"Poci╣g ┐ycia" Radu Mihaileanu opowiada o czasach Holocaustu w pogodny spos≤b. Od tamtych wydarze± minΩ│o ju┐ - a mo┐e zaledwie - 50 lat. Nar≤d ┐ydowski stara siΩ zachowaµ poczucie humoru w ka┐dej sytuacji, prze£ladowania za£ nie s╣ dla niego niczym nowym. Byµ mo┐e nadszed│ ju┐ czas, aby podej£µ z humorem do czas≤w masowej eksterminacji. W pierwszej chwili taka my£l przera┐a i oburza. Przyzwyczaili£my siΩ do martyrologicznych film≤w o drugiej wojnie £wiatowej. Ale przecie┐ wtedy ci ludzie nie wiedzieli, co ich czeka. Z pewno£ci╣ nie wierzyli, ┐e co£ takiego jak obozy koncentracyjne mo┐e istnieµ naprawdΩ.

"Poci╣g ┐ycia" nie jest pierwszym tego typu filmem, jaki zago£ci│ na naszych ekranach. Ogl╣daj╣c "»ycie jest piΩkne" Roberto Benigniego przez pierwsz╣ po│owΩ filmu £mia│am siΩ ze wszystkimi. Jednak druga cze£µ, opowiadaj╣ca o ┐yciu w obozie, oburzy│a mnie. To, co pokazywano wcze£niej by│o £mieszne i prawdopodobne, potem jednak przenie£li£my siΩ w jaki£ makabryczny £wiat wyobraƒni re┐ysera, kt≤ry pr≤bowa│ nam wm≤wiµ, ┐e mog│o tak byµ. Ot≤┐ nie mog│o.

Wydaje siΩ, ┐e nie sta│o siΩ nic z│ego, bo ka┐dy przecie┐ wie, jak wygl╣da│o ┐ycie w obozie i traktujΩ tΩ historiΩ raczej jako bajkΩ. Problem polega na tym, ┐e s╣ ludzie, kt≤rzy nie wiedz╣. Nale┐y do nich ponad po│owa mieszka±c≤w Stan≤w Zjednoczonych, kt≤rzy ucz╣ siΩ w szko│ach o tym, ┐e w Polsce by│y obozy koncentracyjne, w kt≤rych Polacy zabijali »yd≤w - je┐eli w og≤le ucz╣ siΩ o tym w szkole. Tam nikt nie wie, ┐e w obozach koncentracyjnych byli r≤wnie┐ Polacy, Cyganie, a nawet Francuzi, Anglicy czy Niemcy. Nie wiedz╣, bo sk╣d maj╣ wiedzieµ? Przecie┐ nie z takich film≤w, jak "Lista Schindlera" Stevena Spielberga czy "»ycie jest piΩkne" Benigniego!

Na czym polega r≤┐nica miΩdzy tymi filmami a "Poci╣giem ┐ycia"? Chocia┐by na tym, ┐e tu pojawia siΩ problem eksterminacji Rom≤w, a ob≤z widzimy tylko przez chwilΩ i wtedy robi siΩ ju┐ ca│kiem powa┐nie. W dodatku pod koniec filmu nie mamy ju┐ pewno£ci, ┐e opowiedziana historia wydarzy│a siΩ naprawdΩ. Przez te p≤│torej godziny zd╣┐yli£my ju┐ uwierzyµ, ┐e to co ogl╣damy jest prawdziwe, gdy┐ zawsze wierzymy w to, co widzimy. Na koniec jednak to poczucie zostaje zachwiane. Pierwsz╣ reakcj╣ obronn╣ jest my£l, ┐e mo┐e inni siΩ uratowali, a tylko Szlomo mia│ pecha. Chcemy w to wierzyµ, tak jak chcemy ufaµ Benigniemu i Spielbergowi.

Ten film opowiada ca│kiem prawdopodobn╣ historiΩ ludzi, kt≤rzy ┐yj╣ sobie, jak gdyby nigdy nic, choµ docieraj╣ do nich jakie£ nieprawdopodobne opowie£ci o tym, co siΩ wok≤│ dzieje. Pewnego dnia 1941 roku miejscowy szaleniec Szlomo przybiega do wioski przynosz╣c z│e wie£ci: Niemcy morduj╣ i wywo┐╣ w nieznane wszystkich »yd≤w mieszkaj╣cych w s╣siednich szetlach - ┐ydowskich miasteczkach Europy Wschodniej. Wkr≤tce ich szetl podzieli prawdopodobnie los s╣siednich osad. Czy┐by Szlomo oszala│ widz╣c okropno£ci, kt≤re Niemcy wyczyniali z jego rodakami?

Jeszcze tej samej nocy rabin zwo│uje RadΩ, aby znaleƒµ spos≤b na ocalenie mieszka±c≤w. Po d│ugich naradach i sporach Szlomo wpada na szalony pomys│ - aby uciec przed Niemcami zorganizuj╣ w│asny, fa│szywy poci╣g deportacyjny, w kt≤rym bΩd╣ zarazem deportowanymi, jak i deportuj╣cymi. W ten spos≤b przedzieraj╣c siΩ przez niemieckie zapory i liniΩ frontu dotr╣ przez RosjΩ do Jerozolimy - Ziemi Obiecanej. Ca│a wioska przygotowuje siΩ w po£piechu do wielkiej wyprawy: ucz╣ siΩ m≤wiµ po niemiecku bez akcentu jidisz, szyj╣ nazistowskie mundury, za│atwiaj╣ fa│szywe dokumenty, gromadz╣ ┐ywno£µ i wagon po wagonie sk│adaj╣ poci╣g. W ko±cu pewnej nocy zostawiaj╣ za sob╣ opuszczon╣ wioskΩ i ruszaj╣ w nieznane.

Nie wszystko zosta│o jednak przewidziane podczas narady. Opr≤cz zwyk│ego strachu przed prawdziwymi Niemcami, powstaj╣ konflikty wewn╣trz poci╣gu. Fa│szywi faszy£ci zaczynaj╣ graµ swoje role na powa┐nie korzystaj╣c z autorytetu jaki daje im mundur. CzΩ£µ "deportowanych" zostaje "komunistami" i buntuje siΩ przeciw "faszystom" i "kapitalistom". Do tej ma│ej spo│eczno£ci dopiero teraz docieraj╣ idee komunistyczne. Do tej pory nie zdawali sobie sprawy z tego, ┐e powsta│a nowa warstwa spo│eczna - klasa robotnicza, o ma│ej £wiadomo£ci narodowej i du┐ych aspiracjach spo│ecznych. Byli to przewa┐nie pracownicy fabryk, a u nich przecie┐ do tej pory funkcjonowa│o rΩkodzie│o i handel detaliczny.

Wsiadaj╣c do "poci╣gu ┐ycia" bohaterowie zaczynaj╣ czuµ "poci╣g do ┐ycia". W trakcie podr≤┐y spe│niaj╣ wreszcie swoje skryte marzenia. KsiΩgowy, kt≤ry - podobno jak ka┐dy ma│y ch│opiec - pragn╣│ zostaµ motorniczym, teraz mo┐e spe│niµ swoje fantazje z dzieciΩcych lat. Jossi przynosi nowe idee i staje siΩ wreszcie wa┐ny - wszyscy go s│uchaj╣ i nie uwa┐aj╣ ju┐ za g│upka. Estera zakochuje siΩ; dochodzi do zbli┐enia miΩdzy ni╣ a synem rabina. A Szlomo wyznaje w ko±cu mi│o£µ Esterce. W rozmowie z Mordechajem m≤wi│, ┐e w wiosce by│ ju┐ rabin, ale nie by│o wiejskiego g│upka, wiΩc postanowi│ go udawaµ. Doda│ te┐, ┐e wola│ byµ szale±cem ni┐ prowadziµ tak zwane "normalne" ┐ycie, zakochaµ siΩ w kobiecie i straciµ dla niej zmys│y.

Kresem ich wΩdr≤wki jest Ziemia Obiecana. Okazuje siΩ jednak, ┐e docieraj╣ tam wcze£niej, ni┐ przypuszczali. Powoli, krok po kroku zbli┐ali siΩ do niej nawet w czasie postoju. Szczeg≤lnie wtedy, gdy ten post≤j mia│ na celu uwolnienie jednego z nich z r╣k Niemc≤w lub kiedy z taborem Cygan≤w £wiΩtowali fakt, ┐e jeszcze ┐yj╣. W takich chwilach rozumieli, ┐e ich tu│aczka ma sens. W tych momentach wierzyli, ┐e im siΩ uda.

"Poci╣g ┐ycia" ("Train de vie") scen. i re┐. Radu Mihaileanu, zdj. Yorgos Arvanitis, Laurent Dailland, muz. Goran Bregoviµ, wyst. Lionel Abelanski (Szlomo), Rufus (Mordechai), ClΘment Harari (Rabin), Michel Muller (Jossi), Bruno Abraham-Kremer (Jankele), Agathe de la Fontaine (Estera), Johan Leysen (Szmecht); Francja 1998 (99 min.) Dystrybucja w Polsce: Tantra.