Korczak

fot: Renata Pajchel

My╢lΩ, ┐e odda│em Korczakowi wszystkie moje zdolno╢ci i umiejΩtno╢ci, chocia┐ r≤wnolegle z filmem nast▒pi│y wybory 1989 roku, a p≤╝niej moje codzienne niemal w Senacie.
Oficjalna projekcja w Cannes podczas festiwalu 1990 roku i owacja na stoj▒co w pa│acu festiwalowym by│a niestety ostatnim sukcesem Korczaka.

Ju┐ nastΩpnego dnia recenzja w "Le Monde" zrobi│a ze mnie antysemitΩ i ┐aden z licz▒cych siΩ dystrybutor≤w nie zdecydowa│ siΩ zaanga┐owaµ w rozpowszechnianie tego filmu poza Polsk▒.

Andrzej Wajda

Recenzje

Wajda powraca do Cannes z filmem pe│nym tej jego si│y, kt≤r▒ tak kochamy. (...). Bezb│Ωdny scenariusz Agnieszki Holland, czarno-bia│a fotografia, wspaniale zg│Ωbiaj▒ca najokrutniejsze detale ┐ycia getta, podpisana Robby Mⁿller (operator Wima Wendersa i Jima Jarmuscha), przepe│niona godno╢ci▒ kreacja Wojciecha Pszoniaka nadaj▒ tej walce o cz│owiecze±stwo odpowiadaj▒ce jej wymiary. (...) Szacunek, oto s│owo spontanicznie nasuwaj▒ce siΩ pod pi≤ro.

Jean Roy
"L' Humanité", Pary┐, 12 V 1990

Od g│Ωbokiej obojΩtno╢ci polskiego filmowca chodz▒ ciarki po plecach. Nigdy nie przep│ywa przez film wzruszenie, nawet w intencjach. Po co zatem kra╢µ tym dzieciom je╢li nie ich historiΩ, to w ka┐dym razie ich cierpienie, ich ┐al, kt≤rego zupe│nie nie czuje siΩ na ekranie?

Anne de Gaspieri
"Le Quotidien", Pary┐, 12 V 1990

Po zachwycie - odraza, tak jest na wielkich festiwalach. Pozostaµ spokojn▒, nie unie╢µ siΩ, powiedzieµ nie. Nie Korczakowi, filmowi Andrzeja Wajdy. (...) Film jest dobrze zrobiony, gdy┐ Wajda, cz│owiek z o│owiu, jest rzemie╢lnikiem kompetentnym. NakrΩcony na ta╢mie czarno-bia│ej, z kilkoma ukrytymi wtrΩtami z kronik filmowych, aby stworzyµ pozory prawdy. Wierzy│oby siΩ. Ale nie trzeba, mimo strasznej zrΩczno╢ci, kt≤r▒ film jest przesycony: autentyczny bohater o takiej charyzmatycznej intensywno╢ci wci▒ga nieuchronnie w globalne z│udzenie prawdy. (...) C≤┐ widzimy? Niemc≤w (brutalnych, koniecznie brutalnych) i »yd≤w, zrezygnowanych albo kolaboruj▒cych. Getto warszawskie? Sprawa miΩdzy »ydami i Niemcami. To nam m≤wi Polak. Za┐enowanie towarzysz▒ce od pocz▒tku seansu sta│o siΩ niesmakiem. A┐ do epilogu, kt≤ry powoduje niemal md│o╢ci. Rozporz▒dzenie o wyw≤zce podpisano. ZaczΩ│a siΩ likwidacja getta. Pod flag▒ z gwiazd▒ Dawida dzieci i doktor Korczak wchodz▒ do plombowanego wagonu ╢piewaj▒c. I wtedy drzwi rozsuwaj▒ siΩ - koda odra┐aj▒cego marzenia sennego na pograniczu rewizjonizmu - i widzimy, jak ma│e ofiary, rze╢kie i radosne, wychodz▒ w zwolnionym tempie z poci▒gu ╢mierci. Treblinka jako odkupienie zamordowanych dzieci ┐ydowskich. Nie. Ani w godzinie profanowania grob≤w ┐ydowskich w Carpentras, ani nigdy.

Daniéle Heymann "Le Monde", Pary┐, 13 V 1990

Pytanie, wyprzedzaj▒ce wszystkie inne: czy nie-»yd ma prawo dotykaµ spraw "czysto" ┐ydowskich? Trzeba odpowiedzieµ od razu i szczerze: twierdziµ, ┐e nie-»yd nie ma prawa tworzyµ dzie│a o Shoah, to prawie tak, jakby powiedzieµ, ┐e Korczak nic nie wiedzia│ o dzieci±stwie, bo nie mia│ w│asnych dzieci. Eksterminacja uderzy│a w »yd≤w i Cygan≤w, ale dotyczy ona ca│ej ludzko╢ci. Zakazywaµ historii Korczaka nie-»ydowi, to braµ odpowiedzialno╢µ za zawΩ┐anie znaczenia katastrofy do tych, w kt≤rych ugodzi│a, i rezygnowaµ z indagowania ludzi, z ┐▒dania, by zdali sobie sprawΩ z nieodwracalnej szkody, jak▒ lagry, transporty w zaplombowanych wagonach i u╢miercaj▒ce gazowanie wyrz▒dzi│y ludzko╢ci. (...) M≤wi siΩ, ┐e filmowiec i jego scenarzystka, Agnieszka Holland, przekszta│cili ┐ydowskiego doktora w ╢wiΩtego, katolickiego i polskiego. Trzeba powt≤rzyµ, ┐e Polakiem Korczak by│ g│Ωboko, do swego sieroci±ca, przed wojn▒, przyjmowa│ dzieci ┐ydowskie i nie┐ydowskie. Co wiΩcej, jego idee praw dzieci, nawet wspieraj▒c siΩ na odwiecznych zasadach sprawiedliwo╢ci i mi│osierdzia, pozostawa│y obce tradycji judaistycznej. (...)

Co mo┐e siΩ wydaµ najbardziej zaskakuj▒ce, skoro pochodzi od re┐ysera o zbyt pochopnie sfabrykowanej reputacji antysemity, to spos≤b, w jaki sfilmowa│ kabaret i kolaborant≤w robi▒cych w getcie interesy. W tej sekwencji i w innych momentach filmu widzimy m│odego »yda, szlachetnego aferzystΩ, od kt≤rego Korczak siΩ nie dystansuje, ani kt≤remu nie prawi mora│≤w. Zobaczymy go w zako±czeniu, gdy przy │adowaniu wagonu po raz ostatni pr≤buje sk│oniµ do ucieczki cz│owieka, kt≤rego tak kocha i podziwia. Aby wr≤ciµ do sekwencji kabaretu: ten dionizyjski moment piosenek jidysz, kursowania banknot≤w i bi┐uterii mo┐e byµ oceniony jako antysemicki tylko przez tych, kt≤rzy angelizuj▒ »yd≤w, sakralizuj▒ getto, albo nie wiedz▒, ┐e w tej spo│eczno╢ci oblΩ┐onej przez ╢mierµ ┐ycie toczy│o siΩ nieprzerwanie. (...) Korczak Wajdy, a bardziej jeszcze Umschlagplatz Rymkiewicza, mog▒ zwiastowaµ pocz▒tek tej symbiozy ┐ydowsko-polskiej, kt≤ra by│aby ostateczn▒ klΩsk▒ hitleryzmu.

Elisabeth de Fontenay
"Messager Européen"

Ci krytycy, kt≤rzy w ko±cowej eterycznej scenie (Korczak i dzieci wyskakuj▒ w zwolnionym tempie z poci▒gu i rozp│ywaj▒ siΩ w mglistej wiejskiej okolicy) dostrzegaj▒ jedynie wizjΩ chrze╢cija±sk▒, szkodz▒ Wajdzie. Po wojnie chodzi│y s│uchy, ┐e wagon wioz▒cy transport z sieroci±ca zosta│ w cudowny spos≤b odczepiony. Wie╢niacy w ca│ej Polsce rozpoznawali "starego doktora" i jego dzieci. Byµ mo┐e, podobnie jak i Wajda, chcieli wierzyµ, ┐e tacy ludzie jak Korczak s▒ niezniszczalni. Wielka szkoda, ┐e Wajda nie m≤g│ zrealizowaµ swojego pierwotnego pomys│u zrobienia polskiego Doktora »ywago, kt≤ry m≤g│by ukazaµ pioniersk▒ pracΩ Korczaka w dziedzinie trybuna│≤w dzieciΩcych, praw dziecka i moralnego wychowania. Zamiast rozniecaµ tu polsko-┐ydowskie antagonizmy, winni╢my raczej byµ wdziΩczni za szczer▒ sympatiΩ, z jak▒ Wajda usi│uje przywo│aµ tego nowoczesnego bohatera ┐ydowskiego, kt≤ry zmar│ tak, jak ┐y│ - dla dzieci.

Betty Jean Lifton*
"The New York Times", Nowy Jork, 5 V 1991

* Autorka biografii Korczaka Kr≤l dzieci

Film mo┐na kupiµ w ksiΩgarni internetowej Merlin