ilw-m.gif (7027 bytes)

OCHRONA ŚRODOWISKA NATURALNEGO

Na skutek transformacji gospodarki u progu lat dziewięćdziesiątych zmalała ilość zanieczyszczeń emitowanych przez przemysł. W wyniku spadku produkcji przemysłowej zmniejszyła się też emisja dwutlenku węgla i pyłów, zmalała ilość ścieków przemysłowych oraz spadł pobór wody dla potrzeb przemysłu i gospodarki komunalnej.

Procesy te spowodowały zmniejszenie obszarów , na których występowały zagrożenia środowiska. Jednak według ponownej oceny, wykonanej w 1994 roku, ponadnormatywne zanieczyszczenia występują już w 114 jednostkach administracyjnych. Głównie w miastach. W latach 1992-1994 obserwujemy stagnację lub wzrost emisji zanieczyszczeń. Wzrost dotyczy metanu oraz zanieczyszczeń (za wyjątkiem metali ciężkich) odprowadzanych Wisłą i Odrą do Bałtyku, a także odpadów przemysłowych i komunalnych.

Na skutek ożywienia gospodarczego następuje wzmagająca się presja na środowisko. Systematycznie pogarsza się sytuacja wodna kraju, zarówno jeśli chodzi o bilans wód, jak i jakość wód. Podejmowane inwestycje nie są w stanie powstrzymywać zwiększającego się stanu zanieczyszczeń, odprowadzanych do jezior i Morza Bałtyckiego. Za szczególnie groźną należy uznać akcję budowy na wsi wodociągów bez jednoczesnej budowy oczyszczalni ścieków. Jest to jedna z przyczyn stałego pogarszania się stanu czystości wód podziemnych. Nie mniej szkodliwe są zanieczyszczenia powstające w wyniku stosowania nawozów mineralnych, organicznych oraz środków ochrony roślin. Ten typ zanieczyszczeń systematycznie pogarsza jakość wód, jezior i zbiorników zaporowych. Sytuację komplikuje brak prawa wodnego, a obowiązująca ustawa z 1974 roku ma wiele mankamentów. Można się obawiać, że rosnący deficyt wody w Polsce będzie jedną z napoważniejszych barier rozwoju społeczno-gospodarczego kraju. Już obecnie 36% powierzchni użytków rolnych cierpi na deficyt wody, konieczne są więc regulacje prawne dotyczące nowoczesnej gospodarki wodnej opartej o system zlewniowy. Ponadto zwiększa się stan obciążenia środowiska odpadami, a szczególnie odpadami toksycznymi. Obniża się stan lasów. Dotyczy to szczególnie Polski południowo-zachodniej i południowej. Wzrasta ilość awarii samochodów przewożących ładunki niebezpieczne. Działania podejmowane przez Państwową Inspekcję Ochrony Środowiska nie są skorelowane z poczynaniami Państwowej Inspekcji Sanitarnej. Dotyczy to szczególnie pomiarów zanieczyszczenia powietrza w miastach.

W okresie rządów SLD-PSL nastąpiło osłabienie procesu nowelizacji prawa ekologicznego. Kilka projektow ustaw oraz kilka nowelizacji czeka w Sejmie na "lepsze czasy". Rządząca koalicja uniemożliwiła wprowadzenie do Sejmu ustawy o nadzwyczajnych zagrożeniach środowiska. Niezadowalająco postępuje integracja polskiego prawa ekologicznego z prawem Unii Europejskiej i podpisywanie proekologicznych konwencji. Poszczególne resorty gospodarcze tworzą własne programy o wyraźnym aekologicznym charakterze, niezgodnym z założeniami ekorozwoju i polityką ekologiczną państwa z roku 1991. Nie została dotąd utworzona instytucja odpowiedzialna za bezpieczeństwo ekologiczne Polski. Ciągle mamy do czynienia z dublowaniem działań operacyjnych na szczeblu kilku resortów. Powoduje to marnowanie środków i chaos kompetencyjny w trakcie prowadzenia akcji ratowniczych. Wraz ze wzrostem środków finansowych na ochronę wzrasta obciążenie Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej wydatkami nie związanymi bezpośrednio z ochroną. Systematyczne upolitycznianie służb ochrony osłabia skuteczność i operatywność resortu.

Założenia "Strategii edukacji ekologicznej" utrwalają niewłaściwy program nauczania w szkole podstawowej i średniej. Stan świadomości ekologicznej absolwentów szkół średnich jest żenująco niski i bardzo odbiega od standardów europejskich. Młode pokolenie Polaków nie jest więc przygotowane na rozwiązywanie trudnych problemów środowiskowych, z jakimi się spotka na początku XXI wieku.

Wstrzymanie "Powszechnej inwentaryzacji przyrodniczej" zahamowało dopływ do gmin niezbędnych informacji. Obecnie 95% gmin nie ma inwentaryzacji przyrodniczej. Wstrzymany też został rozwój kartografii środowiskowej, co uniemożliwia proekologiczne planowanie przestrzenne na szczeblu lokalnym i regionalnym. Należy więc popierać rozwój nowoczesnych systemów GIS, zarówno na szczeblu krajowym, jak i lokalnym.

W istniejącym stanie rzeczy należy zmienić obiegowe przekonanie, że stan środowiska naturalnego ulega w Polsce poprawie. W porównaniu z okresem PRL-u zmalało jedynie tempo degradacji środowiska. Główny nacisk powinien być położony na inwestycje technologiczne, a nie jak dotychczas - według zasady "końca rury".

Mechanizmy wolnego rynku nie muszą być przyjazne dla środowiska - konieczne są zatem różne przepisy i normy wymuszające ochronę środowiska (stosowane w państwach Unii Europejskiej. Jeżeli więc nie będzie prowadzona świadoma polityka ekologiczna państwa, to degradacja środowiska przyrodniczego będzie nadal postępować. Koncepcja zrównoważonego rozwoju nie znajduje jednak zrozumienia w resortach gospodarczych, zwłaszcza w Ministerstwie Finansów. W pierwszej wersji "Strategii dla Polski" w ogóle nie było problematyki ekorozwoju.

*

W programie gospodarczym III Rzeczypospolitej konieczne jest uwzględnianie idei zrównoważonego rozwoju, zapisanej w polityce ekologicznej państwa z 1991 roku. Powinna ona wytyczać kierunek działań w długim horyzoncie czasowym, trzydziestu a nawet stu lat.W takim bowiem czasie przebiegają cykle ekologiczne, np. wiek lasu.

W tym celu należy :

1) Przeprowadzić reformę Ministerstwa Ochrony Środowiska. Powinno ono utracić charakter biurokratyczno-inwestorski. Potrzebne znacznie mniejsze ministerstwo nastawione na pracę koncepcyjną. Resort ten nie powinien zarządzać, ale tworzyć warunki dla proekologicznych działań innych ministerstw gospodarczych oraz organizacji samorządowych.

2) Przeprowadzenie ekologicznej reformy podatkowej (ERP). Powinna ona polegać na zwiększaniu opodatkowania za wykorzystywanie środowiska i produkty wytwarzane, przy równoczesnym ograniczeniu opodatkowania pracy. Koncepcja "Zielonych podatków" w pierwszym rzędzie winna objąć cenę węgla, benzyny, energii, wody oraz cenę ziemi na terenach cennych przyrodniczo.

3) Polityka celna powinna uwzględniać preferencje dla importu urządzeń i aparatury związanej z ochroną środowiska (szczególnie tej, której produkcja w Polsce nie jest możliwa lub jest nieopłacalna). Poza poprawą stanu środowiska, otworzy to drogę do rozwoju przemysłu produkującego dla ochrony środowiska, który to przemysł mógłby stać się polską specjalnością.

4) Konieczny jest wzrost nakładów na edukację ekologiczną, ochronę przyrody oraz na ograniczenie zanieczyszczeń na terenach szczególnie chronionych, a także na inne dziedziny, jak na przykład na program zwiększania lesistości kraju.

5) Odpady niebezpieczne nie powinny i nie mogą podlegać systemowi ogólnej segregacji odpadów. Niezbędne jest wdrożenie systemu neutralizacji odpadów niebezpiecznych. Wiąże się to z koniecznością wprowadzenia segregacji, recyklingu oraz bezpiecznego składowania odpadów nie przerobionych. Działania te muszą być wsparte odpowiednimi decyzjami ekonomicznym, zachęcającymi do utylizacji odpadów, oraz ewentualnym powołaniem "funduszu odpadowego", jako wydzielonego konta w Narodowym Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, chociaż nie musi to być konieczne.

6) Pilną potrzebą jest opracowanie szczegółowego programu ochrony zasobów wodnych (powierzchniowych, podziemnych i morskich), zarówno od strony ilościowej, jak i jakościowej.

7) Konieczne jest wydawanie przez Państwową Inspekcję Ochrony Środowiska całościowych raportów o stanie środowiska, opartych o pomiary sieci monitoringowej - obecne raporty roczne nie dotyczą całego środowiska lecz jedynie poszczególnych komponentów.

8) Niezbędne jest utworzenie centralnej instytucji odpowiedzialnej za bezpieczeństwo ekologiczne kraju. Należy rozważyć powołanie jednorodnej agencji ochrony środowiska oraz przygotować instrumenty egzekucji prawa ekologicznego - jednorodny system policji ekologicznej (obecne: PIOS, SANEPID itd. - są mało efektywne) oraz organ zajmujący sie harmonizacją działań w zakresie realizacji trwałego, zrównoważonego rozwoju. Reformy wymaga dotychczasowa Komisja d/s Ekorozwoju, jako organ doradczy premiera.

9) Konieczna jest głęboka reforma programu edukacji ekologicznej w szkole podstawowej i średniej.

10) Niezbędne jest dokończenie nowelizacji prawa ekologicznego. Dotyczy to w szczególności ponownego opracowania i uchwalenia prawa wodnego, ustawy o odpadach, ustawy o nadzwyczajnych zagrożeniach środowiska, ustawy o substancjach chemicznych itd.

 

Do spisu treści         menu.gif (929 bytes)

 


Następna Strona      st.gif (883 bytes)

Projekt i przygotowanie
Dariusz Szatkowski
Jacek Niewiadomski

Wszelkie prawa zastrzeżone.
Kopiowanie i powielanie materiałów
tylko za zgodą redakcji.

Poprzednia Strona   st.gif (883 bytes)

 

Ostatnia modyfikacja 22 kwietnia 1998 r.