Beltaine

Beltaine (czasem zwane Beltane, po szkocku Bealtuinn, po ma±sku Shenn da Boaldyn, po walijsku Galan-Mai) jest jednym z najwa┐niejszych celtyckich ╢wi▒t. ¼r≤d│os│≤w tej nazwy jest dosyµ niejasny. Na 100% s│owo tene oznacza ogie±, ale ju┐ pochodzenie drugiej czΩ╢ci nazwy jest nieznane - byµ mo┐e pochodzi od imienia boga Bela (Belenusa), galijskiego boga pasterzy (choµ inni z kolei twierdz▒, ┐e by│ on bogiem ognia i ╢wiat│a) i ta wersja jest chyba najbardziej prawdopodobna. Ale mo┐liwe te┐ jest, ┐e pochodzi ona po prostu od s│owa brilliant, czyli „wspania│y” albo te┐ od gaelickiego bil tene, czyli „ognie szczΩ╢cia”.

Przypada ono na 1 maja, a ╢ci╢le m≤wi▒c zaczyna siΩ wieczorem ostatniego dnia kwietnia, gdy┐ tak jak wiele innych lud≤w, tak i Celtowie uznawali, ┐e nowy dzie± rozpoczyna siΩ wraz z zachodem s│o±ca. Celtycki rok dzieli│ siΩ na tylko dwie czΩ╢ci: jasn▒ i ciemn▒, albo ciep│▒ i zimn▒ - przez pierwsze p≤│ roku rozpoczΩtego w czasie Samhain dominuje ksiΩ┐yc i jego zimny blask; podczas drugiej po│owy kr≤luje s│o±ce i jego ciep│e promienie. Tak jak podczas ╢wi▒t Samhain tak i w czasie Beltaine granica pomiΩdzy ╢wiatem widzialnym i tajemniczymi za╢wiatami staje siΩ bardzo cienka i bez wiΩkszych problem≤w mo┐na j▒ przekroczyµ.

Jak to wygl▒da│o...

Wed│ug tradycji ogie± w domowych ogniskach powinien p│on▒µ nieprzerwanie od czasu Samhain a┐ do wigilii Beltaine, kiedy to jest on dok│adnie wygaszany. W tym czasie piece i kominy powinny byµ dok│adnie wyczyszczone aby by│y gotowe na przyjΩcie nowego ognia, symbolu nowego pocz▒tku.
Wieczorem druidzi we wszystkich celtyckich krajach rozpalali ognie Beltaine - a by│ to prawdziwy wywodz▒cy siΩ z zamierzch│ych czas≤w akt magii, poniewa┐ ogniska rozpalane by│y po to aby sprowadziµ s│oneczne ╢wiat│o na ziemiΩ. NajwiΩksze ogniska rozpalane by│y ze specjalnie przygotowanego chrustu zebranego przez 3 razy po 3 ludzi z drewna dziewiΩciu ╢wiΩtych drzew. Kiedy ogie± rozpali│ siΩ na dobre og│asza│ tym samym tryumf ╢wiat│a nad ciemno╢ci▒ na nastΩpne p≤│ roku.

Kiedy ca│y szczyt wzg≤rza rozja╢nia│ siΩ ogniem, ludzie dorzucali ga│Ωzie do ╢wie┐o rozpalonego ognia i ju┐ p│on▒ce obracali nad g│owami imituj▒c w ten spos≤b s│oneczne promienie. Je┐eli ktokolwiek planowa│ d│ug▒ podr≤┐, skaka│ trzy razy w t▒ i z powrotem przez ogie± na szczΩ╢cie. Kiedy p│omienie ju┐ przygas│y zaczyna│y przez nie skakaµ m│ode kobiety - po to, ┐eby sprowadziµ sobie dobrych mΩ┐≤w. Nawet ciΩ┐arne kobiety przechodzi│y przez popio│y aby zapewniµ sobie spokojny por≤d. Tak┐e dzieci przy│▒cza│y siΩ do wsp≤lnej zabawy. Kiedy ogie± w ko±cu zgas│, ┐arz▒ce siΩ jeszcze wΩgle rozrzucane by│y w╢r≤d wzrastaj▒cych ro╢lin ┐eby je chroniµ przed susz▒ i chorobami. Ka┐da rodzina zabiera│a te┐ odrobinΩ ┐aru do domu aby rozpaliµ od niego ponownie domowe ognisko. Poniewa┐ Celtowie byli generalnie ludem pasterskim, Beltaine by│o por▒ kiedy byd│o zostawa│o wypuszczane na swe letnie pastwiska na wy┐szych zboczach. Stada, dla oczyszczenia, r≤wnie┐ by│y przeprowadzane przez ╢wiΩte ognie Beltaine. W ko±cu w tym w│a╢nie dniu m│odzi Celtyccy wojownicy sprawdzali swe umiejΩtno╢ci bojowe w „igrzyskach” Beltaine.

Ale wielkie ogniska to nie wszystko.

M│ode kobiety zbiera│y przez ca│▒ noc kwiaty robi▒c wianki i wplataj▒c je we w│osy. Zbiera│y te┐ g│≤g i inne ro╢liny do udekorowania dom≤w. MΩ┐czy╝ni w tym czasie szukali i przygotowywali tzw. maypole, czyli pozbawiony ga│Ωzi pie± drzewa (najczΩ╢ciej z brzozy lub jesionu) wbity pionowo w ziemiΩ, przyozdabiany nastΩpnie wst▒┐kami i zielonymi ro╢linami. Na koniec kto╢ wspina│ siΩ na szczyt i umieszcza│ tam koronΩ z kwiat≤w. Jest to oczywisty symbol falliczny (o czym pisze te┐ Andrzej Sapkowski w swoim leksykonie fantasy), ale nie tylko - oznacza te┐ symboliczny ╢rodek ╢wiata i symbolizuje jeszcze starszy znak Drzewa »ycia.

Beltaine by│o czasem wzrostu i narodzin, czasem nieposkromionej rado╢ci, starzy i m│odzi spΩdzali tΩ noc w najprzyjemniejszy z mo┐liwych sposob≤w... Rankiem wszyscy wracali do dom≤w nios▒c narΩcza ga│Ωzi g│ogu (majowego drzewa) i r≤┐nych wiosennych kwiat≤w, kt≤rymi przyozdabiali siebie, swoje rodziny i domostwa. W drodze powrotnej zatrzymywano siΩ przy ka┐dym domu, zostawiaj▒c czΩ╢µ kwiat≤w, otrzymuj▒c w zamian najlepsze jad│o i napoje jakie dom m≤g│ zaoferowaµ.
Po chwili odpoczynku ta±ce i zabawa rozpoczyna│y siΩ ponownie. Jej uczestnicy prowadzeni byli przez Majow▒ Kr≤low▒ wybieran▒ spo╢r≤d m│odych, niezamΩ┐nych kobiet, ona z kolei dobiera│a sobie „ma│┐onka”, nazywanego czΩsto Zielonym Cz│owiekiem (od dawno zapomnianego starego boga dzikich ostΩp≤w). Obwo┐eni byli przez ca│▒ wie╢ na odkrytym powozie us│anym kwiatami i siedz▒c na tronie symbolizowali bosk▒ parΩ kt≤rej jedno╢µ symbolizowa│a ╢wiΩty zwi▒zek ziemi i s│o±ca.

Beltaine jest obchodzone r≤wnie┐ jako znak Wielkich Za╢lubin pomiΩdzy bogami i boginiami. Beltaine by│o tradycyjnym czasem zawierania ma│┐e±stw. Celtyck▒ specyfik▒ by│o zawieranie pr≤bnych ma│┐e±stw, na rok i dzie± - je┐eli „ma│┐e±stwo” nie sprawdzi│o siΩ przez ten czas, mΩ┐czyzna i kobieta mieli prawo odej╢µ swoj▒ drog▒. Dzieci urodzone w dniu ╢wiΩta mia│y ponoµ szczeg≤lne szczΩ╢cie w ┐yciu i w doros│ym ┐yciu cieszy│y siΩ wielkim uznaniem.

Zwyczaje...

Co ciekawe, do dzisiaj przetrwa│o mn≤stwo ludowych zwyczaj≤w zwi▒zanych z tym ╢wiΩtem - i to w ca│ej Brytanii, co ╢wiadczy o sile poga±skich obrzΩd≤w. Jak wiadomo, ostatni festiwal Beltaine odby│ siΩ w roku 1895! na wyspie Arran w Szkocji. Oczywi╢cie w bardzo ograniczonym zakresie, ale zachowane by│y wszystkie obrzΩdy zwi▒zane z ogniem.

Ognie Beltaine mo┐na by│o spotkaµ w ca│ej Szkocji a┐ do po│owy XIX wieku. Na Szetlandach ta±czono wok≤│ ognisk i skakano poprzez p│omienie, uwa┐aj▒c, ┐e gdy odbΩdzie siΩ to bez szwanku, ma siΩ zagwarantowane szczΩ╢cie. Na Szetlandach ╢wiΩto trwa│o ca│e trzy dni.

Cloutie Well

ªlady obrzΩd≤w Beltaine mo┐na zauwa┐yµ w legendach zwi▒zanych z „Cloutie Well” - studni po│o┐onej w hrabstwie Inverness w p≤│nocnej Szkocji. Studnia znajduje siΩ na wrzosowiskach Culloden i znana jest pod wieloma nazwami, takimi jak Tobar Ghorm (niebieska studnia) czy Tobar n'Oige (studnia m│odo╢ci). „Cloutie” znaczy za╢ ubranie, czy raczej │achmany. Stare ubrania s▒ przyczepiane do okolicznych drzew przez pielgrzym≤w chc▒cych wypowiedzieµ ┐yczenie. Studnie mia│y dla staro┐ytnych Celt≤w specjalne znaczenie, by│y ╝r≤d│ami szczΩ╢cia, m▒dro╢ci i dobrego zdrowia. Studnia jest odwiedzana przez Szkot≤w w pierwsz▒ niedzielΩ maja, czyli dzie± po╢wiΩcony s│o±cu. Ludzie przybywaj▒ na d│ugo przed ╢witem (wed│ug tradycji powinni trzymaj▒c siΩ z dala od studni przed wschodem s│o±ca, ale nikt ju┐ tego nie przestrzega). Przed wypiciem wody ze studni nale┐y najpierw obej╢µ j▒ trzy razy zgodnie z ruchem s│o±ca i wrzuciµ srebrn▒ monetΩ. Na ko±cu trzeba powiesiµ na pobliskiej ga│Ωzi kawa│ek ubrania (dzisiaj u┐ywa siΩ do tego zwyk│ych wst▒┐ek) i... wypowiedzieµ ┐yczenie :)

Tron Artura

Tron Artura znajduje siΩ na wzg≤rzu dominuj▒cym nad Edynburgiem. Jest to tradycyjne miejsce w kt≤rym o wschodzie s│o±ca rozpalane s▒ ognie Beltaine. Do dzisiaj wielu mieszka±c≤w miasta wspina siΩ tam 1 maja aby obserwowaµ wsch≤d s│o±ca.

Majowa rosa

Wzrost wymaga nie tylko s│o±ca ale i wilgoci. Rosa Beltaine zebrana przed ╢witem by│a uwa┐ana za szczeg≤lnie warto╢ciow▒. Ludzie pokropieni majow▒ ros▒ mieli zapewnione zdrowie, szczΩ╢cie a w przypadku m│odych dziewcz▒t, piΩkno. Do dzi╢ m│ode dziewczyny w g≤rskiej Szkocji wychodz▒ o ╢wicie aby przemyµ twarz w rosie. Za╢ aby zapewniµ mleczno╢µ kr≤w pasterz opiekuj▒cy siΩ krowami zanim opadnie rosa powinien sporz▒dziµ linΩ zrobion▒ z ogon≤w szkockich kr≤w i wym≤wiµ te s│owa:

Bainne an te so shios, bainne an te so shuas, 'nam ghogan mhor fhein

W bardzo wolnym t│umaczeniu: mleko st▒d do g≤ry, mleko stamt▒d w d≤│, do mego wielkiego cebrzyka - cokolwiek mia│oby to znaczyµ :)

Beltaine Bannock

Tak czΩsto jak rozpalano ogie± Beltaine na szczytach wzg≤rz, tak samo czΩsto przygotowywano specjalne ciasteczka, sporz▒dzone z jajek, mleka i owsa. Robione by│y rΩcznie od pocz▒tku do ko±ca, nie mog│y przy tym w ┐adnym momencie spotkaµ siΩ z metalem. Jedno z ciasteczek by│o poczerniane wΩglem i wymieszane z pozosta│ymi. NastΩpnie umieszczano je wszystkie w czapce i wyci▒gano po jednym. Ten kto trafi│ na czarne ciastko musia│ trzy razy przeskoczyµ przez ognisko - jest to prawdopodobnie pozosta│o╢µ po dawnych ofiarach z ludzi po╢wiΩcanych bogom. Podobne pochodzenie ma inny zwyczaj: podczas ka┐dego ╢wiΩta w╢r≤d ognisk pojawia│ siΩ „g│upiec”, kt≤rym by│ przebrany (najczΩ╢ciej za koz│a) mieszkaniec danej spo│eczno╢ci - wierzono, ┐e to na nim skupi siΩ ca│e mo┐liwe nieszczΩ╢cie, oszczΩdzaj▒c resztΩ ludzi (na tym w│a╢nie - na zrzuceniu mo┐liwego cierpienia na kogo╢ innego - polega│a niegdy╢ istota ofiary).

Elfy (fairies)

D│ugo utrzymywa│a siΩ wiara, ┐e w czasie Beltaine elfy, czyli Mniejszy Nar≤d, wychodz▒ ze swych podziemnych kr≤lestw. Aby zwalczyµ ich uroki (elfy by│y oskar┐ane o wiele r≤┐nych niecnych rzeczy, np. kradzie┐ mleka) na zagrodach wieszane by│y jarzΩbinowe krzy┐e a zwierzΩta domowe by│y pokrapiane wod▒ ze ╢wiΩtych studni. Szczeg≤lnie wa┐ne by│o, ┐eby w tym czasie nie p│on▒│ w domu ┐aden ogie± - pozosta│o╢µ po zwyczaju gaszenia wszystkich ogni w wigiliΩ Beltaine.

Innym zwyczajem, mo┐e nie tak zabawnym ale praktycznym by│o „naprawianie granic”, co polega│o na tym, ┐e obchodzono wzd│u┐ ca│▒ posiad│o╢µ i naprawiano ka┐d▒ usterkΩ i uszczerbek w ogrodzeniu wymagaj▒cy korekty.

I jeszcze parΩ drobiazg≤w...

Ludzie mieszkaj▒cy w pobli┐u wody robili (i robi▒ nadal) girlandy lub wie±ce z kwiat≤w rzucaj▒c je potem w strumienie, jeziora lub rzeki b│ogos│awi▒c w ten spos≤b rzeczne duszki. Sympatycznym zwyczajem jest przygotowywanie „majowego koszyka” wype│nionego kwiatami i prezentami - ofiarowuje siΩ go potem osobie potrzebuj▒cej opieki, np starszym lub ciΩ┐ko chorym znajomym.
Elfy i inne magiczne istoty mo┐na zobaczyµ! O ╢wicie trzeba tylko zrobiµ pΩtlΩ z jarzΩbinowego pΩdu i spojrzeµ przeze± na zielon▒ │▒kΩ :)
Podobno kiedy tego dnia wstaje s│o±ce, ci kt≤rzy na to czekaj▒ mog▒ zobaczyµ jak trzykrotnie zatacza k≤│ko i dopiero potem wznosi siΩ wysoko nad horyzont.
Mo┐na te┐ przygotowaµ „majowy puchar” - wino lub poncz do kt≤rego dorzucone s▒ li╢cie pachn▒cych kwiat≤w (np. marzanny) i wypiµ go razem z ukochan▒ osob▒.

Co╢ na koniec

To z tego ╢wiΩta pochodzi tak popularne w Irlandii „wearing of the green”, czyli noszenie na sobie zielonego akcentu - zielone rzeczy nosili ju┐ staro┐ytni Irlandczycy na cze╢µ bog≤w zwi▒zanych z p│odno╢ci▒ i rozwojem, nowym ┐yciem, odnow▒ i ziemi▒.

Wiele wsp≤│cze╢nie znanych legend nawi▒zuje do tego ╢wiΩta (miΩdzy innymi historia Marion i Robina z Sherwood, czy Artura i Ginewry. W jednej z wersji opowie╢ci, Ginewra zosta│a uprowadzona przez Meliagrance'a w│a╢nie 1 maja, co na pewno nie by│o przypadkow▒ zbie┐no╢ci▒ dat. Ten dzie± odgrywa te┐ znacz▒c▒ rolΩ w wielu innych celtyckich legendach siΩgaj▒cych wstecz daleko w czasie, tego dnia miedzy innymi przyby│ Partholon, przyw≤dca pierwszej inwazji Irlandii. Tego samego dnia mieli te┐ przybywaµ Dananejczycy i Milezjanie a w walijskich legendach Gwythur pokona│ Gwyna.

Nietrudno dostrzec przyczyny dla kt≤rego wczesny ko╢ci≤│ chrze╢cija±ski zwalcza│ jak m≤g│ ╢wiΩto Beltaine. Nie tylko dlatego, ┐e by│o to ╢wiΩto poga±skich b≤stw, ale te┐ ╢wiΩtowanie swawoli i mi│o╢ci fizycznej uwa┐ane by│o za grzech ╢miertelny. W ramach chrystianizacji i walki ze ╢wiΩtem, maypole zast▒piono krzy┐em kt≤ry zreszt▒ jako inny symbol odrodzenia zosta│ przez Celt≤w powszechnie zaakceptowany.

W╢r≤d mieszka±c≤w Wielkiej Brytanii tzw. May Day jest wci▒┐ popularnym dniem wypoczynku, choµ nie jest obchodzony 1 ale 5 maja. Maypole i mn≤stwo kwiat≤w dalej s▒ obecne w czasie tego ╢wiΩta, chocia┐ samo ╢wiΩto, mo┐na by powiedzieµ „zdziecinnia│o”.

Kolorami ╢wiΩta s▒ zwykle: zielony, tak┐e ┐≤│ty, r≤┐owy i jasnoniebieski. Do przystrajania u┐ywa siΩ g│≤wnie kwiat≤w r≤┐ i innych kwiat≤w, kt≤rymi ozdabia siΩ domy i siebie. Spo┐ywa siΩ sa│atki, owoce, jagody, ciastka owsiane, r≤┐ne mleczne przetwory i wina owocowe.

Nazwa Beltaine przetrwa│a do dzisiaj w jΩzyku irlandzkim jako nazwa maja.