Zmiany gospodarcze zapoczątkowane w 1989 roku przyniosły dwojakiego rodzaju rezultaty w sferze poczucia bezpieczeństwa socjalnego. Stworzyły szansę na rozwój, spowodowały wzrost samodzielności i poprawę poziomu życia. Jednak równocześnie wielu osobom nowa rzeczywistość uniemożliwiła lub utrudniła awans i korzystanie z osiągnięć polskiej gospodarki.

Polityka społeczna, której podstawową rolą jest sprzyjanie spójności społecznej oraz wyrównywaniu szans życiowych, musiała szybko reagować na wiele bieżących problemów. Powstały zręby nowoczesnej sieci bezpieczeństwa socjalnego. Poprawiła się efektywność instrumentów polityki społecznej. Pomoc zaczęła docierać do ludzi i grup najbardziej potrzebujących wsparcia.

Niestety po objęciu władzy przez koalicję SLD-PSL uwidoczniły się z całą ostrością następujące problemy :

1)nieumiejętności spożytkowania dorobku poprzedników w sferze ochrony socjalnej;

2)nieumiejętności przygotowania odważnych rozwiązań, wybiegających w przyszłość,

3)hamowanie zmian w polityce społecznej,marnotrawienia czasu, pomysłów i energii ludzkiej,

4)niechęci koalicji rządzącej do budowania szerokiego consensu społecznego wokół zmian strukturalnych w polityce społecznej.

*

Te zaniechania zwiększają zagrożenia, wobec których staje społeczeństwo i państwo. Dotyczą one czterech fundamentalnych spraw.

1. BRAK POCZUCIA ZABEZPIECZENIA NA STAROŚĆ

System ubezpieczeń społecznych jest finansowo niewydolny. Nie spełnia oczekiwań wielu grup emerytów, nie stwarza żadnej perspektywy poczucia bezpieczeństwa dla pokoleń aktualnie pracujących i wchodzących w życie zawodowe. Składki są wysokie, nadmiernie obciążają pracodawców, nie sprzyjając tym samym ograniczaniu bezrobocia przez tworzenie nowych miejsc pracy.

Blokada decyzji w sprawie głębokich reform ubezpieczeń społecznych, które by wprowadziły możliwość kapitalizacji składki i wykorzystywałyby zasoby prywatyzacyjne dla wzmocnienia rodzących się funduszy emerytalnych, już obecnie doprowadziła do wielu strat i zaniedbań.

2. GROŹBA WYSOKIEGO BEZROBOCIA

W ostatnich kilku latach dzięki wzrostowi gospodarczemu obniżyło się bezrobocie. Powiększa się równocześnie grupa osób, które nie widząc szans na znalezienie pracy, dezaktywizują się całkowicie. Zwiększa się też liczba osób długotrwale bezrobotnych. Olbrzymią, prawie 40-procentową rzeszę wśród bezrobotnych, stanowią ludzie młodzi, do 35 roku życia. W wielu regionach kraju brakuje miejsc pracy dla kobiet. W środowisku wiejskim ukryte bezrobocie sięga kilkuset tysięcy osób.

3. NIEEFEKTYWNOŚĆ SCENTRALIZOWANYCH STRUKTUR PAŃSTWOWYCH

Istotą nowoczesnej polityki społecznej, dzięki której można budować sieć bezpieczeństwa socjalnego, jest wielość instytucji znajdujących się blisko ludzi, mogących im pomagać. Odpowiedzialne państwo podejmuje tylko część zadań z zakresu opieki socjalnej dzieląc się pozostałymi z samorządami i organizacjami pozarządowymi.

Zahamowanie reformy ustrojowej państwa zatrzymało też proces decentralizacji działań w sferze polityki społecznej. Powstanie powiatów byłoby - z punktu widzenia tworzenia bliskiej obywatelowi sieci bezpieczeństwa socjalnego - najlepszym rozwiązaniem strukturalnym.

Obecnie pieniądze na potrzeby socjalne wydawane są nieefektywnie i często w sposób źle adresowany. Nie docierają więc tam, gdzie ich najbardziej potrzeba. Hamowana jest aktywność społeczna, a samorząd odsuwany od swoich najgłówniejszych zadań - integrowania świadczeń, dostępności usług, pomocy społecznej, walki z bezrobociem, ochrony zdrowia i podnoszenia poziomu edukacyjnego Polaków.

4. GROŹBA TRWAłEJ MARGINALIZACJI SPOŁECZNEJ

Transformacja gospodarki ujawniła z całą ostrością zagrożenia, na jakie narażeni są ludzie źle wykształceni, bez pracy, żyjący w rodzinach wielodzietnych, nie potrafiący sobie radzić, znajdujący się w kręgu subkultury ubóstwa. Tworzy się więc margines ludzi wykluczanych z korzystania z rozwoju gospodarczego. Jest to zjawisko niebezpieczne, szczególnie wtedy, gdy utrwala się i jest przekazywane z pokolenia na pokolenie.

Lata rządów koalicji SLD-PSL - mimo stworzonych wcześniej warunków politycznych do podjęcia radykalnych decyzji w dziedzinie ochrony socjalnej i pomimo dobrych wyników gospodarczych, które sprzyjają przesuwaniu środków wsparcia w stronę najbardziej potrzebujących - nie przeciwdziałały utrwalaniu się marginesu społecznego. Ani wsparcie edukacyjne, ani pomoc rodzinom wielodzietnym, ani polityka regionalna, neutralizująca olbrzymie dysproporcje między różnymi częściami Polski (wywodzące się jeszcze z dawnych lat i PRL-owskiego systemu), ani decetralizacja państwa i stworzenie szans gminom na ograniczenie rejonów polskiej biedy - nie zostały podjęte przez koalicję SLD-PSL.

*

1.Należy stworzyć system ubezpieczeń emerytalnych w oparciu o kapitalizację składki i wykorzystanie zasobów prywatyzacyjnych.

Chodzi o rzeczywiście samorządny system ubezpieczeń, uwzględniający również reprywatyzację zagarniętego przez okupanta w czasie wojny i przez państwo w czasach PRL majątku nieruchomego oraz funduszy i instytucji ubezpieczeniowych. Należy poprzeć, także w drodze rozwiązań prawnych, powstawanie sieci instytucji ubezpieczeniowych. Tylko w ten sposób uda się obniżyć koszty pracy i stworzyć zachęty do oszczędzania. Tylko w ten sposób majątek narodowy zostanie przeznaczony na cele ważne dla przyszłości Polaków; system ubezpieczeniowy stanie się samowystarczalny, a ludzie będą mieli perspektywę bezpieczeństwa na starość.

2. Należy opracować długofalowy program przeciwdziałania bezrobociu.

Trzeba stworzyć system robót publicznych oraz powiązać zasiłki dla bezrobotnych z wykonywaniem przez nich, tam gdzie to możliwe, pracspołecznie i gospodarczo użytecznych. Pilną koniecznością jest podniesienie poziomu wykształcenia w społeczeństwie (także stworzenie wielu możliwości przekwalifikowań dla osób dorosłych) i dostosowanie profilu wykształcenia do potrzeb nowoczesnej gospodarki. Wymaga to nakładów na edukację oraz zachęt podatkowych do inwestowania w edukację. Należy również :

- przygotować różne formy promocji zatrudnienia ludzi młodych i w części sybsydiować ich zatrudnienie,

- opracować program zatrudnienia dla mieszkańców wsi wraz z możliwością kredytową tworzenia miejsc pracy w sferze okołorolniczej,

- wprowadzić instrumenty ekonomiczne ograniczające szarą strefę i umożliwiające zmniejszenie kosztów pracy,

- zwiększyć udział samorządów oraz innych partnerów społecznych w decyzjach dotyczących lokalnych rynków pracy,

- wspierać doradztwo zawodowe i zwiększać efektywność pośrednictwa pracy.

3. Należy stworzyć sieć bezpieczeństwa socjalnego.

Drogą wiodącą do tego celu jest dokończenie reformy samorządowej, powołanie do życia powiatów i wprowadzenie gwarancji dla funkcjonowania województw samorządowych. Do nowej struktury należy dostosować system finansowania zadań publicznych. We wszystkich dziedzinach polityki społecznej (edukacja, ochrona zdrowia, walka z bezrobociem, pomoc najuboższym) trzeba dbać o efektywność wydatkowanych funduszy.

W systemie podatkowym powinny zostać stworzone odpowiednie zachęty do prowadzenia rodzinnych rozliczeń podatkowych. Państwo winno prowadzić aktywną politykę prorodzinną, wykorzystując odpowiednie do tego celu podatki.. Obserwujemy niebezpieczny proces depopulacji Polski - może to przynieść, w bliskiej już przyszłości, groźne konsekwencje polityczne, społeczne oraz gospodarcze.

4. Należy zahamować marginalizację społeczną niektórych grup i rozrastanie się sfer ubóstwa.