"Poci▒g ┐ycia" Radu Mihaileanu opowiada o czasach Holocaustu w pogodny spos≤b. Od tamtych wydarze± minΩ│o ju┐ - a mo┐e zaledwie - 50 lat. Nar≤d ┐ydowski stara siΩ zachowaµ poczucie humoru w ka┐dej sytuacji, prze╢ladowania za╢ nie s▒ dla niego niczym nowym. Byµ mo┐e nadszed│ ju┐ czas, aby podej╢µ z humorem do czas≤w masowej eksterminacji. W pierwszej chwili taka my╢l przera┐a i oburza. Przyzwyczaili╢my siΩ do martyrologicznych film≤w o drugiej wojnie ╢wiatowej. Ale przecie┐ wtedy ci ludzie nie wiedzieli, co ich czeka. Z pewno╢ci▒ nie wierzyli, ┐e co╢ takiego jak obozy koncentracyjne mo┐e istnieµ naprawdΩ.

"Poci▒g ┐ycia" nie jest pierwszym tego typu filmem, jaki zago╢ci│ na naszych ekranach. Ogl▒daj▒c "»ycie jest piΩkne" Roberto Benigniego przez pierwsz▒ po│owΩ filmu ╢mia│am siΩ ze wszystkimi. Jednak druga cze╢µ, opowiadaj▒ca o ┐yciu w obozie, oburzy│a mnie. To, co pokazywano wcze╢niej by│o ╢mieszne i prawdopodobne, potem jednak przenie╢li╢my siΩ w jaki╢ makabryczny ╢wiat wyobra╝ni re┐ysera, kt≤ry pr≤bowa│ nam wm≤wiµ, ┐e mog│o tak byµ. Ot≤┐ nie mog│o.

Wydaje siΩ, ┐e nie sta│o siΩ nic z│ego, bo ka┐dy przecie┐ wie, jak wygl▒da│o ┐ycie w obozie i traktujΩ tΩ historiΩ raczej jako bajkΩ. Problem polega na tym, ┐e s▒ ludzie, kt≤rzy nie wiedz▒. Nale┐y do nich ponad po│owa mieszka±c≤w Stan≤w Zjednoczonych, kt≤rzy ucz▒ siΩ w szko│ach o tym, ┐e w Polsce by│y obozy koncentracyjne, w kt≤rych Polacy zabijali »yd≤w - je┐eli w og≤le ucz▒ siΩ o tym w szkole. Tam nikt nie wie, ┐e w obozach koncentracyjnych byli r≤wnie┐ Polacy, Cyganie, a nawet Francuzi, Anglicy czy Niemcy. Nie wiedz▒, bo sk▒d maj▒ wiedzieµ? Przecie┐ nie z takich film≤w, jak "Lista Schindlera" Stevena Spielberga czy "»ycie jest piΩkne" Benigniego!

Na czym polega r≤┐nica miΩdzy tymi filmami a "Poci▒giem ┐ycia"? Chocia┐by na tym, ┐e tu pojawia siΩ problem eksterminacji Rom≤w, a ob≤z widzimy tylko przez chwilΩ i wtedy robi siΩ ju┐ ca│kiem powa┐nie. W dodatku pod koniec filmu nie mamy ju┐ pewno╢ci, ┐e opowiedziana historia wydarzy│a siΩ naprawdΩ. Przez te p≤│torej godziny zd▒┐yli╢my ju┐ uwierzyµ, ┐e to co ogl▒damy jest prawdziwe, gdy┐ zawsze wierzymy w to, co widzimy. Na koniec jednak to poczucie zostaje zachwiane. Pierwsz▒ reakcj▒ obronn▒ jest my╢l, ┐e mo┐e inni siΩ uratowali, a tylko Szlomo mia│ pecha. Chcemy w to wierzyµ, tak jak chcemy ufaµ Benigniemu i Spielbergowi.

Ten film opowiada ca│kiem prawdopodobn▒ historiΩ ludzi, kt≤rzy ┐yj▒ sobie, jak gdyby nigdy nic, choµ docieraj▒ do nich jakie╢ nieprawdopodobne opowie╢ci o tym, co siΩ wok≤│ dzieje. Pewnego dnia 1941 roku miejscowy szaleniec Szlomo przybiega do wioski przynosz▒c z│e wie╢ci: Niemcy morduj▒ i wywo┐▒ w nieznane wszystkich »yd≤w mieszkaj▒cych w s▒siednich szetlach - ┐ydowskich miasteczkach Europy Wschodniej. Wkr≤tce ich szetl podzieli prawdopodobnie los s▒siednich osad. Czy┐by Szlomo oszala│ widz▒c okropno╢ci, kt≤re Niemcy wyczyniali z jego rodakami?

Jeszcze tej samej nocy rabin zwo│uje RadΩ, aby znale╝µ spos≤b na ocalenie mieszka±c≤w. Po d│ugich naradach i sporach Szlomo wpada na szalony pomys│ - aby uciec przed Niemcami zorganizuj▒ w│asny, fa│szywy poci▒g deportacyjny, w kt≤rym bΩd▒ zarazem deportowanymi, jak i deportuj▒cymi. W ten spos≤b przedzieraj▒c siΩ przez niemieckie zapory i liniΩ frontu dotr▒ przez RosjΩ do Jerozolimy - Ziemi Obiecanej. Ca│a wioska przygotowuje siΩ w po╢piechu do wielkiej wyprawy: ucz▒ siΩ m≤wiµ po niemiecku bez akcentu jidisz, szyj▒ nazistowskie mundury, za│atwiaj▒ fa│szywe dokumenty, gromadz▒ ┐ywno╢µ i wagon po wagonie sk│adaj▒ poci▒g. W ko±cu pewnej nocy zostawiaj▒ za sob▒ opuszczon▒ wioskΩ i ruszaj▒ w nieznane.

Nie wszystko zosta│o jednak przewidziane podczas narady. Opr≤cz zwyk│ego strachu przed prawdziwymi Niemcami, powstaj▒ konflikty wewn▒trz poci▒gu. Fa│szywi faszy╢ci zaczynaj▒ graµ swoje role na powa┐nie korzystaj▒c z autorytetu jaki daje im mundur. CzΩ╢µ "deportowanych" zostaje "komunistami" i buntuje siΩ przeciw "faszystom" i "kapitalistom". Do tej ma│ej spo│eczno╢ci dopiero teraz docieraj▒ idee komunistyczne. Do tej pory nie zdawali sobie sprawy z tego, ┐e powsta│a nowa warstwa spo│eczna - klasa robotnicza, o ma│ej ╢wiadomo╢ci narodowej i du┐ych aspiracjach spo│ecznych. Byli to przewa┐nie pracownicy fabryk, a u nich przecie┐ do tej pory funkcjonowa│o rΩkodzie│o i handel detaliczny.

Wsiadaj▒c do "poci▒gu ┐ycia" bohaterowie zaczynaj▒ czuµ "poci▒g do ┐ycia". W trakcie podr≤┐y spe│niaj▒ wreszcie swoje skryte marzenia. KsiΩgowy, kt≤ry - podobno jak ka┐dy ma│y ch│opiec - pragn▒│ zostaµ motorniczym, teraz mo┐e spe│niµ swoje fantazje z dzieciΩcych lat. Jossi przynosi nowe idee i staje siΩ wreszcie wa┐ny - wszyscy go s│uchaj▒ i nie uwa┐aj▒ ju┐ za g│upka. Estera zakochuje siΩ; dochodzi do zbli┐enia miΩdzy ni▒ a synem rabina. A Szlomo wyznaje w ko±cu mi│o╢µ Esterce. W rozmowie z Mordechajem m≤wi│, ┐e w wiosce by│ ju┐ rabin, ale nie by│o wiejskiego g│upka, wiΩc postanowi│ go udawaµ. Doda│ te┐, ┐e wola│ byµ szale±cem ni┐ prowadziµ tak zwane "normalne" ┐ycie, zakochaµ siΩ w kobiecie i straciµ dla niej zmys│y.

Kresem ich wΩdr≤wki jest Ziemia Obiecana. Okazuje siΩ jednak, ┐e docieraj▒ tam wcze╢niej, ni┐ przypuszczali. Powoli, krok po kroku zbli┐ali siΩ do niej nawet w czasie postoju. Szczeg≤lnie wtedy, gdy ten post≤j mia│ na celu uwolnienie jednego z nich z r▒k Niemc≤w lub kiedy z taborem Cygan≤w ╢wiΩtowali fakt, ┐e jeszcze ┐yj▒. W takich chwilach rozumieli, ┐e ich tu│aczka ma sens. W tych momentach wierzyli, ┐e im siΩ uda.

"Poci▒g ┐ycia" ("Train de vie") scen. i re┐. Radu Mihaileanu, zdj. Yorgos Arvanitis, Laurent Dailland, muz. Goran Bregoviµ, wyst. Lionel Abelanski (Szlomo), Rufus (Mordechai), ClΘment Harari (Rabin), Michel Muller (Jossi), Bruno Abraham-Kremer (Jankele), Agathe de la Fontaine (Estera), Johan Leysen (Szmecht); Francja 1998 (99 min.) Dystrybucja w Polsce: Tantra.