Les possédes [Biesy]

fot: Renata Pajchel

Filmowe Biesy mia│y bardzo d│ug▒ i ciernist▒ drogΩ, od 1974 do 1984 roku, na kt≤rej spotyka│y mnie same niepowodzenia.

Wydawa│o mi siΩ, ┐e wiem o tym utworze do╢µ du┐o, wiΩcej ni┐ o innych powie╢ciach, kt≤re przenosi│em na ekran. Wiedzia│em przede wszystkim, na czym polega│a si│a teatralnych Bies≤w, sam j▒ uruchomi│em. Nie w▒tpi│em wiΩc, ┐e i tym razem potrafiΩ tego dokonaµ, a Biesy opanuj▒ ekran i publiczno╢µ w kinie. Tymczasem ju┐ pierwsza nieudana wersja scenariusza powinna by│a mnie ostrzec i pchn▒µ w innym ni┐ teatralna adaptacja kierunku.

Proza Dostojewskiego jest teatralna, gdy┐ jego postacie m≤wi▒ nieustannie, chc▒c przez my╢li wyra┐one w s│owach u│o┐yµ jako╢ swoje stosunki z innymi i ze ╢wiatem. Scena jest w│a╢nie miejscem, gdzie du┐o siΩ m≤wi. Ten, kto da│ postaciom Dostojewskiego m≤wiµ, a nie pr≤bowa│ wyraziµ zawartych w dialogach my╢li inscenizuj▒c je, mia│ szansΩ zbli┐yµ siΩ do istoty spraw, kt≤re przedstawia ten "okrutny talent" w swoich opowie╢ciach.

Andrzej Wajda

Recenzje

Dopiero to, czego film nie potrafi wyraziµ, m≤wi o randze literatury i istocie literackiego dzie│a. (...)

Z kilku, a mo┐e nawet kilkunastu film≤w nakrΩconych wed│ug powie╢ci Dostojewskiego, ┐aden nie by│ bodaj zadowalaj▒cy. No nie, zagalopowa│em siΩ. By│ jeden znakomity: sfilmowany spektakl teatralny Wajdy wed│ug Zbrodni i kary. I re┐ysersko, i aktorsko by│ to majstersztyk absolutny. (...) Dlatego w│a╢nie po tamtym triumfie takim zawodem s▒ Biesy. (...) C≤┐ jest t▒ si│▒ literatury, kt≤ra w Dostojewskim opiera siΩ filmowi? Ka┐da powie╢µ Dostojewskiego posiada znakomit▒, konsekwentn▒ dramaturgiΩ, fascynuj▒c▒ intrygΩ, bogactwo zr≤┐nicowanych uczuµ. Zdawa│oby siΩ nic, tylko wyjmowaµ w▒tki i krΩciµ. Tak te┐ robiono. Z wiadomym skutkiem. Dlaczego? Bo wszystkie intrygi, namiΩtno╢ci, wszystkie postacie Dostojewskiego dziej▒ siΩ i ┐yj▒ podw≤jnym ┐yciem: ┐yciem konkretu i ┐yciem idei. Ta literatura, tak bardzo osadzona w realiach, faktach i sprawach swojej epoki, tak konkretna, ┐e a┐ brutalna, tak realna, ┐e a┐ brukowa, jest nasycona my╢l▒, ide▒, refleksj▒ o ╢wiecie, Bogu, religii, spo│ecze±stwie, ludzkiej kondycji, ludzkiej duszy. (...) Ka┐dy ambitny re┐yser zapewne marzy o filmowaniu Dostojewskiego. Ale mo┐liwo╢ci filmu nie dor≤wnuj▒ mo┐liwo╢ciom literatury. A mo┐e pycha techniki za╢lepia? (...) Aby nie zdradziµ i nie strywializowaµ dzie│a Dostojewskiego, nale┐a│oby tak┐e sfilmowaµ jego filozofiΩ, jego metafizykΩ, jego etykΩ. (...)

W oporze stawianym filmowi przez dzie│o Dostojewskiego widaµ wyra╝nie, czym jest literatura i na czym jej jedno╢µ i wielko╢µ polega. Przypomnienie tej rangi, najwy┐szej rangi w ╢wiecie sztuki, zawdziΩczamy tak┐e Wajdzie i jego Biesom. DziΩki wiΩc mu za to.

Zbigniew Bie±kowski
"Tygodnik Kulturalny", Warszawa, 24 VII 1988

Wajda wychodzi z honorem z tego niebezpiecznego przedsiΩwziΩcia, ale to nie jest jego najlepszy film. I to pomimo bogactwa ╢cie┐ki d╝wiΩkowej, na kt≤rej mianowicie pewne kwestie dialogowe ┐yj▒ w formie przypominaj▒cej muzykΩ konkretn▒. I mimo jako╢ci zdjΩµ, w kt≤rych zwraca uwagΩ umiejΩtno╢µ operowania wielkimi kontrastami ╢wietlnymi.

Gilles Marsolais
"24 Images", Quebec, wiosna 1988

NowelΩ Fiodora Dostojewskiego Bracia Karamazow mo┐na kupiµ w ksiΩgarni internetowej Merlin