RUN Flagazine: Run 10/run10.zip/OZON.ASC

Text File | 1993-04-27 | 6KB | 110 lines

Huid en ogen kwetsbaar
onder dunne ozonlaag

Door Nico Baaijens

Steeds vaker komen via de media alarmerende berichten tot ons
over het dunner worden van de ozonlaag en de mogelijke nadelige
gevolgen voor mens, dier en plant. Vooral op het zuidelijk
halfrond heeft de situatie een kritiek punt bereikt. In Australië
en Zuid-Amerika is het aantal gevallen van huidkanker en
oogschade de laatste jaren meer dan verdrievoudigd. De politie
van Sidney jaagt zonnebaders weg van de stranden en gaat daarbij
'racistisch' te werk: agenten hebben 'de pik' op de blonden en de
rossigen. Ook in onze noordelijke streken neemt het UV-gevaar
toe. Op warme, zonovergoten dagen verschijnt de 'sproetenbus' op
het Noordzeestrand. Vooral pigmentarme zonaanbidders wordt
geadviseerd naar huid en moedervlekken te laten kijken.

Vanaf het moment dat een aardobservatiesatelliet van de Nasa tien
jaar geleden boven het Zuidpoolgebied een 'gat' in de ozonlaag
ontdekte, wordt deze beschermende laag in de dampkring met meer
dan normale wetenschappelijke belangstelling geobserveerd.
Vastgesteld is inmiddels dat de uitputting van het ozonschild een
mondiaal verschijnsel is, zeer waarschijnlijk als indirect gevolg
van menselijke industriële activiteiten.

Het schild

Het moet zo langzamerhand tot ons doordringen dat de zon
gevaarlijk aan het worden is. Zeer onlangs werd vastgesteld dat
boven het noordelijk halfrond de ozonlaag nog nooit zó dun is
geweest. Met de zomer voor de deur en de op gang komende trek
naar de stranden moet dit te denken geven, ook al beschikt de
wetenschap over weinig vergelijkingsmateriaal. Niet bekend is hoe
'dik' de ozonlaag was vóór de industriële revolutie. Pas in 1913
werd de laag ontdekt door de Franse natuurkundige Charles Fabry.
Een raadsel is ook waarom de uitputting het grootst is op het
halfrond met de minste industriële activiteiten.
De ozonlaag of ozonosfeer is een diffuus gebied in de
stratosfeer. Er komen maar heel weinig ozonmoleculen in dit
gebied voor: één deel ozon op vier miljoen delen lucht maar dat
is voldoende om veel dodelijke UV-straling van de zon te
onderscheppen.
Aangenomen wordt dat de ozonlaag een evenwichtig beschermend
systeem is (of hoort te zijn): wat aan de bovenkant onder invloed
van zonlicht wordt afgebroken, wordt aan de onderkant aangevuld.
Daarbij is sprake van fluctuaties in hoogte en dichtheid. Boven
de poolgebieden ligt het schild laag en is de dichtheid het
grootst.
Het vermoeden is gerechtvaardigd dat menselijke activiteiten de
ozonlaag de laatste tientallen jaren in een situatie van onbalans
hebben gebracht. Zeer lichte gassen of aerosolen uit spuitbussen,
koelinstallaties en chemische fabrieken breken de laag nu ook aan
de onderkant af. Ook supersonische vliegtuigen en raketten
injecteren aanzienlijke hoeveelheden lichte gassen in de
stratosfeer waarvan de moleculen in de ozonlaag verbindingen
aangaan ten koste van de ozondichtheid. Over het geheel genomen
gaat er meer af dan erbij komt.

De gevaren

Vast staat dat de laatste jaren meer UV- en UVB-straling van de
zon tot het aardoppervlak doordringt dan goed is voor het leven.
UV wordt tot de harde straling gerekend. 'Hard' wil zeggen:
energierijk en is als zodanig gevaarlijk omdat de deeltjes kunnen
doordringen tot in de celkernen en daar complexe DNA- en RNA-
moleculen kunnen beschadigen. Eén van de gevolgen kan zijn dat de
instructies voor de celdelingen worden gewijzigd en dat ongeremde
cellengroei (huidkanker) op gang komt op die delen van het
lichaam die langdurig aan zonlicht worden blootgesteld.
Een ander potentieel gevaar is dat vooral UVB-straling schade
toebrengt aan de ogen en met name aan het hoornvlies, de lens,
het glasachtig lichaam van de oogbol en het netvlies. Vooral
kinderen bij wie de ooglens nog erg doorzichtig is, en gebruikers
van medicijnen lopen in dit opzicht het meeste gevaar. Volgens
sommige wetenschappers is het tegenwoordig al voor iedereen
onverantwoord om zonder zonnebril met beschermend UVB-filter in
de zonbeschenen buitenlucht te vertoeven.
Ook dieren en planten kunnen schade ondervinden, zeker wanneer in
de toekomst de ozonlaag nòg transparanter wordt voor UV- en UVB-
straling. Vastgesteld is al dat de verscheidenheid en de
hoeveelheden fytoplankton in de Arctische en Antarctische wateren
zienderogen afneemt. De kleine diertjes en plantjes aan het
zeeoppervlak staan aan het begin van zeer lange voedselketens. De
planktonarmoede bedreigt walvissen en vissen.

Genieten van 't zonnetje?

De neiging bestaat om schouderophalend voorbij de gaan aan de
waarschuwingen die de wetenschap steeds vaker en dringender uit
over het 'ozongevaar'. Veel Nederlanders 'genieten van 't
zonnetje', 'doen extra zonnevitamine op' en wisselen urenlang van
buik en rug om 'lekker bruin te bakken' volgens het barbecue-
principe.
Evenals in Australië lopen ook hier de blonden en de rossigen
extra risico's. Zij hebben te weinig pigment om een overdosis aan
UV- straling af te vangen, vooral nu!
Toch naar het strand? Wees dan extra alert. Draag in elk geval
altijd een goede zonnebril. Smeerseltjes helpen niet of
nauwelijks; sommige versterken zelfs het nadelige effect.
Merkt u dat u eerder en heviger zonnebrand krijgt dan in
voorgaande jaren, kies dan wat vaker voor de schaduw en raadpleeg
voor alle zekerheid uw huisarts. Houd moedervlekken in de gaten.
Als ze verkleuren of gevoelig worden, is er iets mis.
Denk niet dat de parasol voldoende bescherming biedt. Het linnen
is meestal dun of verteerd en meedogenloos zonlicht dringt er met
gemak doorheen. U kunt dit trouwens gemakkelijk testen. Kijk via
het linnen naar de zon. Kunt u door het doek heen iets van de zon
zien dan zit u niet in de schaduw!