Bo┐e Narodzenie

Postaram siΩ w tym miejscu przybli┐yµ Wam nieco ╢wi▒teczny klimat w Irlandii. Jest to trochΩ trudne zadanie, gdy┐ nie polegam tym razem na w│asnych do╢wiadczeniach, a jedynie na r≤┐nych materia│ach, jakie mo┐na znale╝µ w internecie. Za wszelkie przek│amania serdecznie przepraszam, ale nie wydaje mi siΩ, ┐eby by│o tak strasznie ╝le. A wiΩc do dzie│a.

Zar≤wno same ╢wiΩta jak i przygotowania do niego maj▒ wyj▒tkowo religijny charakter - chyba jeszcze bardziej ni┐ w Polsce - a jednocze╢nie bardzo rodzinny. I tak samo wiΩkszo╢µ zwyczaj≤w zwi▒zanych z tym okresem czasu ma swoje ╝r≤d│a we wsiach i ma│ych miasteczkach - czΩ╢µ z nich jest ju┐ prawie zapomniana, a w╢r≤d miejskich rodzin przetrwa│y, tak jak u nas w symboliczny spos≤b jedynie niekt≤re zwyczaje.

ªwiΩta w Irlandii zaczynaj▒ siΩ wcze╢nie, zwykle od wys│ania ╢wi▒tecznych kartek i ozdobienia sklepowych witryn na pocz▒tku grudnia. Dzieci czΩsto odliczaj▒ dni do ╢wi▒t wed│ug adwentowego kalendarza. Drzewka ╢wi▒teczne, czyli nasze choinki mo┐na kupiµ w ci▒gu ca│ego grudnia. Przyozdabia siΩ je kolorowymi lampkami, bombkami i innymi ╢wiecide│kami. Niekt≤rzy na czubku umieszczaj▒ anio│a, inni gwiazdΩ. Dom ozdabiany jest girlandami, ╢wiecami oraz ga│▒zkami ostrokrzewu i wierzby. Nad drzwiami wiesza siΩ wie±ce, czasami te┐ jemio│Ω. CzΩsto mo┐na spotkaµ ┐│≤bki symbolizuj▒ce Bo┐e Narodzenie, w wiΩkszej postaci mo┐na je spotkaµ w ko╢cio│ach.

Przed ╢wiΩtami daje siΩ podarunki ludziom, z kt≤rych us│ug korzysta siΩ przez ca│y rok: mleczarzom, listonoszom, ludziom wywo┐▒cym ╢mieci, itp., zwykle s▒ to pieni▒dze, dawniej nazywano je prezentami z „boxing day” (od pude│ek, w kt≤rych je ofiarowywano).

Tu┐ przed ╢wiΩtami przygotowuje siΩ ciasta, puddingi i co╢ co siΩ nazywa „mince pie” (czyli zapiekane w cie╢cie miΩso). W przed╢wi▒tecznych dniach czΩsto pije siΩ grzane wino, zw│aszcza po ╢piewanych zimnymi wieczorami kolΩdach. Ludzie czΩsto wychodz▒ na dw≤r i ╢piewaj▒c kolΩdy zbieraj▒ pieni▒dze na r≤┐ne dobroczynne cele. (Wielu ludzi w Irlandii u┐ywa ciep│ej whisky na rozgrzewkΩ).

W wigiliΩ dzieci wystawiaj▒ skarpetki, czasem poszewki od poduszek na brzeg swoich │≤┐ek, w nadziei, ┐e rano znajd▒ w nich prezenty. Doro╢li id▒ w tym czasie na nocn▒ mszΩ, czyli nasz▒ PasterkΩ, robi▒ to zar≤wno katolicy jak i protestanci. Niekt≤rzy rozpakowuj▒ prezenty ju┐ w ╢rodku nocy! Dzieci zagl▒daj▒ do skarpetek rano, tradycyjnie znajduj▒c jab│ko w palcach i pomara±czΩ w piΩcie. Bardzo czΩsto s▒ tam tak┐e czekoladowe monety i ma│e zabawki.

Do ╢wi▒tecznej kolacji zasiada siΩ czΩsto ju┐ o 3 po po│udniu. Nie ma jakich╢ specyficznych da± przygotowywanych na tΩ okazjΩ, ale prawie zawsze znajdzie siΩ na stole wΩdzony │oso╢ z chlebem sodowym, sa│atka z krewetek lub inne rybne dania. G│≤wne danie jest bardzo tradycyjne: indyk, szynka, sos borowinowy, chleb, par≤wki, ziemniaki i warzywa. Na deser je siΩ ╢wi▒teczny pudding z brandy lub rumem i inne smako│yki, w tym owe „mince pie”. Na stole znajduj▒ siΩ te┐ krakersy do przegryzania da± obiadowych. ªwi▒teczne ciasto kroi siΩ tu┐ przed posi│kiem.
Niekt≤re rodziny spo┐ywaj▒ posi│ek dopiero wieczorem, podaj▒c jako g│≤wne danie przyprawion▒ wo│owinΩ. Jest ona przyprawiana kilka dni wcze╢niej, potem gotowana i ╢ciskana. Mo┐e byµ podawana na ciep│o, chocia┐ normalnie spo┐ywa siΩ j▒ na zimno.

W czasie ╢wi▒t czΩsto wystawiane s▒ dzieciΩce pantomimy. Zaczynaj▒ siΩ w dniu ╢w. Szczepana, w drugi dzie± ╢wi▒t. Co ciekawe, wszystkie postacie ┐e±skie grane s▒ przez ch│opc≤w, i na odwr≤t. Przystojnym ksiΩciem zostaje dziewczynka, Kopciuszkiem czy Kr≤low▒ ªniegu ch│opiec. Macoch▒ i z│ymi siostrami s▒ zawsze ch│opcy. Wystawia siΩ zwykle klasyczne bajki, Kopciuszka, ªpi▒c▒ Kr≤lewnΩ, Kota w butach. Ka┐dego roku w Dublinie wystawia siΩ przynajmniej dwie pantomimy.
Oficjalnym dniem ko±cz▒cym ╢wiΩta jest 6 stycze±, ╢wiΩto Trzech Kr≤li.

Przygotowania do ╢wi▒t

Przede wszystkim robi siΩ wielkie porz▒dki, zupe│nie jak u nas, dzieci tradycyjnie wysy│a siΩ po ga│▒zki jemio│y, wierzby, wawrzynu, ostrokrzewu i innych zielonych jeszcze ro╢lin. Potem robi▒ z nich ro╢linne girlandy. Poza tym naszywa siΩ listki ostrokrzewu i kolorowe skrawki papieru na lniane p│otno tworz▒c przy tym ozdobne motywy.

Zgodnie z mi│▒ tradycj▒ poca│owana pod dekoracjami z jemio│y dziewczyna otrzymuje od ch│opc≤w prezenty. Zwyczaj znany sk▒din▒d i u nas :)

Zanik│a ju┐ prawie tradycja zgodnie z kt≤r▒ ludzie mieszkaj▒cy na wsi przynosili r≤┐ne dobra wytworzone przez siebie ludziom z miasta, za co ci odwdziΩczali siΩ im tym samym. No i oczywi╢cie, obowi▒zkowo wrΩcz nale┐y przygotowaµ „poitin”, czyli rodzaj ziemniaczanego bimbru, na ╢wiΩta musi go zostaµ przynajmniej kwarta.

Wigilia

Przede wszystkim w miarΩ mo┐liwo╢ci na wigiliΩ wraca siΩ do domu, do rodziny nawet z bardzo daleka. PracΩ ko±czy siΩ najp≤╝niej w po│udnie, ┐eby byµ w domu przed zmierzchem, zgodnie z powszechnym zwyczajem przygotowuje siΩ prezenty dla bliskich - wielu Irlandczyk≤w na emigracji wysy│a „list z Ameryki”, zawieraj▒cy pozdrowienia dla rodziny pozosta│ej w Irlandii, tradycyjnie zawiera trochΩ got≤wki.

Po po│udniu przeprowadza siΩ ostatnie przygotowania do wigilijnej kolacji. Przygotowuje siΩ gotowan▒ wo│owinΩ, najpopularniejsz▒ ╢wi▒teczn▒ potrawΩ (zw│aszcza w hrabstwach p≤│nocnych); kiedy╢ tylko w bogatych rodzinach, a teraz powszechnie przygotowuje siΩ danie zwane „fowl” (dos│. ptactwo, dr≤b). Sk│ada siΩ na± kurczak lub gΩ╢, boczek i baranina, ciasto, pudding i ciasteczka. Obowi▒zkowo przygotowuje ╢wi▒teczny pudding. W hrabstwie Wexford przygotowuje „cutlin pudding” - porridge, czyli swego rodzaju owsiankΩ z dodatkiem pszenicy, cukru, suszonych owoc≤w i przypraw. Formuje siΩ toto w kulΩ wielko╢ci pi│ki futbolowej i gotuje. Jeszcze inn▒ potraw▒ przygotowywan▒ g│≤wnie w Donegalu jest ciasto w kszta│cie │≤┐eczka, przyozdabia siΩ je kawa│kami ciasta maj▒cymi reprezentowaµ siano w ┐│obie.

Po zapadniΩciu zmroku zapala siΩ wigilijne ╢wiece. Du┐e ╢wiece umieszcza w lichtarzykach zrobionych z rzepy lub w cebrzykach wype│nionych otrΩbami lub m▒k▒, a wszystkie przyozdabia siΩ jemio│▒. Pozostawia siΩ je p│on▒ce przez ca│▒ noc, gasz▒c je dopiero tu┐ przed pierwsz▒ msz▒. Jedna du┐a ╢wieca - Mor na Nollag (czyli dos│ownie „wielka bo┐onarodzeniowa”) jest czasem wystawiana na zewn▒trz. W wielu domach ku czci ╢wiΩtej Rodziny zapala siΩ trzy ╢wiece, czΩsto w tr≤jramiennym ╢wieczniku. Co wa┐ne - najwiΩksz▒ ╢wiecΩ powinna zapaliµ najm│odsza w domu osoba. Je╢li g│≤wna ╢wieca zga╢nie z jakiejkolwiek przyczyny, jest to traktowane jako z│y znak - mo┐e wr≤┐yµ ╢mierµ g│owy rodziny. P│on▒ca ╢wieca powinna staµ przy ka┐dym oknie. Dla ka┐dej zmar│ej od ostatnich ╢wi▒t w rodzinie osoby zapala siΩ specjaln▒ ╢wiecΩ. Dzieci podnosi siΩ wysoko do g≤ry, by mog│y zobaczyµ wszystkie pal▒ce siΩ ogniki.

Drzwi w ╢wiΩta pozostawia siΩ otwarte na wypadek niespodziewanych go╢ci a przy stole zostawia siΩ puste nakrycia dla trzech os≤b i miskΩ wody, kt≤r▒ mog▒ pob│ogos│awiµ podr≤┐ni - wody tej u┐ywa siΩ do leczenia. Przed sam▒ kolacj▒ zamiata siΩ jeszcze pod│ogΩ.

Wigilia jest dniem postnym, spo┐ywa siΩ g│≤wnie dania rybne - dorsze, sztokfisze w bia│ym sosie i ziemniaki. Post ko±czy siΩ tu┐ przed p≤│noc▒. Kroi siΩ ╢wi▒teczne ciasto, pije herbatΩ, poncz, rozdaje dzieciom s│odycze i owoce. W miarΩ mo┐liwo╢ci po kolacji rodzina zbiera siΩ przy kominku. Dzieciom przypomina siΩ, ┐e na ka┐dej igie│ce li╢cia ostrokrzewu - tej nocy i ka┐dej nastΩpnej - stoi anio│. Powiada siΩ, ┐e ┐adna modlitwa odprawiona tego dnia nie pozostanie bez odpowiedzi. Ka┐dy kto umrze tego dnia p≤jdzie prosto do nieba.

Tradycyjnie odwiedza siΩ groby zmar│ych, zostawiaj▒c na nich drobne pΩczki ga│▒zek wieczniezielonych ro╢lin. O p≤│nocy oddaje siΩ jeden wystrza│ ze strzelby.

Na wsi zwierzΩta karmi siΩ kukurydz▒ lub otrΩbami, przyozdabia budynki gospodarskie zielonymi ga│▒zkami i dodatkowymi latarniami. Dzieci zaczepiaj▒ na krowich rogach wianki z ostrokrzewu. Powiada siΩ, ┐e koguty piej▒ tego dnia o niezwyk│ych porach - szczΩ╢liwym znakiem jest us│yszeµ go o p≤│nocy. Zimna pogoda z mrozem lunb ╢niegiem oznacza │agodn▒ zimΩ i brak chor≤b. Kiedy w wigiliΩ pada ╢nieg, w niebie oskubuje siΩ gΩsi z pierza. Uwa┐a siΩ, ┐e wigilia przynosi szczeg≤lne szczΩ╢cie podczas nowiu.

Bo┐e Narodzenie

Pierwszy dzie± spΩdza siΩ w domu w ciszy i skupieniu. Nie odwiedza siΩ dom≤w innych ludzi. Bardzo wcze╢nie odwiedzane s▒ ko╢cio│y, najlepiej zd▒┐yµ na mszΩ przed wieczorem, czΩsto na zabiera siΩ na szczΩ╢cie wi▒zkΩ s│omy z ko╢cielnego ┐│≤bka.

W wielu miasteczkach odbywaj▒ siΩ mecze hurlingu - narodowego sportu Irlandczyk≤w, w kt≤rych bierze udzia│ og≤│ mieszka±c≤w. Mecz zwyczajowo rozpoczyna siΩ ju┐ u bram ko╢cio│a. Inn▒ raczej zanik│▒ ju┐ tradycj▒ jest ╢wi▒teczne polowanie na zaj▒ce i turnieje strzeleckie.

Przed obiadem wypija siΩ dla zdrowia trzy │yki s│onej wody, po posi│ku ca│y dom zbiera siΩ razem graj▒c, ╢piewaj▒c i opowiadaj▒c opowie╢ci. Nas│uchuje siΩ te┐ cykania ╢wierszcza za kominem - jest to bardzo dobry znak na przysz│o╢µ.

Tak jak u nas po domach chodz▒ kolΩdnicy, kt≤rym za wystΩpy daje siΩ przer≤┐ne drobiazgi b▒d╝ pieni▒dze.

No i oczywi╢cie ╢piewa siΩ kolΩdy.

Z drugim dniem ╢wi▒t zwi▒zana jest ciekawostka - w Irlandii wierzy siΩ, ┐e kiedy ╢wiΩty Stefan przebywa│ w ukryciu, ma│y ptaszek - strzy┐yk - zdradzi│ jego kryj≤wkΩ. ╢wiΩty zosta│ pochwycony i stracony. Dlatego te┐ ten dzie± ten zwany jest „dniem polowania na strzy┐yki”. Dawniej w tym czasie te niepozorne ptaszki by│y celem na kt≤ry polowali mniejsi i wiΩksi ch│opcy. Dzieci zbieraj▒ tak┐e ptasie gniazda ╢piewaj▒c przy tym „ptasi▒ pie╢±”, tak▒ jak ta (kto chce niech czyta):

The wran, the wran,the king of all birds,
St. Stephen's day was cot in the furze
Although he is little his family's grate,
Put yer hand in yer pocket and give us a trate.
Sing holly,sing ivy-sing ivy,sing holly,
A drop ust to drink it would drown melancholy
And if you dhraw it ov the best,
I hope in heven yer sowl will rest,
But if you dhraw it ov the small
It won't agree wid de wran boys at all

Obnosz▒ potem gniazda z krzykiem miΩdzy domami, zbieraj▒c do nich pieni▒dze, kt≤re tradycyjnie nale┐y wydaµ jeszcze tego samego dnia. Ch│opcy czΩsto przebrani s▒ w dziwaczne stroje lub przynajmniej przyozdabiaj▒ ubranie kolorowymi wst▒┐kami. Nosz▒ te┐ ze sob▒ ma│e drewniane strzy┐yki (czy w og≤le ma│▒ ptasi▒ figurkΩ) - kiedy zostan▒ ╝le potraktowani, pal▒ j▒ pod drzwiami niego╢cinnego gospodarza, co przynie╢µ ma dla niego nieszczΩ╢cie na ca│y rok. Po ca│ym dniu strzy┐yk jest zakopywany w ziemi z jednopensow▒ monet▒. Oczywi╢cie, ┐eby mieµ szczΩ╢cie wystarczy obdarowaµ tylko jedn▒ grupΩ „kolΩdnik≤w”. Ostatnimi czasy w ca│ej zabawie bior▒ udzia│ te┐ dziewczΩta.

Zwyczaj ten nie jest praktykowany w p≤│nocnej Irlandii, w Munsterze za╢ ch│opcy czΩsto s▒ dowodzeni przez Kapitana, ubranego w wojskowy str≤j i nosz▒cego miecz. CzΩsto towarzyszy mu ubrany w kobiece stroje b│azen z baranim pΩcherzem na patyku.

Wszystkie te zwyczaje by│y bardzo d│ugo kojarzone z najni┐sz▒ klas▒ spo│eczn▒, polowania na ptaki za╢ zosta│y zakazane w po│owie XIX wieku.

Drugi dzie± ╢wi▒t czΩsto traktowany jest jako dzie± postny, dla zr≤wnowa┐enia wcze╢niejszego „ob┐arstwa”. Jednocze╢nie jest to dzie± zabaw i przer≤┐nych gier.