[* I i II �� (Wacław Lipiński) �Z dziejów Ukrainy ([��] � ��, 1912. � C. 514�519).]

I. Jurament ich mciow panów obywatelów Pińskich, wykonany hetmanowi Bohdanowi Chmielnickiemu 20 czerwca roku 1657

W imię Trójcy Przenajświętszej Ojca, Syna i Ducha Sw. Amen.

Wielkie wojny dwojakim bywają na każde państwo dopuszczone skutkiem. Albo dla obfitszego i bezpieczniejszego, po małym [krwi przylewie?], na długie ludzkie [lata] dopuszczenia pokoju, albo dla ostatecznego w zapamiętaniu i nieukarzaniu [się] zatracenia i wykorzenienia. Doznało Wielkie Księstwo Litewskie takowego na się dopuszczenia, które, przez różnych wojsk nieprzyjazną grassatią, odpłakanego do końca ledwo uszło wyniszczenia, surową, znąć, dając i odpłacając grzechów swoich liczbę. Powiatowi zaś Pińskiemu, lubo niemała część w pospolitym pożarze dostać się musiało karania [ ¹ Dalej w kopii opuszczono widocznie całe zdanie.])... z porady jednak zobopólnej, przez zesłanych z między siebie czcigodnych ludzi, starając się, aby widzianej nad ludźmi wszyscy i blizkiej siebie zabieżeć mogli Bozkiej karze, z JMć Panem Hetmanem Zaporozkim i wszystkim Wojskiem takową namówili przyjaźń, onę, umocniwszy przysięgą, w te słowa wykonają:

My Łukasz Jelski, Marszałek, Adam Spytek Brzeski, Stolnik, Urzędnicy Powiatu Pińskiego, jako zesłani posłowie, swym i wszystkiej Braci Powiatu naszego imieniami przysięgamy Panu Bogu w Trójcy św. Jedynemu, Najświętszej Pannie i wszystkim Świętym, według obrzędu i podania wiary naszej, przez Apostoły nam danej i wyznawanej � Iż to wszystko, cokolwiekeśmy z JMć Panem Hetmanem Wojsk Zaporozkich, strony wiecznej i nierozerwanej umówili imieniem wszystkiej Braci przyjaźni i z ich zupełnego zlecenia, tak my sąmi, jako i ci, których imieniem te rzeczy stanowimy, strzymamy [we] wszystkich do przyjaźni należnych conditiach i punktach, i potomkowie nasi pod obowiązkiem przysięgi, teraz od nas wypełnionej, strzymać będą powinni.

Obiecując, że nie o żadnej wiekuiście zdradzie i rozerwaniu związku naszego z Wojskiem Zaporozkim myśleć, ni żadnych nie pobudzać postronnych nieprzyjaciół pokryjomie i fakcyi czynić na szkodę onego będziemy. Ale owszem na wszelakich z tymże Wojskiem nieprzyjaciół, by też i najbliższych nam, nie kładąc żadnej wymówki blizkościami spowinowacenia, staćeśmy powinni. K�temu imieniem wszystkiej Braci obowiązujemy się o wszelakich z pogranicza naszego odzywających się przeciwko Wojsku Zaporozkiemu znać dawać nieprzyjaźniach wcześnie i, cokolwiekby na uszkodzenie Ukrainie i wszystkiego Wojska ściągać się miało, mamy ostrzegać, niwczym wiary przyj acielskiej nie uchybiaj ąc.

Wiary zaś tak prawosławnej Greckiej, jako i Rzymskiej katolickiej, swobód i granic naszych zobopólnych jednostajnie z Wojskiem naszym Zaporozkim, gdyby kto na nie z jakichkolwiek nieprzyjaciół następować miał, my i potomkowie nasi bronić będziemy.

Starszeństwa, godności, zwierzchności, tak ziemskie jako i wojskowe, z rąk JMci Hetmana Zaporozkiego � cum libera jednak wszystkich obywatelów Powiatu Pińskiego electione, jako które urzędy per electionem zdawna stawały � dependere mają, confirmatiey po obraniu u JMci prosić będąc obligowani. Także urzędy i władzy, w Wojsku będąc, ilekroćby kazała potrzeba, patrzeć mamy od niegoż samego i czekać ordinansu, lub onego, lub od tego, kogoby nad urzędy naszymi wojskowymi chciał mieć przełożonym, powinniśmy. Żadnemu, bez wiadomości jego, swym umysłem nie zapowiadając wojny [nieprzyjacielowi], ani się ważąc w kraje jakie wpadać bez osobliwego dopuszczenia.

Przez tego Carowi JMci przy Wojsku Zaporozkim znać się mamy do wiecznego poddaństwa, niwczym nieprzyjaciołom JMci ani radząc, ani posiłkami jakimi jawnymi i potajemnymi nie będąc pomocni.

Zgoła, gdy nas przy dawnych JMć Pan Hetman, danych od królów Polskich, zachował prawach, prerogatywach, wolnościach, sądach i zwierzchnościach, niwczym ich wagi, prócz odebrania królewszczyzny (świżo nadanych i starostwu Pińskiemu należących), lennych nawet i dożywotnich, zdawna conferowanych, najmniej nienaruszając, takową tylko dołożywszy conditię, że dożywotnie, po śmierci osoby prawo na nie mającej, [dobra do] starostwa Pińskiego przyłączać się mają. � Takowąż też ku JMci Panu Hetmanowi, teraz i na potem będącemu, jako i ku wszystkiemu Wojsku Zaporozkiemu wierną przyjaźń i życzliwość, jako i ku przeszłym Panom naszym, my i potomkowie nasi zachowamy, czasu szczęścia i nieszczęścia wzajemnie zachować powinni będziemy nienaruszenie wiecznymi czasy, nie udając się za listownemi cudzemi i obłudnemi namowami.

Owszem, jeślibyśmy mieli, o którym z krajów Polskich i Litewskich, nas pobliżu będących, opornie nie chcącym się garnąć do przyjaźni i zjednoczenia z JMć Panem Hetmanem i wszystkim wojskiem Zaporozkim [wiedzieć], onego namową naszą od uporu odwodzić obiecujemy, cokolwiekby jeno do przyjaźni wzajemnej należeć miało, postrzega[ją]c.

Nadto we wszystkim jedno od JMci Pana Hetmana Zaporozkiego, teraz i na potem będącego, powinniśmy mieć dependentią, żadnych sobie nad wolę nie przywłaszczając Urzędów. To jest, ani sejmików do namówienia, ani ściągnienia chorągwi nie domyślając się (sic!), bez osobliwego JMci Pana Hetmana obwieszczenia, chibaby w nagłym i w gorącym razie.

Unią i insze obce wiary, obojgu nas nieprzyjazne i przeciwne, wykorzeniać powinniśmy, jednostajnie ze wszystką Bracią [nie] żądając w powiecie naszym takowym Dusz Chrześciańskich zarazom miejsca i przynęty. Jeśliby jednak który z osób duchownych, przyszedszy ku deprecatiey należnego Metropolity kijowskiego, miał od niego o dosyćuczynienie za odstempstwo ¹ świadectwo, ma mieć Pańskie, za gorącym duchowieństwa proszeniem, JM. Pan Hetman baczenie.

W ostatku wszystkie powinności, przyjaźni należne, zobopólnie, luboby i tu nie wyrażono, wypełnić i zachować My tak powinni wiecznie Tak nam Panie Boże pomóż i niewinna Męka Chrystusa Pana.

A po wykonaniu przysięgi pomienieni JchM. P. Posłowie JM. Pan Łukasz Jelski Marszałek, Pan Adam Spytek Brzeski, Stolnik Powiatu Pińskiego z Bracią naszą natenczas będącą dla gruntowniejszego przyjaźni warunku przy pieczęciach swych rękoma własnemi podpisali się, obiecując, że to wszyscy IchMM. PP. obywatele Pińscy bezodwłocznie uczynić mają.

Działo się w Czehrynie d. 20 Junij 1657 r. ²

¹ Należy rozumieć: od prawosławja. Jako �odstępstwo� bowiem od �prawej wiary� w czasach owych pojmowano w Ukrainie unję.

² Kopia tej przysięgi w Arch. Czartoryskich, cdx 2446, f. 75�7. Kodeksów zawiera kopie ówczesne (50-ch i 60-ch lat XVII stulecia) różnych aktów, listów, spraw majątkowych etc. Stefana ks. Czetwertyńskiego podkom. bracławskiego. Przysięga szlachty Pińskiej została przysłana ks. Stefanowi zapewne przez jego syna Mikołaja ówczesnego kasztelana mińskiego. W klamrach zaznaczamy słowa zapewne przez kopistę opuszczone.

��*

[* �� I i II �� . 1657�1659�. (³��, 1920. � �. 11�17).]

I. �� , �� 20 �� 1657 �.

�� , ��, �� . ��. ��.

�� . �� , �� , ��,� �� . ĳ�� , ��, �� , �� , �� . �� ϳ��. �� , �� , �� -�� ³�� , ��,�� , �� :

��, �� , ��, �� , ��, �� ϳ��, �� 񳺿 �� (��) �� , � �� , �� , �� , �� , �� . �. �. �� ³�� 񳺿 �� , �� , �� , �� , �� , � �� .

��, �� , �� ³�� . �� , �� , �� ³��, � �� . �� ³�� , �� . �� , �񳺿 �� , �� ³�� , �� , �� , �� ³�� , �� , �� .

³�� , �� ³�� .

��, �� , �� , �� , � �� . �. �� . �� , �� , �� ϳ�� , �� . �� . �� ³��, �� , �� , � �� , �� , �� . � ��, �� , �� , �� , �� .

�� (��), �� . ��, �� ³�� , �� .

�� . �. �� , �� , ��, ��, ��, �� , �� , �� , �� ϳ�� , � ��, �� , �� , �� ϳ�� , �� (�� ), �� . �. �� , � �� ³�� , � �� , �� .

��, �� , �� , �� , �� . �. �. �� ³�� , �� x �� 򳺿 �� , �� , �� ³�� .

�� . �. �� , �� , �� , �� , �� , �� . �� , �� , �� . �. �� , �� .

�� , �� ³�� , �� , �� , �� . �� (��), �� , �� , �� . �. �� .

�� , �� , �� , �� . �� , �� .

� �� . �. �� . �. �� , �� ϳ�� , �� , ��, �� . �. �� ϳ�� .

ĳ�� . 20 �� 1657 ��.

�� I

II. Ubezpieczenie dane Przez Hetmana Bohdana Chmielnickiego szlachcie powiatu Pińskiego 28 czerwca r. 1657

W Imię Pańskie. Amen. Na wieczną rzeczy pamiątkę

My Bohdan Chmielnicki Hetman

Generalny Wojsk Jego Carskiej Mci Zaporoskich. Oznajmujemy tym listem, wiarą naszą i Wszystkiego Wojska stwierdzonym, każdemu, komu by o tem wiedzieć należało. Przedwiecza mądrość, sama drogi pospolitego rządząc [rozdając] pożycia, dobrze czyniącym źle zadziaływać [ ¹ Złem odpłacać.] gdy zakazała, przyjaznych � sercem ustanowiła przyjmować przyjacielskim, dawszy jego [tego] należne podobieństwo, że nie rzecz słuszna, aby za rybę wężem, za chleb kamieniem i inszemi złemi rzeczoma miał kto za dobre oddawać uczynki. Gdy tedy Najwyższy świata podsłonecznego Twórca i Rządca takowych do obejścia z ludźmi nauczał sposobów, najpewniejsze takie szczyrości i przyjaźni wzajemnej fundując ustawy, dobrym oddawać za dobre � dlategoż ani żadnemu, Jego łaską stworzonemu, z bliźnim swoim niesłusznie obchodzić się inaczej, życzy li sobie ujść, za uchybienie drogi zbawiennej, Boskiej kary i ludzkiego posądzenia. Zkąd i My, zachowanych dawno nie odstępując zwyczajów, gdy Powiatu Pińskiego Bóg skłonił uprzejme ku zjednoczeniu z nami wole i serca, Posłów od nich, na upewnienie wiecznej przyjaźni przysłanych, Jego Mci Pana Łukasza Jelskiego Marszałka i JMci Pana Adama Spytka Brzeskiego Stolnika, Dygnitarzów Pińskich, przyjacielsko i wdzięcznie przyjąwszy, namowy i obowiązki, należne przyjaźni, postanowiliśmy, onych zupełnie niewątpliwie i pod sumieniem ubezpieczając � Iż odtąd z nimi, ani sami przez się nieprzyjacielsko obchodzić się, ani nasyłać na ich majętności wojska osobliwego, prócz osobnych załóg bezpieczeństwu służących, ani kogo obcego na ich zgubę, tak sami przez się, jako i przez namówione osoby, poduszczać będziewa [ ² W �Pamiatnikach� tu i niżej: będziemy.]. Owszem, jeśliby kto z nienawiści ku nim, dla uczynienia z nami przyjaźni i zjednoczenia, albo z jakiejkolwiek inszej przyczyny zawziętej, chciał onym szkodzić, z wojskiem i ich kraj wtargnąwszy i mieczem i ogniem ich pustoszyć majętności, bronić i posiłkować, i by też wojskiem wszystkim oganiać nieprzyjaciołom na nie następującym, by też blizkim naszym, rady jednak naszej o poniechanie ich niesłuchającym, obiecujemy. W Rzymskiej zaś wierze, z którą do nas przystępują, obrzędach najmniej nie [im] przeszkadzać z potomkami naszymi i wszystkim Wojskiem Zaporoskim nie będziewa, ani żadnego z nich do Prawosławnej Greckiej gwałtem przymuszać, ani funduszów dawnych i świeżych na kościoły � którebu jedno nie z wydzierstwa majętności cerkiewnych i ukrzywdzenia ubogich prawosławnych stanęły � zniszczać i znosić powinniśmy. Obce jednak sekty i Unią, jako wiele złego podniety, wykorzeniać zobopólnie stanowimy, nie zagradzając do łaski naszej przystępu, jeśliby który z duchownych ku uznaniu prawdy przyszedszy, i przy oddaniu należnemu Metropolicie kijowskiemu posłuszeństwa, porządną uczyniwszy pokutę, miał za sobą gorącą duchownych naszych zalecenie i przyczynę [ ¹ Ostatniego słowa w �Pamiatnikach� niema.]. W prerogatywach, swobodach i sądach, stanowi swemu należnych, w używaniu i odprawowaniu, nie inakszym, jeno jako za Królów polskich byli, onych ubezpieczamy. To jedno warując, aby, skróciwszy postępków prawnych, do ubóstwa i zbytniej pieni szlachcie ubogiej zagrodzić drogę. Dygnitarstwa i godności, eminentie tak ziemskie jako i wojskowe, które jeno teraz nadane sobie mają od Króla Polskiego JchMci PP. obywatele Powiatu Pińskiego, każdego przy nim do żywota trwać będą. Jeśliby jednak wyrokiem Boskim który miał z Urzędnikó w z świata tego ustąpić, wolne mają mieć inszego na miejsce zmarłego według zwyczaju obranie, których jeno przez electią z starego zachowania nastawiać zwykli. Lecz Confirmatią obranego przy sobie zostawujemy. Inszym zaś, któreby zdaniu i woli naszej należeli starszeństwa, disponować będziewa, mając respekt i baczenie zasłużonych, za zaleceniem Starosty Waszego Pińskiego. Prócz tego wojskowe przełożeństwa wszystkie, które teraz i napotym znajdować się będą, upewniamy władzą zupełną, zostawiwszy wolne pułkownikowi na ten czas będącemu i całe Rotmistrzów i Poruczników podawanie. Ci wszyscy jednak bez ordinansu naszego nikomu wojny zapowiadać nie powinni, jako ani nowych przyjaźni stanowić z kimkolwiek bez osobliwego naszego dołożenia. Majętności dziedzicznych w powiecie Pińskim, Mozyrskim i Turowskim, jako i inszym trakcie, którychkolwiek najdujących się � któryby jeno wykonał przysięgę wierności�wolno zażywać onemu ze wszelkiemi przychodami dopuszczamy. Lenne także prawa, którebykolwiek z dawnego mieli sobie nadania od Królów, zupełnie przy każdym zostaną i zostawać będą za nas i potomków naszych assecurujemy z Wojskiem Zaporoskim. Same tylko królewszczyzny, Starostwu Pińskiemu jako i insze przychodowi naszemu należące, od ich używania wyjęte będą. Dożywotne zaś każdemu do śmierci służyć powinne nadania, a po zejściu każdego possessora do naszej wrócą się dispozycyi. Nabożeństwa, Processyi zwykłe odprawowanie, dzieci szlacheckich wolna nauka, duchownych Rzymskich wszelkie poszanowanie przy nich zostawić My i Potomkowie nasi z Wojskiem Zaporoskim zupełnie, z słowem chrześciańskim przyrzekamy, niwczym ich ćwiczeniu najmniejszej nie czyniąc ujmy i przeszkody. Zgoła we wszystkich innych należnych wolnościach krzywdy żadnej nie czynić submittujemy się, któreby jeno nowo wymyszlone na oszukanie nasze nie były. Także w kondicyach, do przyjaźni należących, wytrzymać statecznie i tę naszą Assekuratię przez osobliwe posły nasze i ich przysięgę stwierdzić podejmujemy się, obowiązując odtąd samych siebie z potomkami swymi i wszystkim Wojskiem Zaporoskim, że spólnych będziewa mieli przyjaciół i nieprzyjaciół i trwać wiecznie będzie ¹ w przyjaźni i nienaruszenie. I obiecując sobie po Ich Mściach PP. Obywatelach Pińskich, że i oni takowychże, na jakie się obowiązali, dotrzymają cale condicij, sumienia swe przez przysięgę do skutku [dostatku] w przyjaźni każdej [każdy] nam oświadczywszy. Co wszystko, aby tym ważniejsze i gruntowniejsze być mogło, ręką własną te nasze Ubezpieczenie przy pieczęci wojskowej podpisujemy. Działo się w Czyhrynie dnia 28 Junij według starego kalendarza Roku Pańskiego 1657.

Bohdan Chmielnicki Hetman Woysk Jego Carskiey Mści Zaporoskich

L. S.

Przyjęty do xiąg Kiiewskich 7 Julij według starego kalendarza ².

¹ Tego słowa w �Pamiatnikach� niema.

² Drukujemy z kopii, znajdującej się w Arch. Czartoryskich, cdx 2105 f. 31. Cenny ów kodeks pochodzący z Bibl. Pułaskiej, zatytułowany: �Autentyczne pisma podczas buntu Chmielnickiego�, zawiera same prawie oryginały z pół. XVII w. Kopia powyższego �Ubezpieczenia� zrobiona jest niewątpliwie bezpośrednio z samego oryginału natychmiast po jego napisaniu. Wskazuje na to przedewszystkiem jej forma: jest to duży arkusz (do kodeksu wklejony brzegiem zewnętrznym, a następnie złożony we dwoje; w linii złamania od starości rozerwany) zapisany w całą szerokość. U góry zaczyna się od słów: W imię Pańskie etc.; następnie w osobnym wierszu, w formie tytułu, ogromnemi literami: My Bohdan Chmielnicki � i dopiero potem zwykłem pismem rozpoczyna się tekst, pisany jednym ciągiem, od słów: Generalny woysk etc., jak wyżej. Tekst przechodzi następnie na drugą stronę arkusza i kończy się podpisem Hetmana po stronie lewej. W środku zaznaczone kółkiem miejsce pieczęci, � potem ze strony lewej następuje dopisek innym atramentem i charakterem: Wpisany do xiąg Kiiewskich etc. Wreszcie u dołu z prawej strony dopisana jest: Rota przysięgi P. Suryna Woyskiego Żitomirskiego [pierwsze trzy litery ostatniego słowa niewyraźne]; następnie słowa od �P. Suryna� do końca przekreślone piórem, a natomiast u góry nadpisano: wykonaney przed P. Hetmanem Woyska Zaporoskiego. Tekst jej brzmi jak następuje: �Ja N. przysięgam P. Bogu Wszech, w Trójcy S. jedynemu, najświętszej Pannie i wszystkim świętym według obrzędu i upodobania wiary mojej przez Apopstoły mnie podanej, Iż to wszystko cokolwiek z JMścią P. Hetmanem Woysk Zaporowskich strony wiecznej i nierozerwanej Ich MPP. Posłowie Powiatu Pińskiego i Możyrskiego imieniem wszystkiej braci umówili [...].

��

II. ��, �� ϳ�� 28 �� 1657�.

�� . ��. �� .

��, ��

�� ³�� . �� . �� , �� ³�� , ��, �� . �� , �� , �� , �� , �� , �� . ��, ��, �� , �� : �� , �� , � �� , �� , � �� , �� . �� , �� , �� ϳ�� , �� , �� , �. �. �. �� . �. �. �� , �� , ��-�� , �� , �� :

�� -��, �� , �� , �� , � �� , �� -�� . ��, �� -�� , �� , �� , �� , �� , �� ³�� , �� , �� , �� , �� x �� .

� �� , � �� , �� , ��, � �� , � �� ³�� , �� , �� , �� , �� . ��, ��, �� , �� , ��, �� (��), ��, �� , �� .

��, �� , �� , �� , �� . �� , �� . ��, �� , �� , �� , �� ϳ�� , �� . �� , ��, �� , �� , �� -��, �� . �� . �� , �� , �� , �� , �� . �� , �� , �� , �� , �� , �� , �� . �� , ��, �� -�� .

�� ϳ��, ��, �� , �� , �� , �� . �� , �� , �� , � �� ³�� . �� , �� ϳ��, �� , �� , �� . �� , � �� .

�� , �� , �� , �� ³�� .

�� , �� , �� . �� , �� , �� , � �� , �� , � �� , � �� ³�� , �� . �� . �. �� , �� , �� , �� , �� , ��.

�� , �� , �� . ĳ�� . 28 �� 1657. �� ³�� . �� 7 �� .

��

�� c��

ua_kobzar:

�. ��-��, 1840 �.: ��, � ��, �� , �� , �� , �� . �� . � �� , �� , �� , �� . ( . . . )

�� i� ��i��i, ��i�i�� Ctrl+Enter.

������� �

������� �I

��

�� I