|
 |
||||
| Temat
miesi▒ca
Spis artyku│≤w Archiwum Kontakty Informacje Strona g│≤wna Poczta do redakcji
|
|
Obok urzΩd≤w, dzia│aj▒cych w spos≤b ci▒g│y, istnia│y tak┐e urzΩdy czasowe, ograniczaj▒ce siΩ do kadencji urzΩdowania w│adz pa±stwa. Najwa┐niejszym z nich jest marsza│ek sejmu. By│ to jednak urz▒d, mimo wysokiego znaczenia, pozbawiony w│adzy. Przewodniczy│ obradom sejmu, lecz nie m≤g│ decydowaµ o przebiegu dyskusji (regulamin sejmowy powsta│ dopiero w 1764 roku). Urz▒d ten powsta│ najprawdopodobniej oko│o 1564 roku. Marsza│ka wybiera│ og≤l pos│≤w (do trzeciego dnia obrad sejmu). Marsza│kami wybierano na przemian kandydat≤w z Wielkopolski, Ma│opolski i Litwy. Ta tradycja sta│a siΩ prawem od 1673 roku. Po zako±czeniu kadencji sejmu marsza│ek zazwyczaj otrzymywa│ od kr≤la wynagrodzenie za swoja pracΩ. Przewa┐nie by│o to intratne starostwo. Od ko±ca XVII wieku pobiera│ do tego gratyfikacjΩ ustalan▒ przez gremium poselskie. Ka┐dorazowo nowy marsza│ek mianowa│ sekretarza sejmowego, kt≤ry prowadzi│ diariusz. Wyznacza│ te┐ czteroosobow▒ delegacjΩ, kt≤ra zawiadamia│a kr≤la i senat o otwarciu sesji i wyborze marsza│ka. Do ko±ca XVI wieku wydawa│ te┐ przepisy policyjne obowi▒zuj▒ce w miejscu trwania sesji. Od XVII wieku obowi▒zek ten przej▒│ marsza│ek wielki koronny. W 1775 roku powo│ano jeszcze jeden urz▒d marsza│ka. By│ nim przewodnicz▒cy dziewiΩciu przedstawicieli stanu rycerskiego, kt≤rzy z kr≤lem i dziewiΩcioma senatorami tworzyli RadΩ nieustaj▒c▒. By│ to urz▒d kadencyjny trwaj▒cy dwa lata. Marsza│ek Rady Nieustaj▒cej przeprowadza│ g│osowania i og│asza│ ich wyniki. Za sw▒ pracΩ pobiera│ rocznie 30.000 z│. Opiekowa│ siΩ archiwum rady i pieczΩci▒ rady. Jego zastΩpc▒ by│ konsyliarz (wybierany na dwa lata przez sejm zawsze z tej samej co marsza│ek prowincji pa±stwa). Nie wolno mu by│o przez okres swej dwuletniej kadencji braµ udzia│u w sejmikach ani piastowaµ ┐adnej publicznej godno╢ci. W dawnej Polsce by│ jeszcze jeden urz▒d marsza│ka, wsp≤│przewodnicz▒cego obok prezydenta Trybuna│owi. Ten najwy┐szy s▒d szlachecki powsta│ w 1578 roku dla Korony (marsza│kami byli na przemian przedstawiciele Wielkopolski i Ma│opolski) i w 1581 roku dla Litwy. Marsza│kiem zawsze zostawa│a osoba ╢wiecka wybierane przez sΩdzi≤w spo╢r≤d siebie. By│o to bardzo wysokie stanowisko. Prezydent reprezentowa│ duchowie±stwo (urz▒d ten otrzymywa│ w Koronie zawsze najstarszy z kanonik≤w gnie╝nie±skich obecnych w trybunale). Prezydent na Litwie nosi│ nazwΩ prezesa. Podobny system mia│y Trybuna│y Skarbowe Koronny (powsta│ w 1613 roku) i Litewski. Marsza│kom obu trybuna│≤w wynagrodzenie wyznacza│ sejm Trybuna│ Koronny odbywa│ od 1717 roku kadencje zawsze w radomiu, st▒d jego druga nazwa – Komisja Radomska. Mia│ on swego regenta – kierownika kancelarii (wybieranego podobnie jak marsza│ek). W grupie czasowych urzΩd≤w zwi▒zanych z gospodark▒ i finansami najstarszym ze znanych jest wielkorz▒dca krakowsko-sandomierski. Zajmowa│ on siΩ dobrami kr≤lewskimi le┐▒cymi w Ma│opolsce. By│ on jednocze╢nie prze│o┐onym cechu w│≤czk≤w krakowskich, maj▒cych monopol na sp│aw drzewa w g≤rnej Wi╢le. Za Augusta II zarz▒d nad kr≤lewskimi dobrami sto│owymi (na terenie ca│ego kraju) przejΩ│a Kamera z prezesem na czele. Zostawa│ nim zawsze jeden z senator≤w, a wiceprezesem zostawa│ podskarbi nadworny. Kamera istnia│a tylko do 1763 roku. Poza hierarchi▒ urzΩdnik≤w gospodarczych mo┐na znale╝µ ┐upnika. By│ on prze│o┐onym i zarz▒dc▒ kopal±. Kopal± by│o w Polsce niewiele: saliny w Bochni i Wieliczce, drobne na ziemiach ruskich oraz kruszc≤w w G≤rach ªwiΩtokrzyskich. Tworzy│y one okrΩgi podleg│e osobnym ┐upnikom: ┐upnikowi krakowskiemu (saliny Bochni i Wieliczki) oraz olkuskiemu i ruskiemu. »upnik≤w znamy od czas≤w Kazimierza Wielkiego, kt≤ry w 1358 roku wprowadzi│ prawo g≤rnicze. Od 1451 roku urz▒d ┐upnika puszczano w dzier┐awΩ, a od 1504 roku mianowa│ ich kr≤l (wcze╢niej wybierali go gwarkowie). W hierarchii urzΩdniczej nie mie╢ci│a siΩ (obok ┐upnika) liczna grupa r≤┐nego rodzaju komisarzy, lustrator≤w, rewizor≤w, delegat≤w, legat≤w i deputat≤w (wszyscy z zastΩpcami), urzΩdnik≤w czasowych mianowanych przez kr≤la lub sejm do r≤┐nych prac dora╝nych. Przemys│aw Bielewicz
Historia | Pogl▒dy | Wywiady
| Heraldyka | Religia i polityka
| Polska daleka i bliska
|
Data publikacji
|
|
|
||||
|
|
|
