URZ╩DY STAROPOLSKIE

UrzΩdy ziemskie zasadniczo wywodz▒ siΩ z czas≤w rozbicia dzielnicowego. Stanowi│y w≤wczas urzΩdy dworskie u poszczeg≤lnych ksi▒┐▒t. Po zjednoczeniu pa±stwa w XIV wieku w wiΩkszo╢ci pozosta│y jako urzΩdy lub godno╢ci tytularne. Tylko niekt≤re utrzyma│y swe funkcje. W nastΩpnych latach lista urzΩdnik≤w ulega│a ci▒g│ym zmianom. Jedne zanika│y, powstawa│y nowe. Trwa│o to do mniej wiΩcej pocz▒tk≤w XVII wieku. Ustali│a j▒ konstytucja sejmowa z 1611 roku. Od tego czasu zestaw urzΩd≤w ziemskich pozosta│ ju┐ sta│y. Lista zosta│a jeszcze doprecyzowana przez p≤╝niejsze sejmy m.in. w 1633 i 1635 roku. Wszystko to zebra│a konstytucja z 1768 roku, tworz▒c pe│na listΩ urzΩdnik≤w pa±stwowych w ich hierarchii.

Podobna sytuacja istnia│a i na Litwie. W wyniku unii lubelskiej (1569 rok) Litwa otrzyma│a swoich urzΩdnik≤w ziemskich, czΩ╢ciowo innych ni┐ w Koronie. By│ to efektem uprzedniej odrΩbno╢ci i posiadania przez LitwΩ w│asnych godno╢ci uznawanych przez PolskΩ. UrzΩdy litewskie zosta│y zhierarchizowane statutem litewskim z 1588 roku, zmodyfikowane w 1677 roku i ostatecznie ustalone wraz z koronnymi w 1768 roku. Hierarchia by│a czysto honorowa i nie oznacza│a wzajemnego podporz▒dkowywania siΩ. Je┐eli niekt≤re urzΩdy zachowa│y swe funkcje, to sprawuj▒cy je urzΩdnicy (np. sΩdzia czy podkomorzy) nie opierali siΩ na ni┐szych w hierarchii, ale tworzyli w│asnych zastΩpc≤w, kt≤rzy, z wyj▒tkiem podsΩdka nie wchodzili w poczet urzΩdnik≤w ziemskich. Ka┐de wojew≤dztwo mia│o sw▒ w│asna specyfikΩ urzΩdnicz▒, a wykazy sejmowe traktowane by│y tylko jako ramy. W niekt≤rych wojew≤dztwach lista urzΩdnik≤w bywa│a niepe│na (np. w be│skim by│y 4 na 15 ustalonych przez sejm stopni urzΩdniczych, a w wo│y±skim i brac│awskim zmieniono kolejno╢µ w hierarchii urzΩdniczej). Pomijaj▒c zatem specyfikΩ poszczeg≤lnych wojew≤dztw, ziem i powiat≤w, og≤lna hierarchia urzΩd≤w ziemskich Korony i Litwy ustalona przez sejm w 1768 roku wygl▒da│a nastΩpuj▒co:

Korona:

• 1. Podkomorzy

• 2. Starosta grodowy

• 3. Chor▒┐y

• 4. SΩdzia ziemski

• 5. Stolnik

• 6. Podczaszy

• 7. PodsΩdek

• 8. Podstoli

• 9. Cze╢nik

• 10. úowczy

• 11. Wojski wiΩkszy

• 12. Pisarz ziemski

• 13. Miecznik

• 14. Wojski mniejszy

• 15. Skarbnik

Litwa:

• 1. Ciwun

• 2. Marsza│ek

• 3. Podkomorzy

• 4. Starosta grodowy

• 5. Chor▒┐y

• 6. SΩdzia ziemski

• 7. Wojski

• 8. Stolnik

• 9. Podstoli

• 10. Pisarz ziemski

• 11. Podwojewodzi albo podstaro╢ci

• 12. SΩdzia grodzki

• 13. Pisarz grodzki

• 14. Podczaszy

• 15. Cze╢nik

• 16. Horodniczy

• 17. Skarbnik

• 18. úowczy

• 19. Miecznik

• 20. Koniuszy

• 21. Obo╝ny

• 22. Stra┐nik

• 23. Krajczy

Na Litwie by│o o 8 szczebli drabiny urzΩdniczej wiΩcej ni┐ w Koronie. Opr≤cz tego niekt≤rzy urzΩdnicy zajmowali inne miejsce ni┐ w Koronie.

Przemys│aw Bielewicz

Historia | Pogl▒dy |  Wywiady | Heraldyka | Religia i polityka | Polska daleka i bliska
Cz│owiek i cywilizacja | »ycie codzienne | Clintonland story | Podr≤┐e | Poradnik
UrzΩdy staropolskie

 Data publikacji
2000-02-18