S│owo wstΩpne
Niewiele jest tak dynamicznie rozwijaj▒cych siΩ obszar≤w rynku pecetowego jak w│a╢nie karty i chipy graficzne. Nic dziwnego, w ko±cu rozrywka sta│a siΩ motorem postΩpu a kolejne wersje superszybkich procesor≤w CPU i GPU s│u┐▒ tak naprawdΩ dw≤m grupom u┐ytkownik≤w: mi│o╢nikom gier i profesjonalistom. Obie te grupy nie wiedz▒, co to znaczy kompromis w kwestii wydajno╢ci. I to niezale┐nie od tego czy chodzi o liczbΩ wy╢wietlanych klatek w Quake III czy te┐ o szybko╢µ operacji zmiennoprzecinkowych i wydajno╢µ relacyjnego serwera bazy danych. To dla wymagaj▒cych graczy Nvidia co p≤│ roku wypuszcza nowe uk│ady graficzne. Ta sama firma powoli te┐ zaczyna podbijaµ rynek profesjonalnych kart graficznych. A wydajno╢µ dotychczasowych uk│ad≤w wielce to u│atwia. Niedaleko ju┐ do sytuacji, w kt≤rej karta do zastosowa± domowych nie bΩdzie siΩ praktycznie r≤┐niµ od tej bΩd▒cej warsztatem pracy grafika. Jak zwykle ubocznym efektem tego wy╢cigu jest szybkie "zu┐ycie moralne" technologii, co tylko napΩdza spiralΩ "zbroje±". Do innych przyjemno╢ci zwi▒zanych z tym szale±stwem nale┐y nieustaj▒cy spadek cen. Jednak jest to tylko jedna strona medalu. Po drugiej, ciemnej stronie, czaj▒ siΩ pu│apki marketingu i psychologii. Cz│owiek, choµby nie wiem co robi│, pozostanie cz│owiekiem. Wiedz▒ to producenci i swoimi premierami tylko nakrΩcaj▒ koniunkturΩ. A przecie┐ kupowanie kolejnego GeForce (ju┐ 3-ki) nie ma wiΩkszego sensu gdy┐ i tak nie ma gier, kt≤re wykorzystywa│yby moc choµby GeForce 256. Ale taki jest urok nowo╢ci, ┐e wielu bez zastanowienia wyda grube pieni▒dze na nowy produkt. Mimo, i┐ stary ma siΩ ca│kiem dobrze. O cz│owieczej ┐▒dzy posiadania wszystkiego, co najlepsze wie ka┐dy handlowiec. Bezwstydnie wiΩc drenuje siΩ nam kieszenie. Korzystaj▒ na tym cierpliwsi (i bardziej zdyscyplinowani) u┐ytkownicy, kt≤rzy kupuj▒ karty graficzne dopiero wtedy, gdy ceny spadn▒ z racji kolejnych premier. Tyle, ┐e na ich szczΩ╢cie pracuj▒ wspomniani wcze╢niej zapale±cy. Taka bezpardonowa strategia ma te┐ swoje prze│o┐enie na sytuacjΩ na rynku. Firma Nvidia nieustannie atakuje i powoli niszczy konkurencjΩ. 3Dfx robi bokami a Matrox wraca na swoj▒ niszΩ profesjonalnych kart. Ale uwaga, na ten rynek Nvidia ma te┐ chrapkΩ. Dzisiejsze czasy to globalizacja, fuzje i strategiczne partnerstwo. Niedawno ╢wiat obieg│a wie╢µ, ┐e AMD ╢ci╢le wsp≤│pracuje z Motorol▒ (wsp≤lny zesp≤│ badawczy w Dre╝nie), o strategicznych aliansach towarzystw lotniczych wszyscy s│yszeli. Szale±stwo dotar│o ju┐ do bank≤w i aktualnie trwa wielka konsolidacja tego sektora gospodarki w USA. Banki inwestycyjne │▒cz▒ siΩ z detalicznymi. Podobnie na rynku graficznym. Nvidia wsp≤│pracuje z Microsoftem. A 3dfx wykupi│ STB. Chod╝ to akurat by│a chybiona decyzja i z│o╢liwi twierdz▒, ┐e bΩdzie wiele kosztowaµ tΩ legendarn▒ ju┐ (jeszcze?) firmΩ. Podobny b│▒d pope│ni│a VIA, kt≤ra zafundowa│a sobie WinChipa i Cyrixa (Texas Instruments). Przeinwestowanie skutkuje teraz k│opotami na gie│dzie. A i sytuacja makroekonomiczna nie sprzyja Tajwanowi. Za to pomy╢lnie rozwija siΩ sojusz VIA z IBM. Wymierzony w Intela oczywi╢cie. VIA (przy pomocy Fab≤w IBM) zdo│a│a opanowaµ ju┐ prawie 40% rynku chipset≤w. Intel ma udzia│ w ponad 50% ale bΩdzie musia│ ostro walczyµ, je╢li chce zachowaµ choµby status quo. A wracaj▒c do tematu przewodniego dzisiejszego artyku│u warto dodaµ, ┐e sukcesy Nvidii rodz▒ obawy co do przysz│o╢ci konkurencji. Raczej nie bΩdziemy zadowoleni z kolejnego monopolu. Na szczΩ╢cie dla nas wszystkich tam gdzie nie m≤g│ Matrox i 3dfx chyba uda│o siΩ ATI. I zn≤w robi siΩ ciekawie. My╢lΩ, ┐e rozgrywki na polu procesor≤w, grafiki i chipset≤w to chyba najciekawsze z punktu widzenia publicystyki i biznesu zawody w globalnej wiosce. Mo┐e jeszcze przy okazji tych "igrzysk" wyja╢ni siΩ jedna z najwiΩkszych zagadek lat 90-tych. Jak uda│o siΩ Nvidii opanowaµ rynek w sytuacji, gdy ich uk│ady Riva 128 i ZX by│y wy╢miewane i niedoceniane? Do tego nie za dobrze siΩ sprzedawa│y. Mia│y problemy ze zgodno╢ci▒ z Windows i nie obs│ugiwa│y standardu Glide. Jak firmie z takim "dorobkiem" uda│o siΩ opracowaµ i spopularyzowaµ uk│ad TNT (kt≤ry te┐ mia│ wady a i nie wszystkie gry na nim chodzi│y), bΩd▒cy przecie┐ wolniejszym od rozwi▒za± 3Dfx? Sk▒d firma, parΩ lat temu ledwo wi▒┐▒ca koniec z ko±cem, wziΩ│a tyle ╢rodk≤w na badania i promocjΩ? W erze Tomb Ridera I i II 3Dfx wydawa│ siΩ przecie┐ nie do ruszenia. Podejrzewam, ┐e odpowiedzi nale┐y szukaµ w chybionych inwestycjach w STB i braku skoncentrowania siΩ 3Dfx na rozwoju technologii 3D. Efekt spoczywania na laurach te┐ mia│ swoje skutki. No i oczywi╢cie niewidzialna rΩka Microsoftu. Nvidia wspiera│a konsekwentnie DirectX a Bill, z wdziΩczno╢ci, nie walczy│ z OpenGL. A dzi╢ konsekwencj▒ tego tajemnego romansu jest X-BOX (moje wnioski to czysta logika wsparta faktami). Ja osobi╢cie trochΩ ┐a│ujΩ dawnych czas≤w. Mam sentyment do 3Dfx. Do dzi╢ w moim komputerze siedzi Voodoo(1!) i mimo posiadania Rivy nie mam zamiaru go wyjmowaµ (to siΩ nazywa tandem!). Choµby przez wzgl▒d na stare dobre czasy...

Na pocz▒tku by│ 3Dfx
i szale±stwo pierwszego Tomb Raidera. Najpierw gra a p≤╝niej akcelerator Voodoo przynios│y rewolucjΩ na polu domowej rozrywki. Poniewa┐ Voodoo nie jest ju┐ najczΩ╢ciej kupowanym produktem na ╢wiecie nie bΩdΩ d│ugo siΩ nad nim rozwodzi│. W ko±cu ka┐dy pamiΩta te piksele przy podej╢ciu do ╢ciany, rozdzielczo╢µ 640x480, "prze╝roczyst▒" wodΩ oraz 4MB pamiΩci. Potem by│o Voodoo2. W dw≤ch wersjach: 8MB i 12MB. Te same efekty 3D, ale znacznie wiΩksza wydajno╢µ. Osobi╢cie uwa┐am, ┐e w 3Dfx ju┐ w chwili wypuszczenia "drugiego bo┐ka" zacz▒│ siΩ permanentny kryzys i niemoc technologiczna. Od tego chipu polityka firmy sprowadza siΩ do wypuszczania coraz szybszych, ale zap≤╝nionych technicznie produkt≤w. A tymczasem Riva uczy│a siΩ na b│Ωdach 3Dfx-a. W ko±cu jak uczyµ siΩ na potkniΩciach to najlepiej nie na swoich. Ciekawostk▒ zwi▒zan▒ z Voodoo2 by│a technologia SLI. Polega│a ona na │▒czeniu zewnΩtrznym kablem dw≤ch kart. To by│a szybko╢µ! Ale jednak przy jako╢ci grafiki znanej ju┐ z Voodoo1. Ciekawym zjawiskiem w tamtych czasach by│a pozycja karty Diamond Monster 3D. Firma Diamond stworzy│a wrΩcz ze s│owa "Monster" synonim Voodoo. Na rynku w Polsce obie nazwy funkcjonowa│y wymiennie. Zamieszanie by│o tak du┐e, i┐ niekt≤rzy my╢leli, ┐e Diamond jest producentem i karty i samego uk│adu. Zreszt▒ u┐ytkownicy byli do tej pory przyzwyczajeni do firm produkuj▒cych dla swoich uk│ad≤w karty (Matrox, Hercules) i trudno by│o im zrozumieµ, ┐e kto inny produkuje ko╢µ a kto inny resztΩ. 3Dfx chyba niepotrzebnie wzi▒│ sobie do serce te obiekcje, bo (wspomina│em ju┐ dwukrotnie) po│▒czy│ siΩ z STB, dotychczas jednym z g│≤wnych producent≤w kart. Efektem by│ konflikt interes≤w miΩdzy now▒ firm▒ (teraz 3dfx) a takimi "s│awami" jak Diamod, Creative czy Asus. Drogi siΩ rozesz│y. 3dfx sta│ siΩ "samowystarczalnym" organizmem a dotychczasowi partnerzy zwr≤cili siΩ do Nvidii, kt≤ra czeka│a ju┐ z otwartymi rΩkami. I zreszt▒ do dzi╢ kontynuuje dawn▒ praktykΩ 3dfx. Tylko praca koncepcyjna nad uk│adami. Karty robi▒ inni a za wykorzystanie chip≤w s│ono siΩ p│aci. Co nie jest takie z│e, bo wszystko, co zarobi▒ producenci kart idzie do ich kieszeni. Jak widaµ polityka lu╝nych sojuszy bierze g≤rΩ na ekonomicznym centralizmem. Tyle, ┐e niech pojawi siΩ produkt, kt≤ry zaprzeczy sensowi istnienia rozwi▒za± Nvidii i firma ta, jako bardzo wyspecjalizowane przedsiΩbiorstwo padnie jak ╢ciΩte drzewo. Nie bΩdzie nawet czasu na przebran┐owienie. Jak widaµ, wiΩc w biznesie te┐ nie ma do ko±ca doskona│ych rozwi▒za±.

Rok 1997 przyni≤s│ premierΩ Voodoo Banshee. By│ to pierwszy produkt 3dfx, kt≤ry │▒czy│ w sobie kartΩ 2D i dopalacz 3D. PrzypomnΩ, ┐e Voodoo1 i 2 trzeba by│o │▒czyµ z kart▒ VGA specjalnym kablem. Wkr≤tce firma wypu╢ci│a Banshee w wersji AGP. I zn≤w okaza│o siΩ, ┐e ten produkt nie oferuje niczego nowego poza lepsz▒ wydajno╢ci▒. A Nvidia odpowiedzia│a Riv▒ TNT i tym produktem rozpoczΩ│a sw≤j triumfalny marsz. Gwoli ╢cis│o╢ci dodam, ┐e kart Banshee i TNT te┐ nie bΩdΩ szczeg≤│owo omawia│. Maj▒ one ju┐ warto╢µ raczej historyczn▒ a charakter poruszanej materii determinuje raczej konieczno╢µ skupienia siΩ na aktualnych rozwi▒zaniach i trendach. Co nie oznacza, ┐e nie bΩdzie ┐adnych wstawek "historycznych". Tylko nie spaµ proszΩ!:) Wracaj▒c do Banshee. Karta zosta│a wyposa┐ona w 16MB pamiΩci. I by│a do╢µ popularna. By│ to ostatni produkt, kt≤ry nawi▒za│ wyr≤wnan▒ walkΩ z konkurencj▒ spod znaku Rivy.

Dalsze miesi▒ce przynios│y straty. W 3dfx zaczΩto pracowaµ nad now▒ generacj▒ akcelerator≤w. I tak w po│owie roku 1999 premierΩ mia│y uk│ady Voodoo3 2000, 3000 i 3500. Z czym, ┐e te ostatnie do dzi╢ s▒ trudno dostΩpne w Polsce. A szkoda, bo jedn▒ z ciekawszych ich w│a╢ciwo╢ci jest zintegrowany wydajny tuner TV. Niestety 3dfx powieli│ stare b│Ωdy. Karty z serii Voodoo3 renderuj▒ 99 wewnΩtrznie w palecie 24-bitowej, co nie jest dobr▒ wiadmo╢ci▒, bowiem obraz ko±cowy jest konwertowany do 16 bit≤w. Czyli dalej mamy grafikΩ jak w Voodoo1. Do tego karty z rodziny Voodoo charakteryzuj▒ siΩ ubog▒ liczb▒ efekt≤w 3D. Paradoksalnie ju┐ starute±ki i nie lubiany Virge mia│ ich wiΩcej. Tyle, ┐e dyskwalifikowa│a go fatalna akceleracja grafiki 3D. Z drugiej strony w przypadku Voodoo3 zrezygnowano z dotychczasowej polityki rozdzielaj▒cej 2D i 3D.

Tym razem nowy produkt 3dfx-a obywa│ siΩ bez dodatkowej karty 2D. Na szczΩ╢cie Voodoo3 mia│o (i ma!) te┐ swoje zalety. Szybko╢µ pozosta│a najja╢niejszym punktem ca│ej konstrukcji. Producentowi widocznie zale┐y na utrzymaniu prowadzenia przynajmniej pod wzglΩdem wydajno╢ci skoro na innych polach notuje op≤╝nienia. Kolejn▒ cech▒ Voodoo3 jest obs│ugiwana maksymalna wielko╢µ pamiΩci. Postawiono na 16MB, jednakowo jak przy Banshee. Jest to o tyle dziwne, ┐e Nvidia nie przejawia na tym polu kapitulanctwa i uk│ady TNT2 wyposa┐y│a standardowo w 32MB. I to niezale┐nie od wersji SGRAM czy SDRAM. Ograniczenie w ilo╢ci pamiΩci nie przek│ada siΩ koniecznie na szybko╢µ karty. Za ta du┐y wp│yw ma na rozdzielczo╢µ i g│ΩbiΩ barw. Chod╝ wbrew pozorom nie na tyle, aby t│umaczyµ, i┐ g│Ωbia ma 16 bit≤w a rozdzielczo╢µ to max. 1024x768 "z powodu" 16MB pamiΩci. Tytu│em przyk│adu mo┐na podaµ, i┐ dla rozdzielczo╢ci 1024x768 przy 32-bitowym kolorze, buforowaniu i 16-bitowym buforowaniu Z trzeba oko│o 11MB pamiΩci. Tym samym mo┐e dziwiµ, dlaczego np. moja Riva TNT z 16MB (Asus V3400) wy╢wietla obraz 1024x768 w 32-bitach a Voodoo o takiej samej ilo╢ci pamiΩci tylko 16 bit≤w. Przez pewien czas t│umaczono to brakiem sensu istnienia takich parametr≤w ze wzglΩdu na ograniczenia ludzkiego oka. Nic to nie da│o, bo ludzie woleli i tak kupowaµ 32 bity, kt≤rych, "podobno nie mogli zobaczyµ. Prawda jest prozaiczna i sprowadza siΩ do ma│o zaawansowanych jednostek teksturuj▒cych Voodoo i og≤lnej niewydolno╢ci technologii. PamiΩtaµ te┐ trzeba, ┐e stawianie na szybko╢µ uk│adu wtedy mia│o sw≤j sens, gdy ca│y proces tworzenia grafiki 3D, z│o┐ony z czterech etap≤w by│ roz│o┐ony zar≤wno na dopalacz jak i na procesor. Obecne procesory GPU w ca│o╢ci przejΩ│y te zadania, wiΩc i kompromisy nie s▒ potrzebne. A przynajmniej nie w takim stopniu. Kwestia rozdzielczo╢ci w V3 zosta│a rozwi▒zana do╢µ radykalnie. Wszystkie karty mog▒ wy╢wietlaµ obraz w rozdzielczo╢ci do 1280x1024. Karty te produkowano w wersji zar≤wno dla AGP (x2) jak i PCI. Tych drugich ju┐ praktycznie nie mo┐na dostaµ. Do╢µ sztywno producent ustali│ czΩstotliwo╢ci taktowania j▒dra i pamiΩci (V3 2000 143/143, V3 3000 166/166, V3 3500 183/183).

W miΩdzy czasie 3dfx uleg│o modzie wypuszczania modeli tylu low-end. W rodzinie Voodoo sta│ siΩ nim Velocity 100. Charakteryzuje siΩ on szyn▒ AGP (x2), ma 8MB pamiΩci, czΩstotliwo╢ci 143/143 i fataln▒ wydajno╢µ. Szybko zapomniany nie przyj▒│ siΩ praktycznie w ┐adnym kraju.

W po│owie roku 2000 mia│y premierΩ uk│ady Voodoo4 i 5. Jest to jedna z ostatnich szans firmy na odzyskanie dawnej pozycji. W planach jest te┐ uk│ad z jednostk▒ T&L. Nowe Voodoo korzeniami siΩga do tradycji V2 SLI. Karty oparte s▒ na procesorze VSA-100, kt≤rego cech▒ jest skalowalno╢µ, czyli mo┐liwo╢µ │▒czenia wielu uk│ad≤w na jednej karcie. W ten prosty spos≤b uzyskuje siΩ du┐▒ wydajno╢µ. Jednocze╢nie w polityce firmy nast▒pi│ zwrot w kierunku jako╢ci grafiki. Nowe uk│ady oferuj▒ nowe funkcje 3D, aczkolwiek dalej nie ma T&L. Tymi nowymi funkcjami jest miΩdzy innymi pe│noscenowy antyaliasing. Kolejn▒ innowacj▒ jest tzw. Bufor T maj▒cy w za│o┐eniach zwiΩkszyµ realizm dynamicznych scen. Efekt ten ma byµ osi▒gniΩty przez rozmycie obrazu wynikaj▒ce z szybkiego ruchu. Bufor T daje te┐ wiele innych mo┐liwo╢ci. Mo┐na wymieniµ choµby manipulacje g│Ωbi▒, ostro╢ci▒, efekt miΩkkich cieni i rozmytych refleks≤w. Obs│uga Bufora T jest jednak bardzo skomplikowana. Traci na tym wydajno╢µ ca│ej karty. Dlatego zdecydowano, ┐e najs│absze wersje V4 (4500) bΩd▒ pozbawione tej opcji. Powodem jest to, i┐ V4 4500 zbudowany jest w oparciu o jeden uk│ad VSA-100. Prawdopodobnie zadawalaj▒co nie obs│ugiwa│by on nowych funkcji 3D. Z kolei uk│ady V5 (dwu i czteroprocesorowe; 2 lub 4xVSA-100) nie bΩd▒ mieµ tych problem≤w. Szczeg≤lnie V5 6000 ma byµ prawdziwym monstrum wydajno╢ci. Wydaje siΩ jednak, ┐e tym razem 3dfx przegra bataliΩ o wydajno╢µ. Jednostka T&L zwiΩksza znacznie osi▒gi konkurencji. Co gorsza mog▒ byµ problemy z wykorzystaniem Bufora T w grach. O ile OpenGL jest otwarty i nie powinno byµ problemu, o tyle w│a╢cicielem DirectX jest Microsoft, kt≤ry sprzeciwia siΩ do│▒czaniu nowych funkcji 3D. Przed programistami stawia to zadanie opracowania nowego standardu API dla Voodoo. Ale czy bΩdzie siΩ im chcia│o? Tak jak w przypadku V3, nowe uk│ady przedstawiono od razu w czterech wersjach. Voodoo4 4500 dostΩpny jest w wersji PCI i AGP. Jego osi▒gi plasuj▒ go blisko V3 3000, ale przy znacznie lepszej grafice. Obs│uguje on 32MB pamiΩci, jeden procesor VSA-100 i jest pozbawiony Bufora T. Druga wersja to V5 5000 i 5500 (rodzina w rodzinie!). V5 5000 to karta PCI z 32MB pamiΩci na pok│adzie, ale z Buforem T. V5 5500 to AGP, 64MB i bufor T. Obie karty posiadaj▒ po dwa procesory VSA-100. Najsilniejszym przedstawicielem rodziny jest V5 6000. Wyposa┐ono go w 4(!) uk│ady VSA-100, zewnΩtrzny zasilacz o mocy 100 W (bardzo siΩ grzeje to cudo!), AGP i 128MB pamiΩci(!). Wydajno╢µ przy u┐yciu Bufora T ma nie schodziµ poni┐ej poziomu V3 3500.

Pie╢± o niejasnej przysz│o╢ci
Przysz│o╢µ firmy le┐y w czterech uk│adach VSA-100 na karcie V5 6000. Je┐eli oka┐▒ siΩ tak wydajne jak najnowsze procesory GeForce 2 GTS (a jest jeszcze Ultra i Pro) to byµ mo┐e fanatycy gier zn≤w zwr≤c▒ swoje mod│y do Voodoo. Ale jak na razie wydaje siΩ, ┐e mimo wszystko premiera V5 6000 by│a odrobinΩ sp≤╝niona. Karta ta mo┐e konkurowaµ z GeForce 256, DDR i MX. Z GTS 2, Ultra i Pro to siΩ nie uda. Brak T&L daje o sobie znaµ. Do│o┐enie tego typu jednostki do V5 da│oby nowego kr≤la na rynku. A tak pozostaje czekaµ na GeForce3 i wypu╢ciµ kartΩ, kt≤ra bΩdzie mog│a z nim konkurowaµ. Na szczΩ╢cie dla 3dfx nowy uk│ad jest ju┐ zapowiadany z T&L.. Jego kodowa nazwa to Napalm i miejmy nadziejΩ, ┐e bΩdzie on godnym przeciwnikiem dla Nvidii.

Na zako±czenie muszΩ powiedzieµ, ┐e nie przesz│o mi przez my╢l zniechΩcanie Was do nowych Voodoo. To naprawdΩ dobre karty. Zw│aszcza V5 6000, kt≤ry nie ma problem≤w z zasilaniem AGP tak jak GeForce. Je┐eli cena by│aby rozs▒dna to mo┐na siΩ zastanawiaµ nad jego kupnem. PiΩkna grafika i wspania│a wydajno╢µ gwarantowane. 3dfx musi tylko zapewniµ sobie dobre oprogramowanie dla Bufora T. Najlepiej przez opracowanie nowego API albo zmian w OpenGL (kod otwarty). W kontek╢cie wsp≤│pracy Microsoftu z Nvidi▒ niechΩµ tego pierwszego jest jasna. Wiadomo te┐ sk▒din▒d, ┐e trudno omin▒µ DirectX. Na razie nawet gdyby kto╢ chcia│ kupiµ "nowego bo┐ka" bΩdzie mia│ problem ze znalezieniem go w sklepach. Nie wiem czy to kwestia braku mocy produkcyjnych czy te┐ ma│ego zainteresowania dystrybutor≤w. W ka┐dym razie ja z sympati▒ bΩdΩ obserwowa│ poczynania 3dfx. I ju┐ dzi╢ siΩ waham czy kupiµ nowe Voodoo czy te┐ GeForce 2 MX.

Modliszka o imieniu Nvidia (ju┐ za miesi▒c...)
C.D.N.

P.S.
To pierwsza czΩ╢µ artyku│u. Za miesi▒c bΩdzie o Nvidii. O jej starych i najnowszych produktach. Mo┐e bΩdzie ju┐ co╢ wiadomo o GeForce 3. Zreszt▒ w tym numerze jest test GeForce 2 MX. Z kolei za dwa miesi▒ce przeczytacie o ATI, Matrox i S3. Z naciskiem na All in Wonder, Radeon, G200, G400, G800, Savage4 i Savage 2000.