nu ook het televisiezusje BBC WS TV zich op om de wereld te veroveren. Enige haast is geboden, want de vijand, in de persoon van Rupert Murdoch en aanverwante entrepreneurs, zit intussen niet stil.Wim Wennekes begaf zich voor de VPRO Gids naar het BBC-hoofdkwartier in Londen en liet zich op de hoogte stellen van de jongste ontwikkelingen in de strijd aan het nieuwsfront.
Welkom in de wondere wereld van BBC World Service Television! Op het Londense hoofdkwartier van de BBC heeft voorlichter Phil Johnstone zijn televisieontvanger afgestemd op de nieuwsuitzending voor Aziæ van BieBieSie-DubbeljoeEs-TieVie. Drie draaiende wereldbollen komen in beeld. Het is 3 uur in de middag in Engeland ofwel tijd voor het nieuws van 11 uur
╒s avonds in Hongkong. In plaats van de vertrouwde openingszin ╘This is London╒ van BBC World Service Radio zegt een opgefokte tv-stem, die een paar studiodeuren van ons vandaan zit: ╘For global news, every hour! You are with the BBC Wùrld Service Television!╒ Muziek! De openingstune klinkt bekend in de oren: het is een modern arrangement (met schallende bazuinen, hardstrijkende strijkers en roffelende pauken) van de station-call van de BBC World Service Radio-uitzendingen, Lilliburlero. De nieuwslezeres zegt amicaal: ╘Hello, this is the BBC World News at 15 hours GMT, I am Venity Spencer.╒ Terwijl de paukenisten er nog steeds op los roffelen en bazuinblazers de longen uit hun lijf blazen, neemt ze snel de headlines door: de situatie in Bosniæ, besprekingen tussen Israel en de PLO en first news over de ontmanteling van kernreactoren in de Oekraòne. De BBC-correspondent in Moskou, Rob Parsons, heeft er alleen telefonisch wat over te melden. Al de tijd dat hij aan het woord is - eerlijk geklokt ruim anderhalve minuut - is alleen zijn foto te zien. Voorlichter Phil Johnstone kijkt even mijn richting op om te zien of ik schrijf of kijk. Als ik blijk te kijken zegt hij: ╘We hadden daar kennelijk geen beelden van, maar we brengen het nieuws liever zonder beelden dan er niet mee te komen. Als het belangrijk is en het niet anders kan, dan aarzelen wij niet om het zo te doen, desnoods meermalen in ÄÄn nieuwsuitzending. Wij laten ons vooral leiden door de story, niet door de beelden. Dat zul je bij CNN niet zo gauw horen en zien.╒
Al na enkele minuten wordt het BBC wereldnieuws onderbroken, voor reclame.
Johnstone legt uit dat het dankzij high tech-distributie mogelijk is om in verschillende delen van de wereld tegelijkertijd verschillende reclameboodschappen uit te zenden. De commercials voor Aziatische landen worden er in Hongkong ingevoerd en krijgen wij in Londen niet te zien. Gedurende de commercial break draaien de wereldbollen in Londen slaapverwekkende rondjes, begeleid door muzak, zoals die bij CNN te horen is bij de opsomming van de ╘Fine Hotels╒ met CNN in het pakket. Johnstone haast zich om te zeggen: ╘Denk niet dat ons programma saai is, de reclame geeft er extra dimensie aan, maar u zou naar Aziæ moeten om te zien zoals het daar de lucht ingaat, en idem naar Afrika en Oost-Europa, waar ze onze programma╒s via sommige zenders in een simultaanvertaling brengen. Zo hoort u in China onze nieuwslezers in het Mandarijn en in St.Petersburg in het Russisch.╒
Het begint de verslaggever al enigermate te duizelen; vlug terug naar het wereldnieuws. Einde break. ╘Welcome back╒, zegt de nieuwslezeres. Op het scherm komen nu beelden uit het Midden-Oosten, een flard van een Palestijnse toespraak tot morrend volk, een quote van Yasser Arrafat, geluiden uit Israel, verbindende teksten van de correspondenten ter plaatse, alles op het bekende correspondententoontje en onmiskenaar British. Qua nieuws is het vandaag geen opwindende dag. Er is maar ÄÄn Brits onderwerp bij het wereldnieuws (over de nationale werkeloosheid) en uit Amerika komt slechts een bericht over de plannen van de regering Cinton met de gezondheidszorg. Al het andere nieuws, of ik moet even in slaap zijn gesukkeld, kwam uit andere regionen.
Tijdens een nieuwe reclamepauze schakelen we snel over naar CNN, dat juist bezig is het laatste nieuws rond Michael Jackson te melden. ╘Dêt zouden wij dus typisch nooit brengen╒, zegt Johnstone, ╘tenzij het even Ächt nieuws is, maar niet al die follow-ups. Wij hebben ander nieuws te volgen. Zo brachten wij de bom in het WTC van New York eerder dan CNN!╒
Het enige waar ik bij BBC WS TV van opkijk is het weerbericht. Een weerman in Londen vertelt de kijkers in Aziæ welk weer zij morgen kunnen verwachten in ondermeer Hongkong, Peking, Karachi en Kathmandu. Zijn hand wijst op de weerkaart een storm boven Japan aan, bliksem boven Singapore en zware regenbuien boven Djakarta. Peking is ╘very hot indeed╒. (Tezelfdertijd brengt een collega-weerman een studio verderop het weerbericht voor Afrika. Ik word oud, maar tot zover kan ik het allemaal nog volgen.) Aansluitend: Business News, het laatste nieuws van de financial markets, weer begeleid door een opzwepende tune die verdacht op die van CNN lijkt. Grootste zakennieuws: mediamagnaat Rupert Murdoch, al voor 63% eigenaar van STAR-TV, (de satelliet-organisatie waarmee de BBC in Aziæ samenwerkt), heeft zijn aandelen in de bekendste krant van Hongkong (The South China Morningpost) verkocht om zijn televisiebelangen uit te breiden. De mond van Phil Johnstone valt open van verbazing. ╘Wow!╒, zegt hij spontaan. ╘Dêt is nieuws!╒ De rest van het programma is gevuld met ditjes en datjes over eten, drinken, film, reizen, the arts, en dan weer nieuws, weerbericht en business-nieuws, 24 uur per dag. (Thuis op de bank, bij het doorkijken van enkele uitzendingen op uit Londen meegenomen videobanden, krijg ik opnieuw telkens gaapneigingen en concludeer ik dat de BBC World Service Radio oneindig veel aardiger is om aan te horen dan BBC World Service Television om aan te zien. Op de radio is de BBC relaxed en helemaal zichzelf, op tv wordt een combinatie nagestreefd van Britse degelijkheid en Amerikaanse geliktheid, wat het geheel een bepaalde krampachtigheid geeft. Ook mis ik de verslaggevers die, zoals op de radio, soms een hele beschouwing kunnen houden over een levensgevaarlijke worm of over het gebrek aan water in de woestijn. En waar zijn de Phone-Ins? Op de radio kan het soms gebeuren dat Prins Philip een uur vragen beantwoordt van luisteraars in de hele wereld over de aantasting van de natuur.)
Een rondleiding door de burelen aan Woodlane voert naar de bescheiden ╘newsroom╒, waar ploegen in dag- en nachtdienst het wereldnieuws volgen, bewerken en doorgeven. Rond de klok werken daar zeventig man, elders in de wereld maakt de BBC gebruik van het eigen net radio- en televisiecorrespondenten (ruim 250 mannen en vrouwen) en van het materiaal van NBC, Visnews en andere nieuwsagentschappen. Wat geheel ontbreekt in deze nieuwsfabriek is glamour of zinderende sfeer. Anders dan bij CNN in Atlanta kan het publiek niet vanaf loopbruggen door glazen wanden naar binnen kijken en dat is misschien maar goed ook. De newsroom van de BBC WS TV bestaat slechts uit enkele rijen aan elkaar geschoven bureaus met boven elke rij een bordje: Africa, Asia, enzovoort. Klokken geven de tijd aan in de verschillende werelddelen. Terzijde staat een rijtje nauwelijks opvallende tv-schermpjes met stomme beelden. Iedereen is de rust zelve. Qua geluiden is er bijna niets anders te horen dan het bliepen van computers en telefoons.
Phil Johnstone posteert zich voor een wereldkaart en wijst aan waar de operatie inmiddels in full swing is. Aanvankelijk gaat hij er als een razende overheen, maar nu ik hier toch ben graag êlle details! Vanaf oktober 1991 zijn de uitzendingen voor Aziæ begonnen, in samenwerking met STAR-TV (Satellite Television Asian Region), dat Aziæ ook voorziet van het muziekstation MTV en het sportnetwork PNI. Excuses voor alle kapitale afkortingen, maar daar bestaat de mediawereld tegenwoordig uit. BBC WS TV Asia bestrijkt achtendertig landen, inclusief enkele landen in het Midden-Oosten, en heeft als potentieel publiek 2,7 miljard mensen van Peking tot Cairo, de helft van de wereldbevolking. In werkelijkheid blijft het publiek er echter beperkt tot - om precies te zijn - 11.167.000 ╘homes╒ van mensen met geld en honger naar nieuws; liefhebbers van eten, drinken en reizen; en bezitters van een Mercedes. BBC WS TV Asia brengt ook speciaal voor Aziæ gemaakte programma╒s, zoals India Business Report en het kookprogramma Kem Hom╒s Chinese Cookery.
De voornaamste Aziatische markten voor BBC WS TV, zo leer ik uit meegekregen papieren, bestaan uit China (4,8 miljoen homes), India (3,3 miljoen), Taiwan (bijna 2 miljoen) en Hongkong (350.000). Daarnaast is de zender te ontvangen in meer dan 115.000 Aziatische hotelkamers. Winst van het kanaal, afkomstig uit commercials, wordt verdeeld tussen STAR-TV en BBC Enterprises. Tot zover is het echter nog een verliesgevende operatie. Volgens het onlangs verschenen eerste nummer van het personeelsblad Newsworld doet BBC WS TV het in Aziæ beter dan CNN. Zo zou onderzoek over een periode van vier weken hebben uitgewezen dat in Taipei (Taiwan) 31% van de aangesloten huishoudens naar de BBC keek, tegen maar 17% naar CNN. In Hongkong keek 21% naar de BBC en slechts 5% naar CNN. In India haalde de BBC zelfs een bereik van 57%: ╘Very few homes in India receive CNN - they╒re BBC-nation╒, aldus het huisorgaan, dat tevens meldt dat Bangladesh Television (6,6 miljoen kijkers) per dag 3,5 uur programma╒s van BBC WS TV overneemt, en het aantal van CNN overgenomen uren terugbracht van 7 tot 3. Met het Japanse handelshuis Nissho Iwai zijn onderhandelingen gaande om een 24-uurs BBC-nieuws- en informatiekanaal in Japan te beginnen. Een dezer dagen wordt de beslissing daarover verwacht.
Vervolgens gaat de vinger van Johnstone over de wereldkaart naar Afrika, een groot continent, waar BBC WS TV een samenwerkingsovereenkomst sloot met de Zuidafrikaanse communicatiemaatschappij M-Net International. Het nieuwskanaal is daar sinds 15 april 1992 te ontvangen met een satellietschotel en in enkele Afrikaanse landen wordt het door zogenaamde re-broadcasters uitgezonden, zoals in Oeganda en Botswana. BBC WS TV vult op dit kanaal elf uur per dag met nieuws; M-Net zorgt voor afwisselend entertainment. In de toekomst willen beide partijen ieder hun eigen kanaal, 24 uur per dag, maar voorlopig is er nog niet genoeg ╘advertising money╒ in Afrika. Johnstone twijfelt er niet aan of er zit progressie in: ╘Volgend jaar verwachten we tenminste vijf tot tien Afrikaanse landen aan ons bereik toe te voegen, over een jaar of twee verwachten we het grootste deel van Afrika veroverd te hebben. Zuid-Afrika valt erbuiten omdat overheidsregels ons de entree daar beletten, maar dat zou snel kunnen veranderen.╒
Aan de andere kant van de oceaan durft Johnstone vooralsnog alleen op Canada te wijzen, dat sinds november 1992 wordt bediend in samenwerking met een nationale televisiemaatschappij. BBC WS TV bereikt wekelijks 1,3 miljoen mensen van Canada╒s Engels sprekende volwassen kabelabonnee╒s, aldus de laatste cijfers. Op komst dan wel in studie zijn uitzendingen gericht op Latijns Amerika, Australiæ en Nieuw Zeeland. Over de voortgang kan Johnstone melden: ╘Voor uitzendingen op Zuid-Amerika zijn we in gesprek met Reuters, en met een televisiebedrijf in Miami, Telemundo. Zij willen ons nieuws hebben op een spaanstalig kanaal.╒ Dat kanaal zou tevens een entree op de Amerikaanse markt kunnen betekenen, want ook daar wonen veel ╘hispancis╒.
In de voormalige USSR en andere delen van Oost-Europa is BBC WS TV al redelijk breed in de lucht doordat 75 stations met 25 miljoen kijkers het nieuwsbulletin overnemen, al dan niet simultaan vertaald in hun eigen taal.
Ter afronding somt Johnstone de luchtvaartmaatschappijen op bij wie aan boord BBC WS TV al te zien is: British Airways, Cathay Pacific, Singapore Airlines, Royal Brunei en Lufthansa - bij die laatste maatschappij in het Duits ingedubd. Met een lachje vertelt Johnstone dat de Duitse regering allesbehalve te spreken is over de beslissing van Lufthansa om met de BBC in zee te gaan: ╘Misschien verliezen we Lufthansa eind dit jaar als het contract afloopt als klant, want de Duitse regering en sommige politici hebben zich hogelijk geærgerd aan het vertonen van een Engels nieuwsprogramma in Duitse vliegtuigen. Sommigen hebben het als een persoonlijke belediging opgevat en willen dat Lufthansa als nationale luchtvaartonderneming kiest voor een produkt van Deutscher Verlag, dat met overheidsgeld probeert groot te worden in televisienieuws. If that╒s the way they want to play it, fine.╒
Maar is hij niet iets vergeten? Waar is BBC WS TV in de Lage Landen bij de Zee? Doen wij niet meer mee? Het duurt uren voordat een beetje duidelijk wordt waarom het kanaal in West-
Europa niet te ontvangen is. Vooralsnog laat Johnstone niet meer los dan: ╘Het is een kwestie van fondsen en partners. In Aziæ en Afrika hebben we die gevonden, in Europa nog niet.╒ Wayne Dunsford, Regional Manager Europe van BBC WS TV, zal later vertellen dat er een heel complex van redenen is waarom Europa vooralsnog verstoken blijft van wat de BBC zelf in haar propagandamateriaal betitelt als ╘the jewel in the crown╒. Aanvankelijk probeert Dunsford de bezoeker aan te praten dat hij een gelukkig mens is: ╘U bent namelijk in de luxe positie dat u onze programma╒s van BBC 1 en 2 op de kabel kunt krijgen en dat is bij elkaar een veel beter produkt dan BBC WS TV. Wat betreft internationaal nieuws is op BBC WS TV niets te zien wat niet ook te zien is op BBC 1 en BBC 2. Er is daarom geen vraag naar BBC WS TV.╒ Als andere redenen die een Europese start tot nu toe hebben vertraagd noemt Dunford dat kabelexploitanten niet verlegen zitten om alweer een nieuwe zender waarvoor ze moeten betalen en dat het moeilijk is adverteerders te vinden omdat er al zoveel Europese televisiestations zijn: ╘In Aziæ en Afrika was de BBC nog niet in de lucht. Daar brengen we een voor die regionen geheel nieuw kanaal.╒
Pas na nog verder doorvragen komt het hoge woord eruit: ╘We zijn bang met BBC WS TV onze bestaande zenders BBC 1 en BBC 2 schade aan te doen. We willen onszelf niet in de voet schieten en een bestaande business vernietigen. That would be foolish.╒ Dat gezegd hebbend noemt Dunford het waarschijnlijk dat de BBC er binnenkort toe zal besluiten om tÿch aan de opbouw van BBC WS TV Europe te beginnen. Nieuws! Volgens Dunford zou dat ╘mogelijk al volgend jaar╒ het geval kunnen zijn: ╘Als we besluiten het te gaan doen, dan zal het voor eind volgend jaar moeten gebeuren, anders zijn we te laat. Zoals u misschien weet is ook de heer Murdoch volop bezig zijn Sky-kabelnetwerk uit te breiden en zijn ook andere partijen volop aktief. De hele televisiewereld is in beweging. Daar kunnen wij niet bij achterblijven. Dat zou in
strijd zijn met onze beste tradities.╒
Om iets van de reputatie van de BBC World Service Radio en van de ambities van het televisiezusje te begrijpen is een duik in de Britse radiogeschiedenis noodzakelijk, waarvoor ik te rade ga bij oud-radiocorrespondent Andrew Walker, huisgeschiedschrijver van zestig jaar BBC World Service onder de titel A Skyful of Freedom. Op 19 december 1932 kwam de buitenlandse radiodienst van de British Broadcasting Company in de lucht onder de naam British Empire Service om tegenwicht te bieden aan meertalige propagandazenders van Duitse nazi╒s, Italiaanse fascisten en Russische communisten, die via de ether uitsluitend hun eigen standpunten verkondigden en verdedigden. Op 25 december 1932 hield King George V zijn eerste kerstradiorede tot zijn over de wereld verspreide onderdanen, ofwel ╘to men and women so cut off by the snows and the deserts or the seas that only voices out of the air can reach them╒. In die kerstrede roemde de Britse koning radio als ╘one of the marvels of modern science╒ en hij besloot met de woorden: ╘I wish a happy Christmas. God bless you.╒
De eerste jaren verzorgde de Empire Service via de korte golf vijf afzonderlijke Engelstalige uitzendingen van twee uur per dag, bestaand uit nieuws, commentaren en ander programmamateriaal van de ╘gewone╒ BBC, inclusief lichte muziek en live-verslagen van sportevenementen als de tenniskampioenschappen op Wimbledon. Uitgangspunt was vanaf de eerste dag dat de Britse belastingbetaler voor de zender moest betalen, maar dat de regering geen invloed op de inhoud van de programma╒s mocht uitoefenen. Anders dan de propagandazenders van andere volken wilde de BBC ╘service╒ bieden in de vorm van betrouwbaar, onpartijdig en uitgebalanceerd nieuws aangaande alle nationale en internationale ontwikkelingen. Onder druk van oplopende spanningen in de wereld werd het aantal uitzenduren en het aantal talen opgevoerd en de Empire Service omgedoopt in een World Service, vanaf 1938 met uitzendingen in het Arabisch, Spaans en Portugees, gevolgd door programma╒s in het Frans, Italiaans en Duits. In Duitsland stond op het luisteren naar de BBC de doodstraf en werd de ontvangst gehinderd door stoorzenders.
Bij het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog in 1939 zond de BBC al gedurende achttien uur per dag uit. Toen het BBC-gebouw in oktober 1940 tijdens een avonduitzending door een bom werd getroffen, hoorden de luisteraars hoe de nieuwslezer na de klap even een pauze nam en vervolgens doorging met nieuwslezen. De eerste oorlogsjaren, tot de slag bij El Alamein in november 1942, waren moeilijke jaren, zowel voor de Britse regering als voor de BBC omdat er niets dan nederlagen waren te melden, wat Churchill ertoe bracht om de BBC uit te maken voor ╘an enemy within the gates╒. Het gebrachte nieuws achtte hij demoraliserend voor de Britse troepen en het thuisfront. Tevergeefs probeerden Churchill c.s. de BBC World Service onder regeringscontrole te brengen. Na de eerste victories beleefde de BBC echter veel ╘finest hours╒ en nam de kritiek van de Britse regering weer af. Bij het tekenen van de vrede zond de BBC uit in meer dan veertig talen, ook in het Japans.
Na de Tweede Wereldoorlog volgde een periode van koude oorlog en werd het oostblok een belangrijk zendingsgebied met programma╒s in het Russisch en andere Oost- en Middeneuropese talen. De communisten riepen de World Service uit tot ╘a crying radio crocodile╒ en betitelden de programmamakers als ╘mad agitators and disruptionists╒.
Nog een fervent tegenstander was de sjah van Perziæ, die razend werd over het feit dat de BBC World Service de microfoon leende aan aanhangers van de in ballingschap verkerende Ayatollah Khomeini, terwijl het de officiæle Britse politiek was om de sjah te steunen.
Na de val van de sjah in 1979 aarzelde de BBC niet om melding te maken van het harde regime van de Ayatollah en werd de BBC door de nieuwe machthebbers van partijdigheid beschuldigd. Volgens Teheran was Radio London ╘the throat of the banks, the international monopolies and the big capital which seems to continue to dream of that empire on which the sun never set╒. Regeringen als van Zuid-Vietnam, Liberia en Birma keerden zich eveneens tegen de World Service en bedachten scheldwoorden als ╘mouthpiece of imperialism╒ en ╘A Skyful of Lies╒. Volgens Andrew Walker stond de BBC World Service juist altijd voor ╘A Skyful of Freedom╒.
Natuurlijk ging er in het verleden weleens iets mis en werden uitglijders gemaakt in de berichtgeving, maar dat bleven hoge uitzonderingen. Historisch is de pijnlijke vergissing dat BBC Word Service op 17 september 1961 meldde dat de secretaris-generaal van de Verenigde Naties in de voormalige Belgische Congo was geland, terwijl zijn vliegtuig was neergestort en HammarskjÜld was omgekomen. De fout werd verweten aan het persbureau Reuter en sindsdien gold als wet dat berichten pas de zender opgaan als ze door twee verschillende bronnen worden bevestigd. Meer recent ging de BBC World Service Radio onderuit door in 1991 trots te melden dat de toenmalige president Gorbatsjow van de voormalige USSR bij terugkeer van zijn verblijf in de Krim na een mislukte couppoging had verteld dat hij de BBC-uitzendingen de beste van alle nieuwsuitzendingen had gevonden. Althans, dat was de interpretatie die de BBC aan zijn woorden gaf, en waarmee de BBC ook fors adverteerde. Een gepensioneerd medewerker van de newsroom ergerde zich aan die borstklopperij en vroeg de letterlijke tekst op, waaruit bleek dat Gorbatsjow niet op de kwaliteit van het nieuws maar op de ontvangstkwaliteit van de zender had geduid. In eigen land kreeg de radionieuwsdienst overigens wel vaker kritiek over zich heen, met name tijdens de voor de Britten smadelijk geæindigde oorlog tegen Argentiniæ om de Falkland Eilanden. De BBC bleef echter doorgaan met de berichtgeving van beide fronten. Sommigen beschuldigden de BBC in die dagen van landverraad. Ook vanwege andere kwesties kon Margaret Thatcher de BBC niet luchten of zien.
