) na
wykonywanie zbiorowego zarz▒du prawami autorskimi i
pokrewnymi, a tak┐e wszystkich wydanych orzecze±
(decyzji) Komisji. Mo┐na przypuszczaµ, ┐e przepis ten
jest skierowany przeciwko tym organizacjom, kt≤re nie
rozpoczΩ│y dotychczas dzia│alno╢ci, a tak┐e tym, kt≤re
nie dokonuj▒ repartycji uzyskanych ╢rodk≤w bezpo╢rednio
na rzecz tw≤rc≤w. Skutk≤w opisanego postanowienia mog▒
obawiaµ siΩ tak┐e organizacje, kt≤re nie maj▒
monopolu na danym polu eksploatacji. Wreszcie, z ca│▒
pewno╢ci▒, uchwalenie tego przepisu uniemo┐liwi
wydanie ponownego zezwolenia na dzia│alno╢µ w
dotychczasowym kszta│cie Stowarzyszeniu Filmowc≤w
Polskich, a to ze wzglΩdu na przewidziany w projekcie
zakaz zrzeszania w jednej organizacji tw≤rc≤w i
producent≤w (a tak▒ mo┐liwo╢µ przewiduje jego
statut).
W polu zainteresowania
charakteryzowanej nowelizacji pozostaj▒ nie tylko
autorzy, ale tak┐e arty╢ci wykonawcy. Tym ostatnim
przyznane maj▒ byµ - tak jak tw≤rcom - nie tylko
prawa maj▒tkowe, ale i osobiste. BΩd▒ mogli domagaµ
siΩ: wymienienia nazwiska przy prezentacji wykonania (z
wy│▒czeniem sytuacji, gdy pominiΩcie jest zwyczajowo
przyjΩte), decydowania o sposobie oznaczenia wykonawcy
(w tym zachowania anonimowo╢ci lub pos│u┐enia siΩ
pseudonimem), zachowania integralno╢ci wykonania
(wstrzymania siΩ od jakichkolwiek zmian, przeinacze± w
wykonaniu, kt≤re mog│oby naruszaµ dobre imiΩ
artysty). Wyliczenie to ma charakter przyk│adowy, tote┐
od s▒d≤w zale┐eµ bΩdzie ewentualne rozszerzenie
zakresu pozamaj▒tkowych interes≤w poddanych ochronie.
W nowelizacji - zgodnie
z dyrektywami Unii - przewidziano nadto uzupe│nienie
tre╢ci praw maj▒tkowych, jakie s│u┐▒ nadawcom oraz
artystom wykonawcom. W gestii wykonawc≤w (analogicznie
jak autor≤w) pozostawaµ ma decyzja o "zapewnieniu
dostΩpu publiczno╢ci do artystycznych wykona± w
miejscu i czasie indywidualnie wybranym". Chodzi tu
o wykorzystywanie nagra± w sieciach komputerowych.
Zauwa┐my, ┐e dla uzyskania zgodno╢ci prawa polskiego
z traktatem WIPO o artystycznych wykonaniach i
fonogramach (do kt≤rego Polska chce przyst▒piµ) niezbΩdne
jest jeszcze przyznanie identycznego uprawnienia
producentom fonogram≤w.
Pozornie nowelizacja
utrzymuje system ochrony praw autorskich i praw
pokrewnych w kszta│cie ustalonym przez ustawΩ z 1994
r. oraz jej nowelizacjΩ z 9 czerwca 2000 r. Poziom
ochrony mo┐na w niekt≤rych punktach uznaµ za zbyt
wysoki. Dotyczy to w szczeg≤lno╢ci zasad
odpowiedzialno╢ci wobec naruszenia prawa autorskiego
dokonanego bez winy lub z winy nieumy╢lnej. Obecnie, je┐eli
dojdzie do ingerencji w cudze prawa autorskie przez osobΩ,
kt≤ra nawet w najmniejszym stopniu nie ponosi winy za
to naruszenie (np. zosta│a wprowadzana w b│▒d, a
przed dokonaniem zarzucanego czynu dokona│a wszystkich
mo┐liwych czynno╢ci sprawdzaj▒cych), to i tak zobowi▒zana
bΩdzie m.in. zap│aciµ: - w podw≤jnej wysoko╢ci
stosowne wynagrodzenie, a nadto - w razie ┐▒dania
podmiotu prawa autorskiego - - na rzecz Funduszu
Promocji Tw≤rczo╢ci kwotΩ nie ni┐sz▒ ni┐ dwukrotna
wysoko╢µ uprawdopodobnionych korzy╢ci odniesionych
przez sprawcΩ z dokonanego naruszenia. Projekt
nowelizacji, zamiast ograniczyµ odpowiedzialno╢µ w
wypadku narusze± prawa autorskiego dokonanych z winy
nieumy╢lnej lub dokonanych bez winy sprawcy, rozci▒ga
opisane niezwykle surowe zasady na dochodzenie prawa do
wynagrodzenia, a wiΩc na sytuacje, gdy nie dosz│o do
wkroczenia w bezwzglΩdne autorskie prawa maj▒tkowe,
np. w razie korzystania z utworu w granicach licencji
ustawowej.
W nowelizacji postuluje
siΩ dokonanie istotnych zmian w przepisach dotycz▒cych
um≤w autorskich. W wiΩkszo╢ci polegaj▒ one na uwzglΩdnieniu
sugestii zg│aszanych w doktrynie prawniczej i
orzecznictwie. Dotyczy to np. bardziej przemy╢lanej
regulacji w sprawie mo┐liwo╢ci odst▒pienia przez tw≤rcΩ
od umowy ze wzglΩdu na jego interesy tw≤rcze czy te┐
nowego okre╢lenia p≤l eksploatacji utworu. Racjonalne
wydaje siΩ r≤wnie┐ wzmocnienie pozycji tw≤rcy przez
rozci▒gniΩcie zasady konieczno╢ci uzyskania jego
zgody na przeniesienie przez licencjobiorcΩ uzyskanych
praw na osobΩ trzeci▒. Nadto przewiduje siΩ w
odniesieniu do dzie│ muzycznych odstΩpstwo od zakazu
zawierania um≤w dotycz▒cych wszystkich utwor≤w tego
samego tw≤rcy maj▒cych powstaµ w przysz│o╢ci.
Warunek, by w takich sytuacjach zosta│ zagwarantowany w
umowie udzia│ tw≤rcy na poziomie "co najmniej po│owy
wp│yw≤w", przes▒dzi jednak zapewne o ma│ym
znaczeniu tej modernizacji przepisu.
Rozwa┐enia wymaga
wprowadzenie nowej redakcji art. 41, kt≤ry obecnie
stanowi, i┐ umowa licencyjna lub o przeniesienie praw
autorskich "obejmuje pola eksploatacyjne wyra╝nie
w niej wymienione". Przepis ten, w za│o┐eniu
chroni▒cy interesy tw≤rcy z regu│y mniej do╢wiadczonego
od kontrahenta w zawieraniu um≤w, niekiedy obraca siΩ
przeciw niemu. Chodzi o to, ┐e brak wyra╝nego
wymienienia p≤l eksploatacji mo┐e prowadziµ do
uznania umowy za niewa┐n▒ lub nieskuteczn▒ nawet w≤wczas,
gdy zakres udzielonego upowa┐nienia jest miedzy
stronami bezsporny, gdy┐ wynika w spos≤b oczywisty z
kontekstu umowy lub okoliczno╢ci, w kt≤rych zosta│a
zawarta. W praktyce powstaje wtedy konieczno╢µ
zawarcia nowej lub dokonania konwersji obci▒┐onej wad▒
umowy na wa┐n▒ umowΩ licencyjn▒ niewy│▒czn▒,
zawart▒ w formie ustnej (przy za│o┐eniu, ┐e w
uprzednich ustnych ustaleniach pola eksploatacji zosta│y
"wyra╝nie wymienione).
Do ustawy z 1994 r.
wprowadzona zosta│a instytucja tzw. domaine public
payant (art. 40). Mamy tu do czynienia w istocie ze
swoistym podatkiem pobieranym od producent≤w lub wydawc≤w
egzemplarzy takich utwor≤w, kt≤re nie korzystaj▒ ju┐
z ochrony autorskiej. Ten quasi-podatek przeznaczony
jest na cele popierania tw≤rczo╢ci i kultury.
Wspomniany przepis ma byµ przeredagowany w ten spos≤b,
aby obejmowa│ wszystkie utwory, niezale┐nie od tego,
czy kiedykolwiek podlega│y ochronie z tytu│u prawa
autorskiego (chodzi tu - nieco upraszczaj▒c - o ca│▒
tw≤rczo╢µ, od zarania dziej≤w do XIX w.). Dojdzie w
ten spos≤b do znacznego poszerzenia zakresu stosowania
tego przepisu, a zatem zwiΩkszenia obci▒┐e± wydawc≤w,
chyba ┐e zdecyduj▒ siΩ na publikacjΩ poza terytorium
Polski. Wydaje siΩ bowiem (choµ ustawa tego wyra╝nie
nie przes▒dza), i┐ hipotez▒ omawianej normy nie s▒
objΩte sytuacje (a wiΩc nie mamy do czynienia z
publikacj▒ na terenie Polski), gdy zwielokrotnienie
utworu nastΩpuje za granic▒, a w Polsce ma miejsce
tylko udostΩpnienie (sprzeda┐) egzemplarzy. Co do
samej idei domaine public payant powstaje generalna w▒tpliwo╢µ,
czy celowe jest utrzymywanie jej w systemie prawnym.
Zastrze┐enia oparte s▒ na r≤┐nych argumentach.
Pierwszy to przed│u┐enie czasu trwania ochrony
autorskiej w Polsce (za jedn▒ z g│≤wnych racji
przemawiaj▒cych na rzecz dyskutowanej instytucji
uznawano przez lata niedostateczny czas ochrony praw
autorskich w naszym kraju). Po drugie - brak
analogicznych rozwi▒za± w innych krajach, co - poza
wszystkim - mo┐e spowodowaµ "emigracjΩ"
polskich wydawc≤w w celu unikniΩcia tego rodzaju p│atno╢ci.
Wreszcie - jak wspomnieli╢my - regulacja ta mo┐e sk│aniaµ
do przenoszenia samego procesu druku za granicΩ.
Na podstawie: J. Barta,
R. Markiewicz “Do trzech razy sztuka”
Rzeczpospolita 18 lipca 2000
Krzysztof
Grzybowski
|
