Kodeks sp≤│ek handlowych uchwalony 26 lipca 2000 roku ma wej╢µ w ┐ycie 1 stycznia 2001 roku. Wyczerpuj▒co uregulowano w nim problematykΩ sp≤│ek handlowych, kt≤ra aktualnie ujΩta jest w kodeksie handlowym z 1934 roku. PrzyjΩta nazwa Kodeks sp≤│ek handlowych ma z jednej strony podkre╢laµ rangΩ ustawy w systemie prawa cywilnego, z drugiej za╢ akcentowaµ kontynuacjΩ tradycji kodeksu handlowego.

Kodeks sp≤│ek handlowych zawiera rozwi▒zania znacznie zmieniaj▒ce porz▒dek prawny, w kt≤rym dzia│aj▒ sp≤│ki, uwzglΩdniaj▒ce przy tym zmiany jakie zasz│y w ╢wiatowej gospodarce. Jego nowe postanowienia s▒ skorelowane z prawem o obrocie papierami warto╢ciowymi, ustaw▒ o Krajowym Rejestrze S▒dowym, ustaw▒ o rachunkowo╢ci, prawem podatkowym i ustaw▒ o dzia│alno╢ci gospodarczej. Nowa ustawa ma r≤wnie┐ zbli┐yµ nasze prawo do ustawodawstwa Unii Europejskiej.

Kodeks sp≤│ek handlowych stanowi, i┐ sp≤│kami osobowymi jest sp≤│ka jawna, partnerska, komandytowa oraz komandytowo-akcyjna. R≤wnocze╢nie przyjmuje za│o┐enie, i┐ sp≤│ka osobowa mo┐e we w│asnym imieniu nabywaµ prawa, w tym w│asno╢µ i inne prawa rzeczowe, zaci▒gaµ zobowi▒zania, pozywaµ i byµ pozywana. Przyznany wiΩc zosta│ sp≤│kom osobowym przymiot ''u│omnych os≤b prawnych''.

Je┐eli umowa sp≤│ki osobowej nie stanowi inaczej, zmiana postanowie± umowy sp≤│ki wymaga zgody wszystkich wsp≤lnik≤w. Sama umowa sp≤│ki osobowej mo┐e te┐ przewidywaµ zmiany w sk│adzie osobowym sp≤│ki, czyli mo┐liwo╢µ przeniesienia og≤│u praw i obowi▒zk≤w wsp≤lnika sp≤│ki osobowej na inn▒ osobΩ.

Jedn▒ ze sp≤│ek osobowych jest sp≤│ka jawna. Zgodnie z Kodeksem Sp≤│ek Handlowych sp≤│k▒ jawn▒ jest sp≤│ka osobowa, kt≤ra prowadzi przedsiΩbiorstwo pod w│asn▒ firm▒, a nie jest inn▒ sp≤│k▒ handlow▒.

Sp≤│ka jawna powstaje w drodze umowy zawartej na pi╢mie pod rygorem niewa┐no╢ci. Jej obligatoryjnymi elementami s▒ postanowienia dotycz▒ce firmy i siedziby sp≤│ki, okre╢lenia wk│ad≤w wnoszonych przez ka┐dego wsp≤lnika i ich warto╢µ, przedmiotu dzia│alno╢ci sp≤│ki oraz czasu trwania sp≤│ki, je┐eli jest oznaczony. Zg│oszenie sp≤│ki do rejestru ma charakter deklaratoryjny, potwierdzaj▒cy jedynie istnienie sp≤│ki, nie za╢ warunkuj▒cy jej powstanie.

Zasadniczym novum jest mo┐liwo╢µ przekszta│cenia du┐ych sp≤│ek prawa cywilnego w sp≤│kΩ jawn▒ w≤wczas, gdy przychody netto ze sprzeda┐y towar≤w lub ╢wiadczenia us│ug w ka┐dym z dw≤ch kolejnych lat obrotowych osi▒gnΩ│y r≤wnowarto╢µ w walucie polskiej co najmniej 400 tys. euro. Z chwil▒ wpisu do rejestru sp≤│ka ta staje siΩ sp≤│k▒ jawn▒.

Nowo╢ci▒ jest tak┐e wprowadzenie tzw. subsydiarnej odpowiedzialno╢ci wsp≤lnik≤w za zobowi▒zania sp≤│ki. Polega to na tym, i┐ wierzyciel w pierwszej kolejno╢ci powinien zwr≤ciµ siΩ z roszczeniami przeciwko sp≤│ce, a dopiero bezskuteczno╢µ egzekucji daje mo┐liwo╢µ ┐▒dania zap│aty d│ugu od samych wsp≤lnik≤w i prowadzenie egzekucji z ich maj▒tku.

Wzoruj▒c siΩ na rozwi▒zaniach ameryka±skich i niemieckich Kodeks wprowadza zupe│nie nowy typ sp≤│ki, a mianowicie sp≤│kΩ partnersk▒. Sp≤│ka ta przeznaczona jest dla przedstawicieli wolnych zawod≤w - adwokat≤w, aptekarzy, architekt≤w, bieg│ych rewident≤w, broker≤w ubezpieczeniowych, doradc≤w podatkowych, ksiΩgowych, lekarzy, lekarzy stomatolog≤w, lekarzy weterynarzy, notariuszy, pielΩgniarek, po│o┐nych, radc≤w prawnych, rzecznik≤w patentowych, rzeczoznawc≤w maj▒tkowych i t│umaczy przysiΩg│ych. Mo┐e zostaµ zawi▒zana w celu wykonywania wiΩcej ni┐ jednego zawodu, pod warunkiem jednak, ┐e ustawy reguluj▒ce status poszczeg≤lnych zawod≤w nie stanowi▒ inaczej.

Do swej wa┐no╢ci umowa sp≤│ki partnerskiej wymaga formy aktu notarialnej, w kt≤rej nale┐y zamie╢ciµ:

• Okre╢lenie wolnego zawodu wykonywanego przez partner≤w w ramach sp≤│ki

• Przedmiot dzia│alno╢ci sp≤│ki

• Nazwiska i imiona partner≤w, kt≤rzy ponosz▒ nieograniczon▒ odpowiedzialno╢µ za zobowi▒zania sp≤│ki

• W przypadku, gdy sp≤│kΩ reprezentuj▒ tylko niekt≤rzy partnerzy, nazwiska i imiona tych partner≤w

• FirmΩ i siedzibΩ sp≤│ki

• Czas trwania sp≤│ki, je┐eli jest oznaczony

• Okre╢lenie wk│ad≤w wnoszonych przez ka┐dego partnera i ich warto╢µ

a nastΩpnie jej zarejestrowania w s▒dzie rejestrowym. Wraz ze zg│oszeniem sp≤│ki do rejestru nale┐y do│▒czyµ dokumenty potwierdzaj▒ce uprawnienia ka┐dego partnera do wykonywania wolnego zawodu.

Na uwagΩ zas│uguje fakt, i┐ w sp≤│ce partnerskiej znacznie zliberalizowano zasady odpowiedzialno╢ci partner≤w - wsp≤lnik≤w. Zgodnie bowiem z postanowieniami Kodeksu Sp≤│ek Handlowych, partner nie ponosi odpowiedzialno╢ci za zobowi▒zania sp≤│ki powsta│e w zwi▒zku z wykonywaniem przez pozosta│ych partner≤w wolnego zawodu w sp≤│ce, jak r≤wnie┐ za zobowi▒zania sp≤│ki bΩd▒ce nastΩpstwem dzia│a± lub zaniecha± os≤b zatrudnionych przez sp≤│kΩ na podstawie umowy o pracΩ lub innego stosunku prawnego, kt≤re podlega│y kierownictwu innego partnera przy ╢wiadczeniu us│ug zwi▒zanych z przedmiotem dzia│alno╢ci sp≤│ki. Rozwi▒zanie to ma na celu ochronΩ ka┐dego ze wsp≤lnik≤w przed konsekwencjami za ewentualny b│▒d w sztuce innego partnera lub te┐ osoby mu podleg│ej. Umowa sp≤│ki partnerskiej mo┐e jednak przewidywaµ, i┐ jeden lub wiΩksza liczba partner≤w godz▒ siΩ na ponoszenie odpowiedzialno╢ci tak jak wsp≤lnicy sp≤│ki jawnej, a wiΩc ca│ym swoim maj▒tkiem, subsydiarnie.

Sp≤│ka partnerska mo┐e byµ zarz▒dzana tak jak sp≤│ka jawna, to znaczy przez wszystkich partner≤w lub jak sp≤│ka z o.o. poprzez wybrany zarz▒d, przy czym wsp≤lnikom pozostaj▒cym poza zarz▒dem przys│ugiwa│yby w≤wczas uprawnienia rady nadzorczej.

Sp≤│ka komandytowa jest sp≤│k▒ osobow▒ maj▒c▒ na celu prowadzenie przedsiΩbiorstwa pod w│asn▒ firm▒, w kt≤rej wobec wierzycieli za zobowi▒zania sp≤│ki co najmniej jeden wsp≤lnik odpowiada bez ograniczenia (komplementariusz), a odpowiedzialno╢µ co najmniej jednego wsp≤lnika (komandytariusz) jest ograniczona.

Wa┐no╢µ umowy sp≤│ki komandytowej wymaga formy aktu notarialnego, za╢ sp≤│ka powstaje z chwil▒ wpisu do rejestru. Zgodnie z postanowieniami Kodeksu Sp≤│ek Handlowych umowa sp≤│ki komandytowej powinna zawieraµ:

• FirmΩ i siedzibΩ sp≤│ki
• Przedmiot dzia│alno╢ci sp≤│ki
• Czas trwania sp≤│ki, je┐eli jest oznaczony
• Okre╢lenie wk│ad≤w wnoszonych przez ka┐dego wsp≤lnika - tzw. sumΩ komandytow▒

Forma odpowiedzialno╢ci przewidziana w sp≤│ce komandytowej jest identyczna jak w sp≤│ce jawnej. Za zobowi▒zania sp≤│ki odpowiada najpierw sp≤│ka, dopiero potem wsp≤lnicy. Zgodnie jednak z postanowieniami ustawy, subsydiarna odpowiedzialno╢µ nie dotyczy zobowi▒za± sp≤│ki powsta│ych przed jej wpisem do rejestru. Odpowiedzialno╢µ bowiem os≤b, kt≤re dzia│a│y w imieniu sp≤│ki po jej zawi▒zaniu a przed jej wpisem do rejestru, jest solidarna.

Wa┐n▒ zmian▒ w unormowaniu sp≤│ki komandytowej jest zapis dotycz▒cy przyst▒pienia nowych wsp≤lnik≤w. Kodeks stanowi jednoznacznie, i┐ przyst▒pienie nowego komandytariusza lub komplementariusza nastΩpuje w formie aktu notarialnego. Tej samej formy wymaga oznaczenie wk│adu wystΩpuj▒cego wsp≤lnika.

Kolejny nowy typ sp≤│ki osobowej to sp≤│ka komandytowo-akcyjna. Przewidziano j▒ z my╢l▒ o ochronie przedsiΩbiorc≤w, kt≤rzy zamierzaj▒ dokapitalizowaµ swoje przedsiΩbiorstwo, nie nara┐aj▒c siΩ jednocze╢nie na niebezpiecze±stwo wrogiego przejΩcia.

Sp≤│k▒ komandytowo-akcyjna jest sp≤│ka osobowa maj▒ca na celu prowadzenie przedsiΩbiorstwa pod w│asn▒ firm▒, w kt≤rej wobec wierzycieli za zobowi▒zania sp≤│ki co najmniej jeden wierzyciel odpowiada bez ograniczenia (komplementariusz), a co najmniej jeden wsp≤lnik jest akcjonariuszem.

Umow▒ sp≤│ki powinien byµ statut sporz▒dzony w formie aktu notarialnego, podpisany przez wszystkich komplementariuszy. W statucie powinny znale╝µ siΩ postanowienia dotycz▒ce firmy i siedziby sp≤│ki, przedmiotu jej dzia│alno╢ci, czasu jej trwania (je┐eli jest oznaczony), oznaczenia wysoko╢ci wk│ad≤w wnoszonych przez ka┐dego komplementariusza i ich warto╢µ, wysoko╢ci kapita│u zak│adowego, spos≤b jego zebrania, warto╢ci nominalnej akcji, organizacji walnego zgromadzenia i rady nadzorczej, je┐eli takowa istnieje.

Prawo reprezentowania sp≤│ki w obrocie gospodarczym przyznano komplementariuszom chyba, ┐e z mocy statutu lub prawomocnego orzeczenia s▒du pozbawiono komplementariusza tego prawa. P≤╝niejsze pozbawienie komplementariusza prawa reprezentowania sp≤│ki wymaga zgody wszystkich pozosta│ych komplementariuszy i zmiany statutu sp≤│ki.

Akcjonariusz mo┐e natomiast reprezentowaµ sp≤│kΩ jedynie jako pe│nomocnik. Gdyby dokona│ czynno╢ci prawnej w imieniu sp≤│ki nie ujawniaj▒c swojego pe│nomocnictwa, przekraczaj▒c jego zakres lub nie maj▒c umocowania, w≤wczas odpowiada za skutki tej czynno╢ci wobec os≤b trzecich bez ograniczenia.

Co siΩ tyczy organ≤w sp≤│ki komandytowo-akcyjnej to w ka┐dej sp≤│ce musi istnieµ walne zgromadzenie. Prawo uczestniczenia w walnym zgromadzeniu ma akcjonariusz oraz komplementariusz tak┐e w przypadku, gdy nie jest akcjonariuszem sp≤│ki komandytowo-akcyjnej. Ka┐da akcja objΩta lub nabyta przez osobΩ, kt≤ra nie jest komplentariuszem daje prawo do jednego g│osu, chyba ┐e statut stanowi inaczej. Wa┐nym postanowieniem jest zapis zakazuj▒cy ca│kowitego pozbawienia akcjonariusza prawa g│osu. Je┐eli chodzi o komlementariuszy, to ka┐da akcja objΩta lub nabyta przez komplementariusza zawsze daje prawo do jednego g│osu. Uchwa│y walnego zgromadzenia wymaga przede wszystkim, rozpatrzenie i zatwierdzenie sprawozdania komplementariuszy z dzia│alno╢ci sp≤│ki oraz sprawozdania finansowego sp≤│ki za ubieg│y rok obrotowy, udzielenie komplementariuszom prowadz▒cym sprawy sp≤│ki absolutorium z wykonania przez nich obowi▒zk≤w , udzielenie cz│onkom rady nadzorczej absolutorium z wykonania przez nich obowi▒zk≤w, wyb≤r bieg│ego rewidenta - pod warunkiem, ┐e statut nie stanowi, i┐ kompetencja ta nale┐y do rady nadzorczej oraz rozwi▒zanie sp≤│ki.

Z kolei rada nadzorcza w sp≤│ce komandytowo-akcyjnej jest organem fakultatywnym, w sytuacji wiΩc gdy w sp≤│ce nie ustanowiono rady nadzorczej, sp≤│kΩ reprezentuje pe│nomocnik powo│any uchwa│▒ walnego zgromadzenia. Je┐eli jednak liczba akcjonariuszy przekracza 25 os≤b ustanowienie rady nadzorczej jest obligatoryjne. Zadaniem rady nadzorczej jest sprawowanie sta│ego nadzoru nad dzia│alno╢ci▒ sp≤│ki we wszystkich dziedzinach jej dzia│alno╢ci.

Wydaje siΩ, i┐ sp≤│ki komandytowo-akcyjne mog▒ okazaµ siΩ atrakcyjne dla ma│ych i ╢rednich firm dzia│aj▒cych dot▒d w formie sp≤│ki osobowej lub sp≤│ki z o.o., kt≤rych w│a╢ciciele s▒ zainteresowani pozyskaniem dodatkowego kapita│u dla swych przedsiΩbiorstw, lecz r≤wnocze╢nie chc▒ zachowaµ kontrolΩ nad firm▒.

O Autorce Anna Woli±ska - asystentka w Zak│adzie Prawa Prywatnego w Wy┐szej Szkole Informatyki i Zarz▒dzania, aplikantka radcowska (II rok), konsultant w Regionalnym Centrum Informacji Europejskiej w Rzeszowie. Zainteresowania prawnicze: prawo cywilne, prawo konstytucyjne i prawo europejskie. e-mail: awolinska@wenus.wsiz.rzeszow.pl