Dyrygent

fot: Renata Pajchel

Czekali╢my wtedy wszyscy w Polsce na jaki╢ cud, zmΩczeni i zagubieni w codziennej szarpaninie, marzy│ siΩ nam jaki╢ autorytet, oczywi╢cie zagraniczny, naturalnie z Zachodu. Jaki╢ nasz rodak, na przyk│ad dyrygent o ╢wiatowej s│awie, kt≤ry po latach, dla kaprysu, z sentymentu odwiedza rodzinne niewielkie miasto, aby daµ w nim sw≤j jubileuszowy koncert.

Tak to akcja naszego Dyrygenta przenios│a siΩ do ma│ego miasta, gdzie w│adza ma zawsze wielkie ambicje i umie je realizowaµ wszystkimi dostΩpnymi ╢rodkami. W rezultacie tej operacji na ekran wyp│ynΩ│y r≤┐ne typy dzia│aczy partyjnych, ca│y ten ╢wiatek z film≤w "kina moralnego niepokoju" zaludniaj▒cy nasze filmy okropnymi, niegodnymi sztuki postaciami. Andrzej Kijowski dokona│ dw≤ch wa┐nych zabieg≤w w swoim scenariuszu. Stworzy│ siln▒, karykaturaln▒ mo┐e, ale znakomicie zarysowan▒ postaµ dyrygenta, ╢wiΩte zwierzΩ sztuki, podziwiane i ┐▒daj▒ce dla siebie nieustaj▒cego podziwu. Oraz ma│┐e±stwo dwojga muzyk≤w, w kt≤rym rodzi siΩ zazdro╢µ m│odego dyrygenta o ┐onΩ skrzypaczkΩ podziwiaj▒c▒ Mistrza.

Czas od wyboru Karola Wojty│y na papie┐a w Polsce bieg│ z coraz wiΩkszym przyspieszeniem. Po tym fakcie nie m≤g│ ju┐ zawitaµ do nas ze ╢wiata, z Zachodu, potw≤r, musia│ przyjechaµ kto╢, kto poka┐e nam, jak ┐yµ! Nie marzyli╢my jeszcze wtedy o mo┐liwo╢ci przyjazdu Jana Paw│a II do Polski, ale ta wizja by│a obecna w naszej wyobra╝ni. Bardzo prΩdko najpierw scenariusz, a p≤╝niej i sam film, wymknΩ│y mi siΩ z r▒k i zaczΩ│y ┐yµ w│asnym, samodzielnym ┐yciem.

Andrzej Wajda

Recenzje

Od swego debiutu Wajda filmuje m│odych i starych, wraz z dziel▒cymi ich konfliktami. Najpierw by│ po stronie m│odych. Teraz znalaz│ siΩ po stronie dojrza│o╢ci. W Cz│owieku z marmuru nie by│o to jeszcze takie oczywiste, ale w Bez znieczulenia dawa│o siΩ ju┐ wyczuµ jednoznacznie. Jest to niew▒tpliwe i ╢wiadome w Dyrygencie. Efekt jest wrΩcz podkre╢lony, gdy┐ aktor, John Gielgud, jest z racji swego wygl▒du jak i renomy cz│owiekiem leciwym. Co do kreowanego przeze± bohatera, to i on jest stary, bliski ╢mierci; m│oda kobieta, a tak┐e ca│a orkiestra s▒ nim zafascynowani. To odwr≤cenie opcji widaµ w stylu re┐yserii, kt≤ra zmniejsza ilo╢µ miejsca na dzia│anie, powiΩkszaj▒c udzia│ refleksji. Ju┐ nie idzie o to, by wytwarzaµ, ale by rozumieµ, czy wrΩcz kontemplowaµ. Dyrygent i orkiestra nie interesuj▒ filmowca - jak zreszt▒ i Felliniego w Pr≤bie orkiestry - ani ich dzia│aniem (wytwarzaniem muzyki), ani warto╢ci▒ tej┐e muzyki. Wajda m≤wi zreszt▒, ┐e ma│o zajmowa│ siΩ muzyk▒, obc▒ jego wra┐liwo╢ci. Co go w orkiestrze emocjonuje, to jej charakter cia│a spo│ecznego, a wiΩc obiektu idealnego dla wszelkich metafor o spo│ecze±stwie, organizacji socjalnej i stosunkach miΩdzyludzkich. Wajda m≤wi o orkiestrze, kt≤ra jest Polsk▒.

Jean-Pierre Le Pavec
"Cinéma 80", Pary┐, 1980

Dyrygent jest filmem o nerwowym rytmie i wewnΩtrznej niepewno╢ci: nie wyczuwa siΩ ani pewno╢ci konflikt≤w, ani pewno╢ci argument≤w, ani pewno╢ci przes│ania. Kuszony r≤┐nymi rozwi▒zaniami, Wajda nieco gubi siΩ w scenach ubocznych, odnogach, niepotrzebnych dopowiedzeniach; zawsze jego si│Ω stanowi│o nie to, ┐e umia│ oddaµ proces narastania, ale raczej s│u┐y│ mu wybuch emocjonalny, spazmatyczny i gwa│towny gest, spontaniczne reakcje. (...) Dyrygentowi brak jakby klarowno╢ci emocjonalnego, obrazowego przes│ania, odrΩbno╢ci stylistycznej i tego cudownego napiΩcia miΩdzy Obrazem a Spraw▒, jaka emanuje z najlepszych dzie│ Wajdy.

Krzysztof MΩtrak
"Kino", Warszawa, V 1980

Film mo┐na kupiµ w ksiΩgarni internetowej Merlin