Popi≤│ i diament

fot: Renata Pajchel

Ostatni dzie± wojny.
Poranek pierwszego dnia pokoju. Pokazaµ tej szczeg≤lnej nocy losy m│odego cz│owieka uwik│anego w okupacyjn▒ przesz│o╢µ, zmΩczonego bohaterstwem, przeczuwaj▒cego inne, lepsze ┐ycie. C≤┐ to za piΩkny temat do filmu. Tej szczeg≤lnej nocy spotyka siΩ przesz│o╢µ z przysz│o╢ci▒ - i zasiada do jednego sto│u. Przy akompaniamencie tang i fokstrot≤w bohater filmu, Maciek Che│micki, szuka odpowiedzi, jak ┐yµ dalej - jak zrzuciµ d│awi▒cy baga┐ przesz│o╢ci, rozwi▒zuje odwieczny dylemat ┐o│nierza. S│uchaµ czy my╢leµ. A jednak Maciek zabije...
Woli zabiµ cz│owieka, nawet wbrew sobie, ni┐ oddaµ bro±; post▒pi jak przedstawiciel tego pokolenia, kt≤re liczy tylko na siebie i na pistolet dobrze ukryty, pewny i nie chybi▒cy. Kocham tych nieustΩpliwych ch│opc≤w, rozumiem ich. ChcΩ moim skromnym filmem odkryµ przed widzem kinowym ten skomplikowany i trudny ╢wiat pokolenia, do kt≤rego i ja sam nale┐Ω.

Andrzej Wajda

Recenzje

Na ekrany kin wszed│ film, bΩd▒cy najpe│niejsz▒ chyba realizacj▒ artystyczn▒ historii nowej od czas≤w Wesela. Rzadko siΩ zdarza - nie tylko zreszt▒ w sztuce filmowej - by m│ody artysta, jak Andrzej Wajda, od pocz▒tku swojej tw≤rczo╢ci, niemal od jej progu, przyst▒pi│ do dzie│a, kt≤re mo┐e bΩdzie najwybitniejszym dzie│em jego ┐ycia. (...) Druga strona walki zamyka siΩ r≤wnie┐ w parze postaci: Szczuki i sekretarza komitetu powiatowego. S│ychaµ g│osy krytyczne na ich temat, streszczaj▒ce siΩ w zarzutach, ┐e komuni╢ci w tym filmie nie potrafi▒ unie╢µ si│y, kt≤ra musi istnieµ jako pe│nowarto╢ciowa strona konfliktu, ┐e s│abo╢µ dramaturgiczna postaci Szczuki przede wszystkim os│abia nawet dramat Maµka, wywo│any przecie┐ zwyciΩstwem w Polsce komunist≤w.
Zarzuty takie wydaj▒ siΩ nies│uszne. Rozbudowanie Szczuki, zrobienie z niego postaci bardziej dynamicznej, czynnej, przyg│uszy│oby sprawΩ Maµka. To Maciek jest bohaterem filmu i subiektem konfliktu, kt≤rego obiektem jest Szczuka.

Aleksander Jackiewicz
"Trybuna Ludu", Warszawa, 25 X 1958

Kre╢l▒c portret bohatera Wajda unikn▒│ zar≤wno konformizmu, jak i przesady. Nie zrobi│ ze± ani potwora, ani degenerata, ani nawet nicponia, ale po prostu m│odzie±ca zdeformowanego wojn▒. Jest w tym ta sama uczciwo╢µ, ta sama troska o dochowanie wierno╢ci klimatowi polityczne mu i spo│ecznemu Polski w momencie zwyciΩstwa sprzymierzonych. Stronnicy dawnego i nowego ustroju zderzaj▒ siΩ z sob▒ nie jak symboliczne marionetki, ale ludzie z krwi i ko╢ci, ┐▒dni odrobiny nadziei. Wreszcie film jest piΩkny sam w sobie: dobrze skonstruowany, dobrze zagrany, dobrze opowiedziany. Zarzuciµ mo┐na Wajdzie jedynie, ┐e popada czasem w niepotrzebny estetyzm. Jak i poprzednio w Kanale ujΩcia wprost zachwycaj▒ce s▒siaduj▒ z takimi, kt≤re wydaj▒ siΩ zbyt wyszukane. Szorstko╢µ tematu wymaga│a rygor≤w formalnych, kt≤re re┐yser nie zawsze odwa┐a siΩ szanowaµ. Ale to tylko drobiazg. Wajda szybko pow╢ci▒gnie swe ha│a╢liwe uniesienia. Maj▒c 32 lata dowi≤d│, ┐e jest rasowym tw≤rc▒. Z pewno╢ci▒ jednym z najzdolniejszych tw≤rc≤w europejskiej "nowej fali".

Jean de Baroncelli
"Le Monde", Pary┐, 11 XI 1959

Popi≤│ i diament, najlepszy dot▒d film polskiej produkcji, jest zarazem najbardziej polskim filmem - odbiciem naszego narodowego losu. (...) Artystyczna strona filmu wydaje siΩ najbardziej niew▒tpliwa. Bardziej kontrowersyjna mo┐e wydawaµ siΩ jego problematyka i wyd╝wiΩk polityczny, zw│aszcza na emigracji. Trudno by mi by│o te w▒tpliwo╢ci podzieliµ. Zarzut postawiony w kraju przez Wiktora Woroszylskiego, ┐e w Popiele i diamencie akowcy pozbawieni zostali przekonywaj▒cych racji, nie wydaje mi siΩ s│uszny.
Moim zdaniem, w roku 1945, po za│amaniu siΩ koncepcji ich przyw≤dc≤w, racji obiektywnych nie mieli. Oficjalnie AK nawet w≤wczas nie istnia│a, a moralno╢µ skrytob≤jstwa i celowo╢ci partyzantki w beznadziejnej sytuacji politycznej mo┐na ╢mia│o zakwestionowaµ. (...) Ka┐dy nieuprzedzony widz przyznaµ musi, ┐e film Wajdy wykazuje maksimum zrozumienia i ludzkiej sympatii dla obu stron, a raczej dla uczciwymi pobudkami kieruj▒cych siΩ ludzi obu stron. Ta sympatia sprawi│a, ┐e niekt≤rzy krytycy angielscy widz▒ w Popiele i diamencie psychologiczny dramat jednostek, a nie film o "zab≤jstwie politycznym", jak informuje angielski podtytu│ filmu.

Boleslaw Taborski,
"Kontynenty-Nowy Merkuriusz", Londyn, VII 1959

Prawdziwy wymiar Popio│u i diamentu to wymiar eschatologii, bo ostatecznie prawdziwa pasja tego filmu to pasja nie drobiazgowego odtw≤rcy historii, ale pasja moralizatora w odniesieniu do spraw najpierwszych: ┐ycia i ╢mierci, urody, mi│o╢ci i koszmaru mordowania. Nawet je┐eli intencje Wajdy by│y inne, to talent Wajdy zapanowa│ nad intencjami, a krytycy zawsze powinni zostaµ wierni talentowi. Jest scena w Popiele i diamencie, kiedy id▒ na siebie dwaj ludzie - zabijany i morderca - kiedy ci dwaj ludzie, jakby poszukuj▒c w sobie ratunku przed czym╢ trzecim, co jest przeznaczeniem, padaj▒ sobie w objΩcia. Oto w│a╢ciwy skr≤t ca│ego filmu - skr≤t, kt≤ry nie Wyspia±skiego i StykΩ przywodzi na pamiΩµ, ale raczej Ajschylosa i Szekspira.

Stanis│aw Grochowiak
"Ekran", Warszawa, 19 X 1958

[cyt. za: Wajda-filmy, WAiF, Warszawa 1996]

Film mo┐na kupiµ w ksiΩgarni internetowej Merlin

Ksi▒┐kΩ Jerzego Andrzejewskiego Popi≤│ i diament mo┐na kupiµ w ksiΩgarni internetowej Merlin