home *** CD-ROM | disk | FTP | other *** search
/ Polish Programs 2 / polishprograms2.iso / edukacja / ewolucja / ewolucja.doc < prev    next >
Text File  |  1993-08-25  |  20KB  |  436 lines
  1.                                                          
  2.  
  3.                 PROGRAM "BIO-BIT: EWOLUCJA"               
  4.  
  5.      Program ten pozwala uczniowi na aktywne  uczesnictwo  w 
  6. procesie symulowanej  "filogenezy"  -  jest  bowiem  prostym 
  7. modelem  procesów  tzw.   MAKROEWOLUCJI   dotyczacej   genów 
  8. programu rozwojowego i  prowadzacej  do  powstawania  duºych
  9. jednostek taksonomicznych czyli  od  co najmniej rodzajów  w
  10. wzwyº. Oddaje do dyspozycji ucznia dwa typy istot:"czÆonowe" 
  11. i "krægowe" imitujace rzeczywiste typy systematyczne.
  12.       Moºna tworzyì linie ewolucyjne zaczynajåc od wspólnego 
  13. przodka lub juº istniejåcej formy z dowolnej linii.  Program 
  14. dba  o  "rozród"  modelowych  organizmów  i  mutacje  w  ich 
  15. "genotypach".  Selekcjonowanie  form  naleºy  natomiast   do
  16. uºytkownika programu .
  17.      Dostarczane så przykÆadowe  drzewa  filogenetyczne  dwu 
  18. typów  pseudoorganizmów  -   "stawonogów"   i   "krægowców". 
  19. Zadaniem ucznia moºe byì tworzenie  nowych  odgaÆæzieñ  tych 
  20. drzew - "linii filogenetycznych"( lub zupeÆnie nowych  grup)
  21. Odbywa siæ to poprzez selekcjæ potomstwa "osobnika" bædåcego 
  22. wspólnym przodkiem typu lub którymkolwiek  z  elementów  juº 
  23. istniejåcych linii. Kaºdy osobnik danego typu  opisany  jest 
  24. przez  kilkadziesiåt  cech  ₧ci₧le  parametryzujåcych   jego 
  25. wyglåd na ekranie komputera. W kolejnych  krokach  symulacji 
  26. program  generuje  potomstwo  osobnika  bædåcego  "aktualnym 
  27. rodzicem", w taki sposób  by  kaºdy  potomek  róºniÆ  siæ  w 
  28. jednej z cech od rodzica.  Uczeñ  przejmuje  zadania  doboru 
  29. naturalnego  -wg  sobie  tylko  znanych  kryteriów,  wybiera 
  30. jednego potomka, który staje siæ "aktualnym rodzicem". Je₧li 
  31. uczeñ bædzie konsekwentnie trzymaÆ siæ okre₧lonego  kierunku 
  32. zmian, czyli wybieraÆ tylko zgodne z  nim  "osobniki",  moºe 
  33. uzyskaì dowolne formy mieszczåce siæ w ramach typu.
  34.      PrzykÆadem   så   dostarczane   z    programem    linie 
  35. filogenetyczne na₧ladujåce schematycznie filogenezæ  realnie 
  36. istniejåcych grup zwierzåt krægowych i stawonogów.
  37.      Program umoºliwia teº oglådanie utworzonych linii  oraz 
  38. udostæpnia  informacje,  wg  której  uczeñ  moºe  sporzådziì 
  39. drzewo filogenetyczne.
  40.  
  41.                   URUCHOMIENIE PROGRAMU:                  
  42.      Program uruchamia siæ z poziomu systemu DOS piszåc:
  43.  
  44.      d:>sciezka_dostepu\ewoXXXXX 
  45.  
  46. gdzie "scieºka_dostæpu" jest poÆoºeniem pliku  wykonywalnego 
  47. w   systemie   katalogów   (po   automatycznej    instalacji  
  48. standardowo \BIOBIT\EWOLUCJA  lub  \EWOLUCJA,  a  "ewoXXXXX"
  49. nazwå tego pliku (XXX oznaczajå litery i  cyfry  zaleºne  od  
  50. wersji programu ). Przy  takiej  postaci  wywoÆania  program 
  51. Æaduje standardowy  dla  danej  karty  graficznej  sterownik
  52. *.BGI z  katalogu  ..\BGI   lub  aktualnego  i  ustala  tryb 
  53. graficzny o najwiækszej moºliwej rozdzielczo₧ci.
  54. W   wypadku   je₧li    uºytkownik    jest    w    posiadaniu 
  55. niestandardowego  sterownika   BGI,    moºe   wymusiì   jego
  56. wykorzystanie wywoÆujåc program z parametrami:
  57.  
  58.  d:>sciezka_dostepu\ewoXXXXX   N  nazwa
  59.  
  60. Gdzie "N" to preferowany numer trybu, a "nazwa"  jest  nazwå 
  61. sterownika (bez rozszerzenia !).
  62. UWAGA:  Niektóre  niefirmowe  sterowniki  BGI  nieprawidÆowo 
  63. realizujå pewne funkcje  i  ich  uºycie   w  programie  jest 
  64. niemoºliwe.
  65.      Po uruchomieniu program wy₧wietla w oknie help. Moºliwe 
  66. jest przemieszczanie siæ po jego zawarto₧ci lub  wyj₧cie  do 
  67. gÆównego menu za pomocå klawisza ESC.
  68.  Ståd moºna przej₧ì do podstawowych funkcji programu .
  69.      Bezpo₧rednio po  uruchomieniu  (szczególnie  pierwszym) 
  70. naleºy wej₧ì  do  opcji  LINIE  i  ustaliì  typ  "zwierzåt".
  71. Nastæpnie trzeba podaì nazwæ linii  skÆadowej  i  przez  ESC 
  72. wyj₧ì z tej opcji. Program przedstawi  tre₧ì  rozgaÆæzienia, 
  73. które po naci₧niæciu dowolnego  klawisza  z  wyjåtkiem  ESC
  74. zostanie zapisanie w pliku "kladystycznym".
  75. Wreszcie naleºy przej₧ì do opcji SELEKCJI.
  76.  
  77.             DokÆadniejsze informacje o opcjach:           
  78.  
  79.                O P C J A   " L I N I E "
  80.    SÆuºy do ustawienia opracowywanego typu  pseudo-zwierzåt, i nazw
  81. zbiorów dyskowych w których przechowywane så genotypy oraz  zapisywane
  82. rozgaÆæzienia filogenezy.
  83.    ( Nazwy plików zgodne z konwencjå przyjætå dla DOS-u )
  84.  
  85.               ZNACZENIE PODOPCJI:
  86.  
  87.       T-moºno₧ì wyboru typu  przez naci₧niæcie
  88.         pierwszej litery  nazwy. Automatycznie
  89.         ustawiane  så  niektóre  nazwy  plików
  90.         i wspólny przodek jako rodzic.
  91.       Z-moºna jako  rodzica wybraì jakikolwiek
  92.         genotyp z juº  istniejåcej linii.Linia
  93.         musi byì zgodna z wybranym typem.
  94.         Numeracja wewnåtrz linii zaczyna siæ od
  95.         " 0 " !!!
  96.       S-ustawienie  nazwy aktualnie  tworzonej
  97.         linii. Operacja ta jest konieczna przy
  98.         rozpoczynaniu pracy z programem.
  99.         Je₧li nazwa linii nie jest ustalona nie
  100.         jest moºliwe wej₧cie do opcji selekcji.
  101.       K-ustawienie nazwy zbioru kladystycznego
  102.         z zapisami  rozgaÆæzieñ  filogenezy.
  103.         Operacja jest opcjonalna. Trzeba jå
  104.         wykonaì gdy nazwa ustalona  standardowo
  105.         wydaje sie uºytkownikowi nieodpowiednia.
  106.         lub chce on przeÆåczyì siæ do pliku
  107.         alternatywnego.
  108.       P-Przywrócenie nazw obowiåzujacych przed
  109.         wej₧ciem do opcji LINIE.
  110.             Z opcji wychodzi siæ za pomocå  klawisza  ESC.
  111. Je₧li  jednak  w  wyniku  poprzednich dziaÆañ zajdzie
  112. konieczno₧ì  zapisania   na  dysku  rozgaÆæzienia  to
  113. program poprosi o potwierdzenie.
  114.             W odpowiedzi naleºy nacisnaì cokolwiek  z wyjåtkiem
  115. klawisza ESC,  który   powoduje, ºe program zrezygnuje  z  zapisu
  116. rozgaÆæzienia na dysk.
  117. W tej sytuacji tworzona linia nie jest uwzglædniona w pliku
  118. kladystycznym - brak jest informacji o jej pochodzeniu.
  119.  
  120.                  O P C J A "G R A F I K A"
  121.        Informuje o parametrach pracy opcji  graficznych i pozwala je
  122. zmieniaì.
  123.      Program nie wymaga ekranu kolorowego,  dostosowuje siæ do
  124. rozdzielczo₧ci karty.   Moºe dziaÆaì w trybach graficznych  o jednej
  125. lub dwu stronach.
  126.  
  127.          OPIS PODFUNKCJI  OPCJI GRAFIKA:
  128.  
  129.       G-umoºliwia zmianæ  trybu  graficznego.
  130.         Np. gdy uºytkownikowi zaleºy bardziej
  131.         na dwu stronach a mniej na wysokiej
  132.         rozdzielczo₧ci.
  133.         (UWAGA! Przyjæcie przez  program trybu
  134.         nie istniejåcego prowadzi do bÆædu przy
  135.         przej₧ciu do opcji graficznych !)
  136.  
  137.       I-pozwala zmieniaì ilo₧ì  potomków umie-
  138.         szczanych na ekranie w opcji SELEKCJI.
  139.          Zwykle na jednym ekranie rysowanych jest
  140.         5-ciu potomków, ale przy trybach wiækszej
  141.         rozdzielczo₧ci lub selekcjonowaniu
  142.         maÆych "organizmów" warto₧ì moºna zwiækszyì.
  143.  
  144.       M-Ustala "mod" kopiowania ekranu na plik
  145.         DOS-u lub drukarkæ.( 1-peÆna gæsto₧ì,
  146.         2-szkic, 3-obraz zwæºony ).
  147.         Przy trybie szkicu - czyli zmniejszonej
  148.         gæsto₧ci grafiki, oraz w trybie zwæºenia
  149.         napisy mogå byì nieczytelne.
  150.  
  151.       K-ustala  scieºkæ  DOS-u  do zbioru  w
  152.         którym umieszczana bædzie kopia ekranu
  153.         je₧li uºytkownik poleci jej wykonanie.
  154.  
  155.       E-zmienia tryb w jakim program traktuje
  156.         kartæ graficznå:
  157.         1-ekran jednostronny
  158.         2-ekran dwustronny.
  159.         Wyspecyfikowanie "2" dla jednostronnego trybu
  160.         moºe prowadziì do bÆædnego dziaÆania
  161.         programu.
  162.         (Jesli zostanie przyjæte - bowiem dla
  163.         firmowych sterowników program posiada informacje
  164.         o liczbie stron !)
  165.  
  166.        TABELA TRYBúW I STRON KART GRAFICZNYCH
  167.         karta      tryb graficzny    il.stron
  168.         CGA         0,1,2,3,4           1
  169.         MCGA        0,1,2,3,4,5         1
  170.         HercMono         0              2
  171.         EGA64K        0,1,2             1
  172.         EGA             0,1             2
  173.                           2             1
  174.         VGA             0,1             2
  175.                           2             1
  176.         VGA(320x200x256 kolorów)        1
  177.        ATT400,IBM8514,PC3270            1
  178.  
  179.               O P C J A "S E L E K C J A"
  180.             Jest to gÆówna opcja programu.  Do jej dziaÆania
  181. wskazana jest  grafika wysokiej rozdzielczo₧ci o dwóch stronach
  182. ( ale nie jest niezbædna ).
  183.       Po uruchomieniu najpierw rysowane så  fenotypy przodka i
  184. aktualnego rodzica.
  185.        Przez naci₧niæcie strzaÆek  moºna  wywoÆaì  Menu  umieszczone
  186. w  jednym  z  rogów ekranu. ( W stosunku  do  strzaÆek  przekræcone o
  187. 90° w prawo ). W menu wypisane så wszystkie gÆówne podopcje.
  188.  
  189.                 WYJAÿNIENIE PODOPCJI:
  190.  
  191.          Esc - powrot do gÆównego menu
  192.          Home lub   PgUp - strona nr 1
  193.          End  lub   PgDn - strona nr 2
  194.                  PrzeÆåczanie stron jest wskazane, gdyº
  195.          pozwala na Æatwiejsze  porównanie zmienno₧ci
  196.          potomków.
  197.  
  198.          Alt-P - wygenerowanie  nowego  potomstwa
  199.                  wcze₧niej ustalonego rodzica.
  200.                  Poprzednie  potomstwo  bezpowrotnie
  201.                  znika z pamieci komputera.
  202.          Alt-F1..F10,
  203.          Ctrl-F1..F10 - ustala danego  potomka jako
  204.                  nowego rodzica i tworzy jego potomstwo.
  205.                  ( Alt-Fx dla potomków od 1 do 10 a
  206.                   Ctrl-Fx od 11 do 20).
  207.          F1..F20 - zapisuje potomka jako formæ bezpotomnå.
  208.          Alt-R - rysuje fenotyp przodka i rodzica.
  209.          Alt-S - rysuje fenotypy poprzednio  wygenerowanego potomstwa .
  210.                  np. po chwilowy wyj₧ciu do gÆównego menu.
  211.          Alt-M - generuje  potomstwo jak podopcja
  212.                  P, ale tak by przynajmniej jeden
  213.                  byÆ  mutantem w genie ustalonym w
  214.                  opcji INFORMACJA jako gen nad-aktywny.
  215.          Alt-X - "Rentgen"= wyÆåcznik wypeÆniania
  216.                  konturów i tekstu.
  217.                  Przyspiesza rysowanie, ale umoºliwia
  218.                  przeºycie "duchom" czyli organizmom
  219.                  o niezamkniætych konturach
  220.          Alt-C - Kopiowanie ekranu na plik lub drukarkæ.
  221.                  Zgodnie z wcze₧niej ustalonymi parametrami.
  222.  
  223.                    O P C J A  "F I L O G E N E Z A"
  224.                   Pozwala  na przeglådanie   linii zapisanej na dysku.
  225. Je₧li uºytkownik nie poda innej  nazwy (opcja L) to zostanie przyjæta
  226. nazwa linii, która aktualnie jest tworzona.
  227.         Przeglåd moºna zaczåì od dowolnego genotypu podajåc jego numer
  228. (UWAGA! numeracja zaczyna sie od " 0 " !).
  229.         Pod kaºdym rysunkiem podany jest jego  numer kolejny w linii i
  230. informacja czy  genotyp naleºy do pnia gÆównego ("L.gl") czyli jest
  231. przodkiem wszystkich nastæpnych, czy teº jest bezpotomnym bocznym
  232. odgaÆæzieniem (informacja "bezpotomny")  filogenezy.
  233.  
  234.               ZNACZENIE PRZYCISKúW OPCJI FILOGENEZA
  235.  
  236.           ESC- wyj₧cie do gÆównego menu
  237.  
  238.           x  - rentgen = rysunki konturowe.
  239.                Rysowanie jest duºo szybsze.
  240.  
  241.           c  - kopiowanie ekranu na drukarkæ.
  242.                Zgodnie z wcze₧niej ustalonymi parametrami.
  243.  
  244.           d,,,PgUp - cofniæcie o stronæ .
  245.  
  246.           f,,->  PgDn - przeskoczenie strony .
  247.  
  248.           h,Home - powrót do poczåtku pliku .
  249.  
  250.           ENTER i inne - nastæpna strona lub
  251.                wykonanie wcze₧niejszych poleceñ.
  252.  
  253.  
  254.                O P C J A "K L A D Y S T Y K A"
  255.         Opcja ta pozwala na przeglåd  dowolnego zbioru kladystycznego
  256. (zwykle  aktualnego ) czyli  zawierajåcego zapisy  rozgaÆæzieñ miædzy
  257. liniami w postaci:
  258. "n"-ty (element) linii ªródÆowej {nazwa linii,z której  genotyp pochodzi}
  259.  ==>(odpowiada)
  260. "n"-temu elementowi linii  potomnej .(Podopcja "w" - WGLÅD)
  261.  
  262.       Pozwala to narysowaì drzewo zwiåzków  "filogenetycznych" miædzy
  263. liniami () wg jednocze₧nie  generowanego zbioru tekstowego dostæpnego
  264. po powrocie  do  DOS-u.
  265.             Wszystkie linie ostatecznie så "zakotwiczone"  w  korzeniu
  266. drzewa filogezy  okre₧lonym  umownie  jako  " Wspólny  przodek".
  267. Sposób  tworzenia plików  filogenezy zapewnia unikalno₧ì nazw linii,
  268. ale przy ich zmianach nie ma ograniczeñ - trzeba wiæc robiì to
  269. ostroºnie by zachowaì spójno₧ì danych.
  270. Poniºej  przedstawione  jest przykÆadowe "drzewo":
  271.                      114 15
  272.                       │  │«Duze.ewo
  273.                       │  1    53
  274.                   100>├──┘=0  │
  275.                       │       │«Male.ewo
  276.           udane.ewo » │       │
  277.                       │       │
  278.                     14│    14 │
  279.                   8 │ │    │  1
  280.                   │ │ │    ├──┘=0
  281.        stare.ewo »│ │ │    │ «srednie.ewo
  282.                   1 1 1    1
  283.   Wspólny przodek»└─┴─┴────┴──...
  284.                             PgDn
  285.                        INNE PODOPCJE:
  286.          p - Pozwalajåca na zmianæ nazwy linii
  287.              poprzez przemianowanie jej pliku
  288.              na  dysku  i  jednoczesne  zmiany
  289.              wewnåtrz pliku kladystycznego .
  290.  
  291.          u - Pozwala   usunåì   linie  z  pliku
  292.              kladystycznego razem z jej liniami
  293.              potomnymi. Polega to na utworzeniu
  294.              nowego, przefiltrowanego pliku kla-
  295.              dystycznego, przemianowaniu plików
  296.             "usuniætych" i starego pliku kladys-
  297.              tycznego.
  298.  
  299.          z - Okre₧lenie   innego  niº  aktualny
  300.              pliku kladystycznego.
  301.  
  302.          k - Zmiana aktualnego katalogu .
  303.  
  304.          d - Tymczasowe  wyj₧cie do systemu DOS.
  305.              (Program szuka pliku command.com
  306.              wg zmiennej systemowej COMSPEC )
  307.  
  308.  
  309.                      O P C J A "I N F O R M A C J A"
  310.                  Pozwala  porównaì genotyp  aktualnego rodzica i
  311. genotypy jego dwóch  wybranych potomków (opcja "p") .
  312.               Warto₧ci liczbowe "genów" odpowiadajå  konkretnym rozmiarom
  313. rysunku , lub så procentowymi wspoÆczynnikami zmiany tych  rozmiarów
  314. ( w szczególno₧ci gen "hormon  wzrostu" modyfikujåcy wszystkie inne ).
  315.          Moºna  teº  ustaliì  numer  genu,  który w opcji "SELEKCJA" bædzie
  316. podlegaì  wzmoºonej  mutagenezie   przez  podopcjæ  "Szukaj mut.(anta)"
  317. W tym celu naleºy wcisnaì "g" i na  pro₧bæ programu podaì numer genu.
  318.   Moºna teº ustaliì zakres genów podlegajacych mutowaniu.Nie ma to odpowiedni-
  319. ka w naturze, ale w programie znacznie uÆatwia selekcjæ gdy potrzebne så
  320. zmiany w konkretnych genach. Np gdy ze wspólnego przodka "krægowców" - "ryby
  321. trzonopÆetwej" trzeba uzyskaì "pÆaza" wskazane jest mutowanie przede
  322. wszystkim genów dotyczåcych koñczyn.
  323.  
  324.                 SPIS GENúW TYPU "CZ£ONOWE"
  325.             1-ilo₧ì segmentów tagmy
  326.             2-poÆowa dÆugo₧ci segmentu
  327.             3-poÆowa szeroko₧ci segmentu
  328.             4-dÆugo₧ì pÆytki segmentalnej
  329.             5-szeroko₧ì  przydatku
  330.             6-odsuniæcie przydatku
  331.             7-rozpiæto₧ì 1-go czÆonu przydatku
  332.             8-rozpiæto₧ì 2-go czÆonu przydatku
  333.             9-odsuniecie segmentów wzglædem siebie
  334.             10-wspóÆczynnik zmiany dÆugo₧ci segm.
  335.             11-ws.zm. szeroko₧ci segmentu
  336.             12-ws.zm. dÆugo₧ci przydatku
  337.             13-ws.zm. szeroko₧ci przydatku
  338.             14-ws.zm. odsuniæcia przydatku
  339.             15-ws.zm. rozpiæto₧ci 1-go czÆonu przyd.
  340.             16-ws.zm. rozpiæto₧ci 2-go czÆonu przyd.
  341.             17-ws.zm. odsuniecia segmentów
  342.             52-wspoÆczynnik wzrostu(hormon wzrostu)
  343.  
  344.                   SPIS GENúW TYPU "KRÉGOWCE"
  345.             1-2 rozmiary nosa. 3-4 rozmiary szczæki
  346.             5-6 rozmiary oczu 7-8 rozmiary czoÆa
  347.             9-10 wym. puszki mózg.11 dÆugo₧ì szyji
  348.             12 szer.Æuku skrzelowego 15 kåt obræczy
  349.             13 il.kregów szyj. 14 szer. krægów
  350.             16 il.Æuków skrzel. 17 grubo₧ì tÆuszczu
  351.             18 dÆ.tÆowia  19  il.krægów tuÆowia
  352.             21 il.ºeber 22-23 zmienna dÆugo₧ì ºeber
  353.             przedni pas:  24-25 wymiary obojczyka
  354.             26-27 wymiary Æopatki 28-29 i ramienia
  355.             30-31 przed-ramie 33 stosunek grubo₧ci
  356.             ko₧ci strzaÆkowej do ko₧ci przedramienia
  357.             32 dÆugo₧ì palców 34 ilo₧ì palców
  358.             36 dÆugo₧ì ogona 35 il.krægów ogonowych
  359.             pas miednicowy: geny 37-47
  360.             odpowiedni nr. genu przedniego pasa+13
  361.             48-51 wzór ubarwienia ciaÆa
  362.             52 wspóÆczynnik modyfikujåcy rozmiary
  363.  
  364.                   O P C J A   " Q U I T "
  365.                          Naci₧niæcie "q"(bez Shift) powoduje
  366. ustawienie w programie zmiennej "koniec"  na   warto₧ì   "prawda" ,  co
  367. umoºliwia  zakoñczenie pracy z programem   przez  naci₧niæcie
  368. przycisku ESC.
  369.                 Przy normalnym zakoñczeniu nastæpuje
  370.  zamkniæcie   systemu  graficznego,  oraz  wszystkich otwartych plików ,
  371.  a nastæpnie powrót do programu wywoÆujåcego.
  372.  
  373.            I N N E   O P C J E   M E N U   G £ ú W N E G O:
  374.  
  375.   c - powoduje  oczyszczenie  ekranu  z  pozostaÆo₧ci dziaÆañ innych
  376.       opcji.
  377.   r - powoduje  pojawienie  siæ ramki informujåcej  o  wersji  programu,
  378.       prawach autora i producenta.
  379.  
  380.   Shift-Litera - powoduje wy₧wietlenie okna z tekstem pomocy ("help'u")
  381.                  do opcji wywoÆywanej tå samå - maÆå literå.
  382.  
  383.   ! - powoduje przeÆåczenie wy₧wietlania polskich liter w trybie tekstowym.
  384.  
  385.              WYMAGANIA SPRZÉTOWE I PROGRAMOWE             
  386.      Wszystkie  programy  serii   BIO-BIT   majå   minimalne 
  387. wymagania. Najuboºsza konfiguracja, na której  moºna  uºywaì 
  388. pakietu to komputer PC/XT z 512kB RAM (a nawet mniej - je₧li 
  389. kto₧ jeszcze ma taki), dowolnå standardowå  kartå  graficznå
  390. (Hercules,  CGA,  EGA,  VGA)  i   pracujåcy   pod   systemem 
  391. operacyjnym DOS 3.30 lub póªniejszym.
  392.      Poniewaº jednak programy pakietu pracujå intensywnie  w 
  393. trybie graficznym i znacznie obciåºajå procesor obliczeniami 
  394. caÆkowitoliczbowymi,  wskazane så maszyny PC/AT.
  395. Nowsze  wersje  kart  VGA,  SVGA,  XGA  mogå  byì  w   peÆni 
  396. wykorzystane tylko pod warunkiem posiadania przez uºytkownika
  397. odpowiednich dla nich specjalizowanych sterowników BGI.
  398.      Niektóre z kart SVGA (np Trident) så w stanie  emulowaì 
  399. kartæ  IBM8514.  Moºliwe  jest  wtedy  uºycie  standardowego
  400. sterownika BGI dla tej karty dostarczanego z programem.
  401.      Programy wspóÆpracujå  ze  wszystkimi  typami  drukarek 
  402. zdolnymi do pracy w trybie graficznym zgodnym ze  standardem
  403. EPSON.
  404.      Programy obsÆugujå polskie litery w standarcie MAZOVIA. 
  405. W  trybie  graficznym  zawsze  a  w  trybie  tekstowym   pod 
  406. warunkiem zainstalowania odpowiedniego programu rezydentnego 
  407. zapewniajåcego odnawianie generatora znaków  po  powrocie  z 
  408. trybu graficznego.
  409. O obecno₧ci lub  nie  takiego  sterownika  w  pamiæci  moºna 
  410. poinformowaì programy serii BIO-BIT  definiujåc  odpowiedniå 
  411. zmiennå ₧rodowiskowå DOS-u w sposób nastæpujåcy:
  412.  
  413.      prompt> set  mazovia=0  ENTER - gdy generator  polskich 
  414. znaków nie jest zainstalowany i
  415.  
  416.      prompt> set mazovia=1  ENTER - gdy odpowiedni program i 
  417. generator jest obecny w pamiæci.
  418.  
  419. Zmiennå takå moºna zdefiniowaì albo  w  pliku  autoexec.bat, 
  420. albo bezpo₧rednio przed wywoÆaniem programu z  linii  komend 
  421. DOS-u, albo z batch'u wywoÆujåcego.
  422.      Nie moºna natomiast posÆuºyì siæ tå metodå gdy wywoÆuje 
  423. siæ program  z  nakÆadki  "Norton  Commander"  poniewaº  nie 
  424. zachowuje ona  warto₧ci  zmiennych  ₧rodowiskowych  pomiædzy 
  425. kolejnymi wywoÆaniami z linii poleceñ.
  426.      Gdy nie jest zdefiniowana zmienna ₧rodowiskowa  MAZOVIA 
  427. program przyjmuje domy₧lnie obecno₧ì polskich liter dla kart 
  428. EGA i VGA , a ich brak dla karty  Hercules.
  429.      Wreszcie gdy wszystkie powyºsze metody zawiodå  i  mamy 
  430. na ekranie "krzaczki" zamiast "ogonków" to  w  menu  gÆównym 
  431. kaºdego programu  serii  wprowadzenie  znaku   "!"  powoduje 
  432. naprzemiennie  wyÆåczanie  i  wÆåczanie  obecno₧ci  polskich 
  433. liter na ekranie w trybie tekstowym.
  434.  
  435.  
  436.