|
M≤wi▒ce komputery Poniewa┐ jest to m≤j pierwszy artyku│, kt≤ry mam zaszczyt opublikowaµ w Reporterze, wiΩc mo┐e napiszΩ kilka s│≤w o sobie. Nazywam siΩ Pawe│ Podolski. Mam 22 lata. Jestem osob▒ niewidom▒, kt≤ra komputerem pos│uguje siΩ ju┐ od siedmiu lat. Niekt≤rzy z Was za pewno siΩ u╢miechnΩli i pytaj▒: jak to mo┐liwe, aby kto╢ taki jak ja m≤g│ pracowaµ na komputerze, skoro nie widzi, co siΩ pojawia na ekranie? Czy on m≤wi powa┐nie? Przeczytaj ten artyku│, a przekonasz siΩ, ┐e tak. Gdy kto╢ mi zadaje powy┐sze pytanie, a wiem, ┐e z komputerami nie mia│ nic wsp≤lnego, albo bardzo niewiele o nich wie, odpowiadam, ┐e skoro Mahomet nie m≤g│ przyj╢µ do g≤ry, wiΩc g≤ra musia│a przyj╢µ do Mahometa. Musia│em po prostu nauczyµ komputer m≤wiµ. Rozmowa cz│owieka z maszyn▒ pozostaje nadal w sferze naszych marze±, ale ju┐ dzi╢ synteza mowy nie jest czym╢ zaskakuj▒cym. DziΩki mowie syntetycznej komputer s│u┐y mi jako lektor, informuj▒c czego ode mnie chce. DziΩki temu mogΩ czytaµ, pisaµ, a czasami ╢wietnie siΩ bawiµ. No dobrze, dobrze, ju┐ bΩdΩ powa┐ny i postaram siΩ Pa±stwu przedstawiµ mo┐liwo╢ci niewidomych przy pracy z komputerem. Om≤wiΩ g│≤wnie pracΩ w Windows'ach, gdy┐ bez tego dzisiaj ani rusz, niemniej jednak wiΩkszo╢µ niewidomych, kt≤rzy u┐ywaj▒ komputer≤w do pracy lub zabawy na co dzie± korzysta jednak ze ╢rodowiska znakowego. Wynika to g│≤wnie z faktu, ┐e znacznie pro╢ciej jest napisaµ screenreader (czyli program, kt≤ry monitoruje przez ca│y czas system operacyjny i "czyta" niewidomemu to, co w danym momencie najwa┐niejszego dzieje siΩ na ekranie) dla ╢rodowiska DOS, kt≤ry wsp≤│pracuje z programami dzia│aj▒cymi w trybie tekstowym, ni┐ program spe│niaj▒cy tak▒ sam▒ funkcjΩ dla systemu Windows, w kt≤rym jak wiadomo, opr≤cz tekstu mamy tak┐e r≤┐nego rodzaju elementy graficzne, jak ikony przyciski itd. Jednym z popularniejszych program≤w ud╝wiΩkowiaj▒cych pracΩ komputera w trybie znakowym jest "Readboard" warszawskiej firmy Altix. Jego zalet▒ jest to, ┐e pozwala na pracΩ z wiΩkszo╢ci▒ program≤w, kt≤re dzia│aj▒ w trybie tekstowym. Problemy wystΩpuj▒ tylko przy programach rezydentnych, kt≤re uaktywnia siΩ przez naci╢niΩcie jakiej╢ kombinacji klawiszy. Poza tym jest on prosty w obs│udze i pozwala na │atwe dostosowywanie go do potrzeb programu, z kt≤rym aktualnie pracujemy. W przypadku gdy u┐ywamy niewielkiej liczby program≤w, nie ma to w│a╢ciwie ┐adnego znaczenia, gdy┐ do kilku program≤w, zawsze przy pomocy osoby widz▒cej mo┐na dostosowaµ screenreader do swoich potrzeb, a nastΩpnie na dysku zapisaµ, jak ma siΩ on zachowywaµ, gdy uruchomimy na przyk│ad Norton Commander'a lub ulubiony edytor tekst≤w. Gdy jednak ogl▒da siΩ du┐o r≤┐nych program≤w, nie zawsze mo┐na liczyµ na pomoc osoby widz▒cej, kt≤ra opisze wygl▒d ekranu. Readboard w│a╢nie dziΩki swojej prostocie obs│ugi pozwala na pracΩ z r≤┐nymi programami, bez uciekania siΩ do pomocy os≤b trzecich. Ma on jednak jedn▒ powa┐n▒ wadΩ. Napisany jest w Pascalu, co powoduje, ┐e zajmuje du┐o pamiΩci operacyjnej i czasami lubi siΩ zawieszaµ. Synteza mowy jest w nim realizowana programowo, dziΩki czemu, aby z nim pracowaµ wystarczy prosty syntezatorek mowy oparty na covoksie pod│▒czanym do portu r≤wnoleg│ego. Jest dostΩpna r≤wnie┐ jego specjalna wersja, kt≤ra dzia│a z syntezatorem apollo, kt≤ry jest jednym z najpopularniejszych sprzΩtowych syntezator≤w mowy na ╢wiecie, gdy┐ pozwala na pracΩ z wieloma jΩzykami, co stwarza mo┐liwo╢µ zatrudniania niewidomych na przyk│ad przy t│umaczeniu tekst≤w. Kolejnym programem, kt≤ry umo┐liwia pracΩ w dosie jest program "Scr" warszawskiej firmy Emtron. Dzia│a z syntezatorem mowy smp2 (skr≤t od system mowy polskiej). Jest to polski produkt, kt≤ry jest ta±szy od syntezatora Apollo, a mowa, kt≤r▒ generuje, w niczym mu nie ustΩpuje. Program "Scr" jest napisany w asemblerze, co powoduje, ┐e jest stabilny, zajmuje ma│o pamiΩci operacyjnej i nie wiesza siΩ. Komendy wydaje siΩ mu za pomoc▒ brajlowskiej klawiatury, kt≤ra jest emulowana na zwyk│ej klawiaturze komputerowej. Dla przyk│adu, aby syntezator przeczyta│ ca│y ekran, nale┐y napisaµ brajlowskie Ω przez jednoczesne naci╢niΩcie klawiszy s k l. Niech przem≤wi Windows. Praktycznie nie jest mo┐liwe napisanie screenreadera, kt≤ry bΩdzie dzia│a│ ze wszystkimi programami w ╢rodowisku Windows. Wynika to z faktu, ┐e jest to system graficzny, kt≤ry owszem, u│atwia pracΩ widz▒cym, ale potrafi znacznie utrudniµ lub niekiedy wrΩcz uniemo┐liwia pracΩ niewidomym. Fakty s▒ takie, ┐e bez odpowiedniego oprogramowania niewidomy nie jest w stanie samodzielnie pracowaµ w ╢rodowisku graficznym. Gdy jednak ma screenreadera, jest praktycznie w stanie konkurowaµ z osob▒ w pe│ni sprawn▒. Mo┐e zabrzmi to trochΩ dziwnie, ale czasami potrafi niekt≤re rzeczy zrobiµ nawet dok│adniej. System Windows jest jednak niekiedy bardzo nieprzyjazny dla niewidomych, w│a╢nie z uwagi na jego graficzny charakter i na fakt, ┐e nie wszystko mo┐na zrobiµ w nim z klawiatury. S▒ dwie szko│y, wed│ug kt≤rych dzia│aj▒ programy ud╝wiΩkowiaj▒ce Windows. Jedna m≤wi, ┐e program taki powinien dzia│aµ najlepiej jak to mo┐liwe z samym systemem operacyjnym oraz z najpopularniejszymi jego aplikacjami takimi jak Word, Excel i parΩ innych najczΩ╢ciej u┐ywanych. Przyk│adem programu, kt≤ry zosta│ napisany w my╢l tej zasady jest program "Hal dla Windows 95" lub program "Wineyes". Charakterystyczn▒ cech▒ "Hala dla Windows 95" jest wbudowana angielska mowa syntezowana przy u┐yciu karty d╝wiΩkowej, co przydaje siΩ, gdy kto╢ pracuje w wiΩkszo╢ci z angielskim systemem operacyjnym i angielskimi aplikacjami. Program "Hal dla Windows 95" mo┐e jednak czytaµ po polsku pod warunkiem zastosowania syntezatora mowy Apollo2 z wbudowanym modu│em do syntezy mowy polskiej. Druga szko│a za╢ m≤wi, ┐e screen reader musi dzia│aµ z wiΩkszo╢ci▒ spotykanych na rynku program≤w. Nie zawsze jest to wykonywalne, gdy┐ niekt≤re programy pos│uguj▒ siΩ niestandardowym interfejsem u┐ytkownika i screenreader nie wie, co nale┐y powiedzieµ. W wiΩkszo╢ci przypadk≤w taki screenreader ╢wietnie zdaje egzamin i pozwala w spos≤b prosty dopasowywaµ siΩ do aktualnie uruchomionych aplikacji. Jednym z takich program≤w jest program "Outspoken", kt≤rego dziΩki uprzejmo╢ci Akademii G≤rniczo-Hutniczej w Krakowie oraz Banku Austriackiego mogΩ u┐ywaµ. "Outspoken for Windows 2.01", przeznaczony dla Windows 3.1/3.11 i Windows 95/98, u┐ywa komend zlokalizowanych na klawiaturze numerycznej i na linijce brajlowskiej, je╢li jest pod│▒czona do komputera, do czytania menu, p≤l dialogowych, ikon, pask≤w narzΩdzi, tekstu standardowego i innych. "Outspoken" za pomoc▒ mowy syntetycznej i braila pozwala u┐ywaµ wszystkich wbudowanych funkcji Windows takich, jak klawisze skr≤t≤w, komendy tab i klawisze kursor≤w oraz specjalnych funkcji dla inteligentnego przegl▒dania zawarto╢ci ekranu. "Outspoken" jest kompletnym interfejsem do program≤w, takich jak bazy danych, arkusze kalkulacyjne, edytory tekstu, gier i cd- rom≤w. Mo┐liwo╢ci programu zawieraj▒ automatyczne czytanie pojawiaj▒cego siΩ okna i p≤l dialogowych, bardzo wygodn▒ funkcjΩ szukaj, czytanie kolumn i tytu│≤w p≤l, informowanie o poruszaniu siΩ po pustych obszarach, anonsowanie klawiszy skr≤tu i zestawy r≤┐nych g│os≤w w celu odr≤┐nienia grafiki, bie┐▒cego fokusu i tekstu. Aby u┐ywaµ "Outspoken" z mow▒ syntetyczn▒ powiniene╢ zaopatrzyµ siΩ w syntezator mowy lub oprogramowanie i kartΩ d╝wiΩkow▒ (w przypadku program≤w "Textassist", "Lektor" lub "Syntalk Sapi"). Je┐eli chodzi o grafikΩ "Outspoken" pozwala na jej nazywanie. Mo┐na do tego celu wykorzystaµ pojawiaj▒ce siΩ napisy pod ikonkami lub innymi symbolami graficznymi, w przeciwnym przypadku potrzebna jest pomoc osoby widz▒cej. Ja otrzymujΩ tylko informacjΩ, ┐e dany obiekt na ekranie to obrazek, nie wiem jednak ani co to jest, ani do czego on s│u┐y. Nie oznacza to jednak, ┐e gdy nie mam "ponazywanej" grafiki nie mogΩ normalnie pracowaµ. Przy pracy w Windows'ach jak najwiΩcej staram siΩ korzystaµ z klawiatury. Myszy praktycznie nie u┐ywam, gdy┐ jest to niemo┐liwe z dw≤ch powod≤w. Po pierwsze myszka porusza siΩ po ekranie w spos≤b p│ynny, co utrudnia mi orientacjΩ na ekranie. Po drugie, poniewa┐ nie widzΩ, nie mogΩ ╢ledziµ kursora myszy. Korzystaj▒c z klawiatury poruszamy siΩ w spos≤b skokowy na przyk│ad od jednego polecenia w menu do drugiego lub pomiΩdzy ikonkami, przyciskami lub po tek╢cie. Jak wiadomo nie wszystko w Windows'ach mo┐na zrobiµ z klawiatury. W takim przypadku "Outspoken" daje mi do dyspozycji "wirtualn▒ mysz", emulowan▒ z klawiatury numerycznej. MogΩ wiΩc poruszaµ siΩ po grafikach, s│owach, przyciskach i innych elementach przez naci╢niΩcie czw≤rki numerycznej (skok o jeden element w lewo) lub sz≤stki numerycznej (skok o jeden element w prawo). Pi▒tka i dziewi▒tka odpowiadaj▒ klikniΩciu lewym lub prawym przyciskiem myszy. No i jeszcze jedna wa┐na sprawa. "Outspoken" jest spolszczony. Jest to o tyle istotne, ┐e zawsze gdy najadΩ kursorem na jaki╢ element mam informacjΩ, co to jest czyli na przyk│ad przycisk, ikona, pole dialogowe i tak dalej. Maj▒c do dyspozycji komputer, syntezator mowy, screenreadera, skaner i program do rozpoznawania pisma jestem w stanie korzystaµ z materia│≤w drukowanych jak gazety, ksi▒┐ki i inne. Czy potrafisz sobie wyobraziµ, co by by│o, gdyby╢ nie m≤g│ czytaµ? Je╢li tak, to wiesz jakie nieocenione us│ugi mo┐e oddaµ mi skaner z programem do rozpoznawania pisma. Oprogramowanie, kt≤re opisa│em stwarza dodatkowe mo┐liwo╢ci zatrudnienia dla niewidomych. Niestety jest ono bardzo drogie. Koszt programu "Outspoken" wraz z syntezatorem mowy apollo2 wynosi oko│o siedmiu tysiΩcy z│otych. Nic wiΩc dziwnego, ┐e tak niewielki procent niewidomych w Polsce mo┐e pracowaµ w Windows'ach. WiΩkszo╢µ radzi sobie w ten spos≤b, ┐e ╢ci▒gaj▒ z Sieci wersje demonstracyjne screenreader≤w. Je╢li chcesz zaskoczyµ swoich znajomych pokazuj▒c im "gadaj▒cy Windows" zajrzyj na podane ni┐ej strony WWW, gdzie znajdziesz wersje demonstracyjne program≤w "Outspoken" oraz "Syntalk Sapi", kt≤ry pos│u┐y Ci jako syntezator mowy, je╢li masz kartΩ d╝wiΩkow▒ zgodn▒ z SoundBlasterem 16. Najpierw musisz zainstalowaµ "Syntalk Sapi", a nastΩpnie "Outspoken'a", wybieraj▒c z listy syntezator≤w mowy Microsoft Sapi lub Syntalk. Szkoda tylko, ┐e pracodawcy nie chc▒ dostrzec tych dodatkowych mo┐liwo╢ci tkwi▒cych w osobach niewidomych i nie daj▒ szansy zaprezentowania siΩ i pokazania w│asnych umiejΩtno╢ci. Wiem to z w│asnego do╢wiadczenia. A szkoda, bo niewidomi to naprawdΩ ╢wietni i rzetelni pracownicy. Nie spos≤b w tak kr≤tkim artykule om≤wiµ wszystkich mo┐liwo╢ci, zalet i wad program≤w umo┐liwiaj▒cych pracΩ na komputerze osobom niewidomym. Gdyby╢ chcia│ siΩ dowiedzieµ czego╢ wiΩcej na ten temat, mo┐esz do mnie napisaµ: yxpodols@cyf-kr.edu.pl (tak┐e tradycyjnym listem - 31-510 Krak≤w, ul. Rakowicka 35/3) lub zadzwoniµ: (0-12) 412 41 44. Czasami jednak mo┐esz trochΩ poczekaµ na odpowied╝, gdy┐ nie mam sta│ego dostΩpu do Internetu. Korzystam z niego dziΩki uprzejmo╢ci mojego kolegi, kt≤ry s│u┐y mi jako lektor, odczytuj▒c korespondencjΩ i wyszukuj▒c potrzebne informacje.
Mam jeszcze jedn▒ pro╢bΩ. Zbieram numery telefon≤w zaczynaj▒ce siΩ od cyfr
0-800 oraz wykorzystane karty telefoniczne. Je╢li masz jakie╢ infolinie,
wiesz, gdzie na Internecie mo┐na znale╝µ pliki d╝wiΩkowe mid, modu│y oraz
mp3, wiesz, gdzie mo┐na znale╝µ oprogramowanie narzΩdziowe, u┐ytkowe i
diagnostyczne pod Dos i Windows, znasz jakie╢ inne ciekawe miejsca na
Sieci, do kt≤rych Twoim zdaniem warto zajrzeµ, masz jakie╢ zeskanowane
ksi▒┐ki lub co╢, co warto przeczytaµ w plikach tekstowych, napisz do mnie.
|