Emmerich Kalman

 Emmerich Kalman (24.X.1882, Siofok nad Balatonem - 30.X.1953, Pary┐). Najwybitniejszy, obok Lehara, tw≤rca postklasycznej operetki wiede±skiej, kszta│ci│ siΩ w Budapeszcie (studiowa│ kompozycjΩ i teoriΩ muzyki oraz prawo), tam pisa│ pierwsze krytyki muzyczne, pierwsze utwory symfoniczne (Saturnalia, wykonane prze FilharmoniΩ Budapeszta±sk▒ w 1904), pierwsze piosenki kabaretowe (pod pseudonimem Koloman Imrey) i pierwsz▒ komediΩ muzyczn▒ (Dziedzic Pereszleny; 1906), tam tez otrzyma│ za swe kompozycje nagrodΩ miasta Budapesztu (1907), kt≤ra umo┐liwi│a mu przeniesienie siΩ... do Wiednia.
Napisan▒ jeszcze w Budapeszcie pierwsz▒ operetkΩ Tatarjaras (KlΩska tatar≤w) wystawi│ w Wiedniu w niemieckiej wersji pod tytu│em Herbstmanover (Manewry jesienne; 1909), a szybki sukces tego dzie│a w ca│ej Europie, nawet w USA, zadecydowa│ o tym, ┐e Kalman ca│kowicie po╢wiΩci│ siΩ operetce. Pisa│ wiele, 1-2 utwory rocznie, na og≤│ z powodzeniem, lecz dopiero sukces KsiΩ┐niczki czardasza (Die Csardasfurstin; 1915) zapewni│ mu miejsce - tuz obok Lehara - w panteonie kompozytor≤w operetkowych XX w.

  Do 1938 Kalman mieszka│ w Wiedniu. Odbywa│ tourness koncertowe, w 1934 otrzyma│ francusk▒ LegiΩ Honorow▒ i wybudowa│ sobie pa│acyk w Wiedniu, gdzie zamierza│ pozostaµ do ko±ca ┐ycia. "Anschluss" Austrii w 1938 zmusi│ go do wyjazdu; zajpierw do Zurychu i Pary┐a, w ko±cu do USA, gdzie w 1947 przyj▒│ obywatelstwo ameryka±skie. W 1948 powr≤ci│ do Europy, w 1951 osiedli│ siΩ w Pary┐u i tam dwa lata p≤╝niej zmar│.

  Swoj▒ muzykΩ opiera│, szczeg≤lnie w pierwszym okresie, na folklorze wΩgierskim, cyga±skim, potem uczyni│ j▒ bardziej kosmopolityczn▒, wprowadza│ nawet rytmu jazzu, ale - nie czu│ siΩ w tym dobrze. Pozosta│ na zawsze WΩgrem i jego najlepsze utwory to w│a╢nie te z czardaszami, z Cyganami, z Budapesztem... Mia│ ╢wietny nerw sceniczny, wyczucie efektu, ogromny temperament. Pisa│ z rozmachem przypominaj▒cym chwilami opery komiczne (szczeg≤lnie w jego ukochanych "wielkich fina│ach").

  W Polsce poznali╢my wszystkie znaczniejsze operetki Kalmana. By│y to (obok Manewr≤w jesiennych i KsiΩ┐niczki czardasza): Hrabina Marica (Grafin Marica; 1924), KsiΩ┐na Cyrk≤wka (Die Zirkusprinzessin; 1926), Wieszczka karnawa│u (Die Fanchingsfee; 1917), Bajadera (Die Bajadere; 1921), KsiΩ┐na Chicago (Herzogin von Chicago; 1928), DziewczΩ z Holandii (Das Hollandsweibchen; 1920), Fio│ek z Montmartre'u (Das Veilchen von Montmartre; 1930). W ostatnim okresie Kalman powiela│ ju┐ w│asne pomys│y i melodie, jego muzyka zatraci│a ╢wie┐o╢µ i atrakcyjno╢µ. Podczas pobytu w USA napisa│ i wystawi│ tylko jedn▒ operetkΩ: Marinka (1945), osnut▒ na tle tragicznego romansu arcyksiΩcia Rudolfa i baron≤wny Marii Vetsery; operetka ta nie odtar│a w│a╢ciwie w og≤le do Europy, natomiast ostatni jego utw≤r, Arizona Lady, wystawiono w Berlinie ju┐ po ╢mierci kompozytora, w 1954 - bez wiΩkszego powodzenia.

Lucjan Kydry±ski - "Przewodnik operetkowy", PWM 1994