Wszystko na sprzeda┐

fot: Renata Pajchel

Zawsze chcia│em pracowaµ z Cybulskim, co prawda gra│ w moich filmach tylko czterokrotnie, ale mia│em szczΩ╢cie re┐yserowaµ go r≤wnie┐ dwukrotnie w teatrze. Zbyszek by│ nie tylko aktorem, by│ te┐ sam postaci▒ godn▒ przeniesienia na ekran. Pewnego wieczoru 9 stycznia 1967 roku w Londynie o takim w│a╢nie filmie rozmawia│em z Davidem Mercier. Zna│ dobrze Zbyszka, a wiΩc bawili╢my siΩ ╢wietnie przypominaj▒c sobie najr≤┐niejsze anegdoty, wok≤│ kt≤rych mo┐na by u│o┐yµ akcjΩ scenariusza. P≤╝n▒ noc▒, kiedy wr≤ci│em ju┐ do hotelu, zadzwoni│ Roman Pola±ski z wiadomo╢ci▒, ┐e Zbyszek nie ┐yje. Wtedy, tej nocy, ╢mierµ Zbyszka wyda│a mi siΩ czym╢ nierealnym, jeszcze jednym epizodem filmu, trzeba by│o czasu, abym zrozumia│, ┐e tak ju┐ bΩdzie i nigdy ju┐ nie zagra w moim filmie.

W wywiadzie dla miesiΩcznika "Kino" tak zwierza│em siΩ czytelnikom przed rozpoczΩciem zdjΩµ do filmu Wszystko na sprzeda┐:
"Nie mogΩ przecie┐ wykorzystaµ ani jego nazwiska, ani jego fotografii, ani fragment≤w film≤w. Uwa┐a│em, ┐e Zbyszek ci▒gle jeszcze stoi przed swoim wielkim filmem, kt≤ry ukoronuje jego aktorstwo. Bohaterowie mojego filmu bΩd▒ szli po jego ╢ladach, bΩd▒ powtarzali anegdoty kr▒┐▒ce wok≤│ niego, ocierali siΩ o rekwizyty, o miejsca jeszcze ciep│e, jeszcze przez niego ogrzane. On wszed│ w ich ┐ycie - w nasze ┐ycie! - jako╢ je zaburzy│, zachwia│. Czuli╢my zawsze jego namiΩtno╢µ, jego gwa│towno╢µ; wszyscy, kt≤rzy z nim pracowali, czuli, ┐e to by│ cz│owiek niezwykle inspiruj▒cy, ┐e mia│ w sobie zdumiewaj▒c▒ latwo╢µ wymy╢lania i mno┐enia najbardziej efektownych scen. Mia│ w sobie co╢ z fantasty. Chcia│bym, ┐eby takim objawi│ siΩ w moim filmie.

Wszystko na sprzeda┐ nie jest filmem przeciwko aktorom. Jest filmem o ludziach, kt≤rzy robi▒ filmy. Nieprzypadkowo wystΩpuj▒ pod w│asnymi imionami. Po co mia│bym im dawaµ inne imiona, skoro ka┐Ω im m≤wiµ od siebie ich w│asne s│owa. M≤wi▒ to, co chc▒ opowiedzieµ. Od pocz▒tku wiedzia│em te┐, kto bΩdzie gra│ w tej "wyprzeda┐y". Wy│oni│ siΩ jednak problem, kto ma zagraµ, re┐ysera.

Szczerze m≤wi▒c, przez d│ugi czas s▒dzi│em, ┐e sam powinienem graµ tΩ rolΩ, nie zdecydowa│em siΩ jednak na to. Nie jestem aktorem i nawet w czΩ╢ci nie zrobi│bym tego tak dobrze jak Andrzej úapicki. (...)

Andrzej Wajda

Recenzje

Uwa┐am Wszystko na sprzeda┐ za film znakomity i wyj▒tkowy, ┐eby nie powiedzieµ prekursorski (bardzo nie lubiΩ tego okre╢lenia). Ale te┐ nie jest to - jak siΩ mniema powszechnie - film o Zbigniewie Cybulskim i pozostawionych przez niego ╢ladach, odciskaj▒cych siΩ w ╢wiadomo╢ci bliskich mu os≤b; jest to po prostu film o Andrzeju Wajdzie. Najbardziej osobisty film, jaki od czasu Osiem i p≤│ powsta│ w kinie artystycznym. (...) Co wiΩcej, odwa┐Ω siΩ s▒dziµ, ┐e pierwsz▒ intencj▒ Wajdy by│a rzeczywi╢cie chΩµ zrobienia filmu o Cybulskim i ┐e dopiero w trakcie realizacji inteligentny re┐yser zorientowa│ siΩ, ┐e w istocie, niechc▒cy, robi film o sobie.

Krzysztof MΩtrak
"Film", Warszawa, 9 II 1969

We Wszystko na sprzeda┐ sta│ym zabiegiem jest nag│e zatrzymanie akcji. Zgrzyt k≤│ poci▒gu w scenie pocz▒tkowej odbija siΩ echem przez ca│y film, gdy samochody, przyjΩcia, projekty i zwi▒zki miΩdzy lud╝mi ulegaj▒ zatrzymaniu. Pojawiaj▒ siΩ refrenowo dwa kontrastuj▒ce ze sob▒ obrazy: wiruj▒ca karuze│a, na kt≤rej Ela wiΩzi t│um wyrafinowanych, nienawidzonych przez ni▒ filmowc≤w, i tΩtni▒cy galop koni (biegaj▒cych w k≤│ko), kt≤ry odmierza rytm filmu i ostatecznie go ko±czy. Komentarz Wajdy jest paradoksem: choµ wszystko siΩ zatrzymuje, gdy cz│owiek umiera, to ┐ycie toczy siΩ dalej, czy nam siΩ to podoba, czy nie. (...)
Tak wiΩc druga warstwa filmu Wszystko na sprzeda┐ jest syntez▒ re┐ysera filmowego w og≤le, a Wajdy w szczeg≤lno╢ci. (...) Wszystko, co bohaterowie posiadali (lub wyobra┐ali sobie, ┐e posiadaj▒), by│o na sprzeda┐ i zosta│o sprzedane; teraz Wajda sprzedaje nawet ╢mierµ Cybulskiego i sw▒ w│asn▒ rezygnacjΩ z doko±czenia filmu w filmie na wiΩksz▒ chwa│Ω kina.

Philip Strick
"Monthly Film Bulletin", Londyn, II 1969

[cyt. za: Wajda-filmy, WAiF, Warszawa 1996]

Film mo┐na kupiµ w ksiΩgarni internetowej Merlin