RUN Flagazine: Run 17/unpacked-run17.zip/GAMES.ASC

Text File | 1996-01-01 | 12KB | 200 lines

                       DAMMEN: Een game op niveau

                           Door Nico Baaijens

Het programma DAMMEN van Nils Haeck in dit RUN Flagazine is één van mijn
favoriete games. Ik ben gek op dammen. Niet dat ik enig niveau op damge-
bied bezit maar het spel, met zijn simpele regels en zijn enorme diepgang,
fascineert me. Van schaken houd ik ook. En ook hier is het van hetzelfde
laken een pak: mijn spelniveau of ELO-rating zal wel ergens onder de tien
liggen maar ik vind het met Dammen, Go-bang, Backgammon, Bridge en Othel-
lo een denkspel op niveau.

Omdat ik niet kan schaken en nog veel rotter dam, verlies ik de meeste
partijen van tegenstanders van vlees en bloed en vrijwel ALLE partijen
van de computer, ongeacht het lage spelniveau van de machine. Als je tegen
een mens damt of schaakt dan kan het voorkomen dat je tegenstander een
kolossale blunder begaat waarop je hem heel beheerst kunt afmaken.
Deze kans is bij machinale tegenstanders vrijwel nihil. De machine hoeft
bij mij slechts te wachten op de blunder die ik halverwege het spel onver-
mijdelijk zal maken en dan is het al gauw Game Over... of You Lose...

Computers tegen elkaar

Als zwakke speler is er dus niet veel lol te beleven aan een dam-,
schaak- of bridgecomputer of programma's op de PC, zal iedereen nu opmer-
ken maar daar ben ik het totaal niet mee eens.
Ik bezit legio schaakprogramma's, drie schaakcomputers, enkele damprogram-
ma's en één Saitek damcomputer. Op regenachtige zondagen wil ik nog wel
eens in de verleiding komen een programma op de PC tegen een computertje
te laten spelen. Ik probeer eerst zo goed mogelijk de spelniveaus op el-
kaar af te stemmen. Het microprocessortje en het kleine geheugentje in de
dam- of schaakcomputer krijgt meer denktijd dan het flitsende programma
dat door een 486- of Pentiumprocessor met flink wat geheugen wordt voort-
gestuwd.  Bovendien heb ik de indruk dat het schaak- of damcomputertje
stil valt als hij niet aan zet is, terwijl de PC-programma's rustig
doorgaan met processen en het verbeteren van hun strategie als zij niet
aan zet zijn.

Twee programma's of één programma en één computertje tegen elkaar laten
schaken of dammen is fun. Je kunt zo'n partij als toeschouwer op de voet
volgen. Meestal gaan ze gelijk op en eindigen ze in een zeer spannend
eindspel. Zo heb ik het ware genoegen mogen smaken om het arrogante en
uitermate sterke schaakprogramma Grand Master (GMChess) op een laag
niveau te zien verliezen van een simpel schaakcomputertje op een hoog
niveau. Van GMChess heb ik nooit kunnen winnen en ook ergerde ik me altijd
aan zijn hatelijke opmerkingen via de PC-luidspreker. Als je lang nadenkt
zegt GMChess dat hij zich verveelt en als je denkt een sterke zet te heb-
ben ingevoerd, luidt zijn commentaar: "Bad move...!"
Dat doet ie kennelijk alleen bij mij want in zijn strijd tegen de schaak-
computer hoorde ik hem ook een keer: "Good move...!" zeggen.

Oneindig aantal mogelijkheden

Wat is moeilijker: dammen of schaken? De vraag is nooit bevredigend be-
antwoord. Volgens wiskundige theoretici bevat het schaakspel tien tot
macht 126 mogelijke spelsituaties. Dat is meer dan er elementaire deeltjes
zijn in het waarneembare deel van het heelal. Dit maakt schaken dus in
feite 'oneindig moeilijk': 't Is maar hoe goed je het spel wilt spelen.
Dat geldt voor zowel de mens als de machine. Als ze beiden volmaakt willen
spelen, zouden ze na de opening nooit meer een zet kunnen doen omdat er
een eeuwigheid aan tijd op gaat aan het evalueren van een schier oneindig
aantal mogelijkheden.
Dammen zal wel minder mogelijkheden hebben maar dat wil nog niet zeggen
dat het spel daardoor 'simpeler' is dan schaken. Wat wel simpeler is, zijn
de spelregels. Ik kan iemand in tien minuten leren hoe hij moet dammen
maar aan de spelregels van het schaken is een hele Teleac-cursus gewijd.

Kijk en leer...

Als u net zo slecht of zo mogelijk nog slechter damt dan ik, dan kunt u,
evenals ik, toch veel plezier aan het damprogramma beleven. En er mis-
schien zó veel van leren dat u zelfs remise speelt op de lagere niveau's
en uiteindelijk nog gaat winnen ook.
Het eerste wat u moet doen is goed kennis nemen van de simpele spelregels
zodat u weet dat slaan verplicht is, meerslag voorgaat en damslag niet
voor meerslag gaat (een oud misverstand).
Nu kunt u het beste het programma tegen zichzelf laten spelen en het spel
op uw gemak bestuderen. Stel het programma aldus in:

- Niveau       -> Onbeperkt
- Instellingen -> Velden

Onderaan het speelbord ziet u: Persoon staan en boven het bord: Computer.
In de default instelling gaat het programma er van uit dat een Persoon
tegen de Computer wil spelen. Omdat wij twee computers tegen elkaar willen
laten uitkomen, klikken we op het vakje Partij 1 bij Persoon en klikken we
op Computer. Nu staan er twee computers tegenover elkaar.
Wit begint en dat gebeurt als u in de menubalk op: Voortgang klikt en in
het rolmenu nogmaals op: Nu zetten.
Dit herhalen we om zwart een tegenzet te laten doen en zo vervolgens tot-
dat het spel echt is begonnen. Vraag u af waarom een bepaalde zet door
wit of zwart wordt gedaan en belangrijker nog: probeer te voorspellen
welke zet wit of zwart zal gaan doen als u op Nu zetten klikt. Dit is al
heel leerzaam maar het wordt nòg leerzamer wanneer u het programma als
een echte oefenmeester gaat gebruiken. Dit doet u aldus:
Met de bovenstaande instelling neemt u een interessante stelling van de
met wit spelende Computer over door weer op het vakje Partij 1 te klikken
en Computer te veranderen in Persoon. Nu bent u aan zet. Met:

- Voortgang  -> Hint

kunt u aan het programma vragen welke volgens hem op dat moment de beste
zet is die u kunt doen. Vraag dit niet te snel want dan heeft het program-
ma nog onvoldoende tijd gehad om diep in uw stelling te kijken. Krijgt u
op herhaalde Hint-verzoeken verschillende suggesties dan zijn ze even
sterk: ze prijken boven aan de lijst van voorkeurszetten.

Spelstrategie

Dammen is niet een mogelijke zet doen en afwachten hoe de tegenstander
daar op gaat reageren. Dit leidt, zeker bij een damprogramma, altijd tot
verlies. Het heeft trouwens ook helemaal niets met dammen te maken.
Je leert pas (een beetje) dammen als je gaat proberen in de toekomst te
kijken.
Als je een zet overweegt dan voer je die in gedachten uit. Je moet je dan
wel een beeld vormen van hoe de stelling er na die zet uitziet EN wat dit
voor de tegenstander betekent. De vraag is dan aan de orde: Hoe zou de
tegenpartij op die toekomstige stelling kunnen reageren. Zit er voordeel
voor hem in of juist nadeel?
U bent nu bezig één zet vooruit te kijken.

Take back

Iedereen die dammen leuk en spannend vindt, kan van een programma als
DAMMEN veel leren. Veel meer en ook veel sneller dan uit de vele (saaie)
theorieboeken die aan dit onderwerp zijn gewijd.  Het leerproces moet
verder gaan dan het spelen van partijen op verschillende niveaus tegen de
kunstmatige intelligentie van de software. De matige dammer zal de meeste,
zoniet alle partijen verliezen waardoor de motivatie zal afnemen. Het is
namelijk weinig stimulerend aan een partij te beginnen met het gevoel dat
men kansloos is door gebrek aan niveau.
Speciaal voor lerende dammers heeft DAMMEN een take back-optie.

Voortgang   -> Terug

Dit is een ultiem leermiddel. Hiermee kunt u een of meer zetten ongedaan
maken en een of meer zetten terug gaan in de partij.  Wanneer u vindt dat
uw vorige zet slecht was omdat het programma anders reageert dan u had
verwacht, dan kunt take back gebruiken en met de wetenschap uit de
toekomst uw strategie herzien.  Dit is veel leerzamer dan de Hint-optie.
Als u volgens deze methode leert, zult u reeds binnen enkele dagen
merkbaar beter gaan dammen!

Mens versus machine

Mensen dammen anders dan machines. De meeste computers en programma's voor
denkspellen als schaken, dammen en bridge zijn geprogrammeerd volgens de
minimax-methode. Gedurende de partij bekijken ze elke stelling afzonder-
lijk. Met hun algoritmen bepalen ze welke van de mogelijke zetten de beste
is. Daarbij moet de 'denktijd' of verwerkingtijd binnen bepaalde grenzen
worden gehouden. De instelbare niveau's geven het aantal ply's aan: het
aantal zetten dat het programma vooruit kijkt.  Bij de minimax-methode is
elke bordstelling voor het programma een nieuw probleem. Het programma
controleert weliswaar of de tegenstander geen onreglementaire zet invoert
maar dit wil niet zeggen dat de computer zich bewust is van de voortgang
van de partij.
Telkens als hij aan zet is, lost hij het probleem van dat moment op. Wat
er aan vooraf is gegaan, weet hij niet.  Voor de mens is dat anders. Wij
spelen een partij en de parij heeft een historie en een onzekere toekomst.
Als zo'n partij zou bestaan uit een groot aantal op zichzelf staande
problemen, los van historie en toekomst, zou er voor ons geen spanning aan
te beleven zijn.
Anders gezegd: De computer vindt dammen niet leuk en verliezen niet eens
erg!
Niet alleen de spelbeleving verschilt, ook de spelbenadering is fundamen-
teel anders.  De mens damt of schaakt niet algoritmisch maar heuristisch.
In de heuristiek spelen zaken van de menselijke geest een rol die
waarschijnlijk voor computers altijd gesloten boeken zullen blijven:
intuïtie, ervaring, aanleg, talent, gevoel, vermoedens, enzovoorts.  De
mens overziet een stelling vanuit een historisch perspectief, met een
zekere toekomstverwachting en met een idee van hoe hij ervoor staat. In
dit overzicht herkent hij bepaalde patronen die uitnodigen om bekeken te
worden. De mens neemt niet alle mogelijke abstracte situaties in
ogenschouw maar hij kiest bepaalde patronen en springt daarbij naar
hartelust van de hak op de tak.  Deze heuristische werkwijze kan leiden
tot geniale zetten waar de computer niet van terug heeft maar ook tot
kolossale misrekeningen die de computer genadeloos afstraft. Ik heb nog
nooit meegemaakt dan de computer mijn blunders niet 'zag'.

Damproblemen

Kijkt u ook eens naar de notatie van het edele damspel. De honderd velden
zijn met de witte schijven onder van links naar rechts en regelgewijs
genummerd van 1 tot en met 100. Simpeler kan het niet.  Aan de hand van
deze notatie kunt u partijen noteren en stellingen reconstrueren.
Interessant en zeer leerzaam zijn damproblemen. Er zij problemen die ware
juweeltjes zijn. Ik herinner me een probleem dat ik uiteraard niet kon
oplossen maar waarvan ik de later gepubliceerde oplossing naspeelde en
daardoor in geestvervoering werd gebracht.
Een goed damprobleem geeft een bepaalde stelling met de opdracht: Wit
begint en wint.  Het 'gemene' van een goed probleem is meestal dat de
winst wordt behaald door een aantal (dwang)zetten die niet voor de hand
liggen. In het genoemde damprobleem kon wit alleen winnen door alle
schijven op één na weg te geven (te laten slaan).  Met de ene schijf die
overbleef werd een dam gehaald waarmee in de volgende zet ALLE zwarte
schijven werden geslagen.  Werkelijk: een schitterend probleem! Men moet
toch wel erg goed kunnen dammen om zulke problemen te kunnen componeren.