home *** CD-ROM | disk | FTP | other *** search
/ Freelog Special Edition 1: Linux / CD1.iso / doc / HOWTO / Esperanto-HOWTO < prev    next >
Text File  |  1998-10-14  |  23KB  |  925 lines
  1.   Linux-Esperanto-HOWTO
  2.   Kelkaj helpindikoj por uzi Esperanton sub Linukso
  3.   Kompilita de Wolfram Diestel (diestel@rzaix340.rz.uni-
  4.   leipzig.de) helpita de aliaj.
  5.   v1.11, Junio 1998
  6.   ____________________________________________________________
  7.  
  8.   Table of Contents
  9.  
  10.  
  11.   1. Antauxvortoj kaj dankoj
  12.  
  13.   2. Kodoj kaj Esperantaj Tiparoj
  14.  
  15.   3. Metamail
  16.  
  17.   4. X-fenestra sistemo
  18.  
  19.      4.1 Tiparoj
  20.      4.2 Tajpi E-signojn
  21.  
  22.   5. Netscape Communicator
  23.  
  24.   6. Xterm
  25.  
  26.   7. Redakti per Vi (Elvis, Vim)
  27.  
  28.   8. Redakti per Emakso (Emacs)
  29.  
  30.      8.1 Emakso 19.34
  31.         8.1.1 Vidi E-signojn
  32.         8.1.2 Tajpi
  33.      8.2 Emakso 20.* kaj MULE
  34.  
  35.   9. Retposxto per Xfmail
  36.  
  37.   10. Diskutgrupoj per Knews
  38.  
  39.   11. TeX / LaTeX
  40.  
  41.   12. Esperanto-subteno en internaciigitaj programoj
  42.  
  43.   13. Esperanto-signoj en HTML-tekstoj
  44.  
  45.   14. Koderoj
  46.  
  47.      14.1 koderoj deksesume
  48.      14.2 koderoj dekume
  49.      14.3 koderoj okume
  50.  
  51.  
  52.   ______________________________________________________________________
  53.  
  54.   1.  Antauxvortoj kaj dankoj
  55.  
  56.   Cxar tiu cxi teksto estas verkita per linuxdoc-sgml, gxi ne povas uzi
  57.   Esperantajn signojn.
  58.  
  59.   La avantagxo estas, ke la teksto aperas en la HOWTO-kolekto (anstataux
  60.   en la mini-HOWTO-kolekto) kaj estas havebla en pluraj formoj (teksto,
  61.   TTT-teksto, Postskript-teksto, k.a.)
  62.  
  63.   La malavantagxo estas, ke mi devas kodi la esperantajn signojn per la
  64.   x-maniero kaj el tio povus estigxi miskomprenoj cxe la
  65.   konfigurajxoekzemploj Nu, mi provas rimarkigi tion cxe la koncernitaj
  66.   lokoj.
  67.   Solvojn kaj gravajn informojn donis: Eduard Werner (Emakso 19.34,
  68.   TeX), Marko Rauhamaa (xmodmap, TeX, mailcap), Edmund Grimley Evans
  69.   (TeX), Lee Sau Dan (setfont, Emakso 20, MULE, TeX) kaj Richard Hable
  70.   (Vi, Xfmail, Knews).  Dankon al ili kaj cxiuj aliaj, kiuj helpis
  71.   kompili tiun cxi dosieron.
  72.  
  73.  
  74.   2.  Kodoj kaj Esperantaj Tiparoj
  75.  
  76.   Ekzistas tri internaciaj normoj por signokodoj, kiuj enhavas la
  77.   esperantajn signojn, la du kutime uzataj estas ISO-8859-3 (Latin-3)
  78.   kaj Unikodo (Unicode).  La unua normo estas por 8-bitaj signoj kaj la
  79.   dua por 16-bitaj. Por povi transporti unikodajxojn tra 8bitaj kaj
  80.   7bitaj medioj ekzistas la kodoj UTF-8 kaj UTF-7.
  81.  
  82.  
  83.   Cxar Unikodo samtempe difinas koderojn por la signoj de cxiuj
  84.   mondlingvoj, gxi ricevas pli kaj pli da subteno de
  85.   programarproduktantoj.  Tamen en Linukso Unikodo ankoraux estas tre
  86.   malmulte subtenata. Aparte la sistemo mem pli malpli bazigxas sur
  87.   8-bitaj kodoj. Pro tio en Linukso oni momente uzas kutime la normon
  88.   ISO-8859-3.
  89.  
  90.   Ampleksajn informojn pri la unuopaj kodoj kun E-signoj en internaciaj
  91.   normoj kaj en specialaj programoj, vi trovas cxe Edmundo
  92.   <http://www.cl.cam.ac.uk/users/etg10/esperanto-kodoj.html>.
  93.  
  94.   Latin-3-tiparojn por la teksta modo vi trovas sub la nomoj
  95.   /usr/lib/kbd/consolefonts/iso03.f??  Por aktivigi unu el ili tajpu
  96.   ekzemple:
  97.  
  98.  
  99.          setfont iso03.f16
  100.  
  101.  
  102.  
  103.  
  104.   Foje vi bezonas la eblecon konverti esperantajn tekstojn de UTF-8 al
  105.   Latin-3. Por tio vi povas uzi la sekvan Perl-programeton.
  106.  
  107.  
  108.          #!/usr/bin/perl
  109.          while (<>) {
  110.            s/\304\210/\306/g;
  111.            s/\304\211/\346/g;
  112.            s/\304\234/\330/g;
  113.            s/\304\235/\370/g;
  114.            s/\304\244/\246/g;
  115.            s/\304\245/\266/g;
  116.            s/\304\264/\254/g;
  117.            s/\304\265/\274/g;
  118.            s/\305\234/\336/g;
  119.            s/\305\235/\376/g;
  120.            s/\305\254/\335/g;
  121.            s/\305\255/\375/g;
  122.            print;
  123.          };
  124.  
  125.  
  126.  
  127.  
  128.   Por konverti en la alian direkton, intersxangxu la du kolumnojn inter
  129.   /../../.
  130.  
  131.  
  132.  
  133.   3.  Metamail
  134.  
  135.   La programeto Metamail estas uzata de aliaj programoj, aparte
  136.   retposxtaj kaj diskutgrupaj legiloj, se ili ne scias trakti iun MIME-
  137.   tipon. En la dosiero /etc/mailcap trovigxas informoj, kiel montri
  138.   tiajn MIME-tipojn. Por povi legi tekstojn koditajn laux UTF-8, ni
  139.   aldonos la sekvajn du liniojn al la dosiero /etc/mailcap:
  140.  
  141.  
  142.          text/plain; /plena/pado/al/utf8-l3 %s; \
  143.          test=test "`echo %{charset} | tr '[A-Z]' '[a-z]'`" = utf-8;\
  144.          copiousoutput
  145.          text/utf8; /plena/pado/al/utf8-l3 %s; copiousoutput
  146.  
  147.  
  148.  
  149.  
  150.   La duan ni aldonis, cxar kelkaj programoj provas mem trakti mesagxojn
  151.   en la formo text/plain, ecx se ili ne havas tauxgan tiparon por gxi,
  152.   ekzemple cxe Content-Type: text/plain; charset="utf-8".
  153.  
  154.  
  155.   4.  X-fenestra sistemo
  156.  
  157.   4.1.  Tiparoj
  158.  
  159.   Por trovi Latin-3-tiparojn kaj rilatajn informojn por la X-fenestra
  160.   sistemo vi rigardu en la Virtuala Esperanto-Biblioteko - sub la
  161.   rubriko "Komputadaj fakoj".
  162.  
  163.   Cxe la tiparoj vi trovas indikojn kiel instali ilin.  Per:
  164.  
  165.  
  166.          xlsfonts -fn *iso8859-3
  167.  
  168.  
  169.  
  170.  
  171.   vi povas kontroli cxu la tiparoj (sukcese) estas instalitaj en via
  172.   sistemo. La proporciaj adobe-tiparoj bone tauxgas por vidado en
  173.   Communicator, Knews, Xfmail...).  Por Xterm kaj la Vi-variantoj vi uzu
  174.   la tiparojn de Alain Fagot.
  175.  
  176.  
  177.   4.2.  Tajpi E-signojn
  178.  
  179.   La X-fenestro-sistemo permesas difini reagojn al klavpremoj de la
  180.   "kompona klavo" (plej ofte tiu estas difinita kiel AltGr) plus alia
  181.   klavo.
  182.  
  183.   Ekzemple sur germana klavaro AltGr+q donas la signon '@'
  184.  
  185.   Per la programo xmodmap oni povas difini, ke
  186.  
  187.  
  188.          AltGr+c -> cx
  189.          AltGr+Shift+c -> Cx
  190.          ...
  191.  
  192.  
  193.  
  194.  
  195.   Por tio metu en vian uzanto-dosierujon dosieron ~/.Xmodmap. (Ofte gxi
  196.   jam estas tie kaj vi nur bezonas modifi gxin.)  Kaj aldonu la sekvajn
  197.   liniojn:
  198.  
  199.     keycode  54 = C NoSymbol AE
  200.     keycode  42 = G NoSymbol Ooblique
  201.     keycode  43 = H NoSymbol paragraph brokenbar
  202.     keycode  44 = J NoSymbol onequarter notsign
  203.     keycode  39 = S NoSymbol Thorn
  204.     keycode  30 = U NoSymbol Yacute
  205.  
  206.  
  207.  
  208.  
  209.   Ne cxiuj programoj gxuste traktas tion. Alia ebleco (vi povas uzi
  210.   ambaux variantojn samtempe) do estas, meti la 12 esperantoliterojn sur
  211.   la 12 funkcio-klavojn:
  212.  
  213.  
  214.          keysym F1 = F1 ae
  215.          keysym F2 = F2 AE
  216.          keysym F3 = F3 oslash
  217.          keysym F4 = F4 Ooblique
  218.          keysym F5 = F5 paragraph
  219.          keysym F6 = F6 brokenbar
  220.          keysym F7 = F7 onequarter
  221.          keysym F8 = F8 notsign
  222.          keysym F9 = F9 thorn
  223.          keysym F10 = F10 Thorn
  224.          keysym F11 = F11 yacute
  225.          keysym F12 = F12 Yacute
  226.  
  227.  
  228.  
  229.  
  230.   Certigu, ke dum la starto de la X-fenestro-sistemo lancxigxas la
  231.   ordono xmodmap ~/.Xmodmap. Normale en /usr/X11R6/lib/X11/xinit/xinitrc
  232.   jam trovigxas linioj kiel
  233.  
  234.  
  235.          usermodmap=$HOME/.Xmodmap
  236.          if [ -f $usermodmap ]; then
  237.            xmodmap $usermodmap
  238.          fi
  239.  
  240.  
  241.  
  242.  
  243.  
  244.   5.  Netscape Communicator
  245.  
  246.   Ofta bezono de Esperanto-tiparoj estigxas dum la legado de interretaj
  247.   pagxoj kaj diskutgrupaj artikoloj.  Netscape Communicator ja permesas
  248.   difini kaj uzi multajn diversajn kodojn por rigardi diverslingvajn
  249.   dokumentojn, sed bedauxrinde gxi ne rekte subtenas Latin-3-kodon.
  250.   Anstatauxe vi povas uzi la kodon "User-defined". Por tio elektu en la
  251.   menuo "Edit Preferences", iru al la dialogo "Appearance Fonts", elektu
  252.   tie la kodon "User-defined" kaj alordigu konvenajn Latin-3-tiparojn.
  253.  
  254.   Nun vi povas elekti en la menuo "View Encoding User-Defined" por legi
  255.   dokumenton koditan laux normo Latin-3.
  256.  
  257.   Bedauxrinde vi ne povas legi la esperantajn literojn en unikodaj
  258.   tekstoj. Unikodaj tekstoj estas aperigitaj tiel, ke la signoj estas
  259.   prenitaj el konvenaj 8-bitaj tiparoj.  Tiel vi bone povas legi
  260.   cirilajn, grekajn ecx cxinajn literojn, sed pro la nesuficxa subteno
  261.   de Latin-3 anstataux supersignaj literoj vi vidas nur demandsignon :-(
  262.  
  263.   Cetere mi rimarkis eraron en Netscape Communicator 4.0x Se oni legas
  264.   diskutgrupon, oni komence ne vidas Esperanto-signojn, kvankam kiel
  265.   kutima kodo estas elektita "User-Defined". Sed post elekto de iu alia
  266.   kodo kaj posta reelekto de la kodo "User-Defined" vi vidas la e-ajn
  267.   signojn.
  268.  
  269.  
  270.   6.  Xterm
  271.  
  272.   Por vidi esperantajn signojn en Xterm, vi povas meti la sekvan linion
  273.   en la dosieron ~/.Xresources:
  274.  
  275.  
  276.          xterm*font: <tiparnomo>
  277.  
  278.  
  279.  
  280.  
  281.   Kiel <tiparnomo>n donu iun konvenan Latin-3-tiparon.  (t.e. unu el la
  282.   nomoj ricevitaj per xlsfonts -fn *iso8859-3).
  283.  
  284.   Aux voku Xterm rekte tiel:
  285.  
  286.  
  287.          xterm -fn <tiparnomo>
  288.  
  289.  
  290.  
  291.  
  292.   Tio funkcias ankaux en kelkaj aliaj programoj, ekz. en Emakso.  Se vi
  293.   ofte bezonas jen vian nacian jen Latin-3an kodon, estas rekomendinde
  294.   difini alinomon en .bashrc:
  295.  
  296.  
  297.          alias eterm='xterm -fn fixed-l3' # simile por aliaj programoj
  298.  
  299.  
  300.  
  301.  
  302.  
  303.   7.  Redakti per Vi (Elvis, Vim)
  304.  
  305.   Kun la Vi-variantoj Vim kaj Elvis en la aktualaj versioj vi povas
  306.   senprobleme uzi la samajn latin-3-tiparojn kiel kun Xterm.
  307.  
  308.   Se vi lancxas ilin en propra fenestro, uzu la elekton -fn <tiparnomo>:
  309.  
  310.  
  311.  
  312.          elvis -fn fixed-l3
  313.          vim -g -fn fixed-l3
  314.  
  315.  
  316.  
  317.  
  318.   Por tajpi esperantajn signojn, vi povas aux uzi la metodon laux la 3a
  319.   cxapitro aux uzi la sekvajn difinojn:
  320.  
  321.  
  322.  
  323.  
  324.  
  325.  
  326.  
  327.  
  328.  
  329.  
  330.  
  331.     digraph G^ X
  332.     digraph g^ x
  333.     digraph H^ &
  334.     digraph h^ 6
  335.     digraph J^ ,
  336.     digraph j^ <
  337.     digraph C^ F
  338.     digraph c^ f
  339.     digraph S^ ^
  340.     digraph s^ ~
  341.     digraph U^ ]
  342.     digraph u^ }
  343.     set digraph
  344.  
  345.  
  346.  
  347.  
  348.   Metu tiujn difinojn en dosieron, ekz. ~/.elvis.lat3 kaj lancxu:
  349.  
  350.  
  351.  
  352.          elvis -fn fixed-l3 +source~/.elvis.lat3
  353.  
  354.  
  355.  
  356.  
  357.   Nun vi povas tajpi ekz. la literon gx per la klavoj ^Kg^ (Ctrl-k g ^)
  358.   aux ^, retropasxo, g.
  359.  
  360.   Vim <http://www.math.fu-berlin.de/~guckes/vim/> kaj Elvis
  361.   <ftp://ftp.cs.pdx.edu/pub/elvis/README.html> vi trovas jen ankaux en
  362.   Interreto.
  363.  
  364.  
  365.   8.  Redakti per Emakso (Emacs)
  366.  
  367.  
  368.  
  369.   8.1.  Emakso 19.34
  370.  
  371.   8.1.1.  Vidi E-signojn
  372.  
  373.   Por vidi E-signojn en Emakso, vi devas certigi, ke Emakso uzas
  374.   Latin-3-tiparon. Tion vi povas atingi per aldono de la sekva linio en
  375.   la dosiero ~/.Xdefaults:
  376.  
  377.  
  378.          Emacs.font: <tiparnomo>
  379.  
  380.  
  381.  
  382.  
  383.   Kiel <tiparnomo>n indiku iun konvenan Latin-3-tiparon.
  384.  
  385.   Same kiel cxe Xterm kaj kelkaj aliaj programoj funkcias:
  386.  
  387.  
  388.          emacs -fn <tiparnomo>
  389.  
  390.  
  391.  
  392.  
  393.  
  394.  
  395.  
  396.  
  397.   8.1.2.  Tajpi
  398.  
  399.   Se vi uzas Emakson sub X-fenestroj vi per la solvo realigita sub
  400.   cxapitro 3 bone povas tajpi.  Sed ekzistas alia alternativo, la modo
  401.   "iso-accents-mode".  Por instrui al tiu modo la lingvon Esperanto,
  402.   aldonu tauxgajn difinojn en la dosiero iso-acc.el.
  403.  
  404.  
  405.          ("esperanto"
  406.           (?^ (?C . ?\306) (?G . ?\330) (?H . ?\246) (?J . ?\254)
  407.                (?S . ?\336) (?U . ?\335) (?c . ?\346) (?g . ?\370)
  408.                (?h . ?\266) (?j . ?\274) (?s . ?\376) (?u . ?\375))
  409.           (?' (?C . ?\306) (?G . ?\330) (?H . ?\246) (?J . ?\254)
  410.                (?S . ?\336) (?U . ?\335) (?c . ?\346) (?g . ?\370)
  411.                (?h . ?\266) (?j . ?\274) (?s . ?\376) (?u . ?\375))
  412.          )
  413.  
  414.  
  415.  
  416.  
  417.   La sintakson divenu de la jam enhavitaj lingvoj, gxi iom varias en la
  418.   diversaj Emaks-versioj. La supra ekzemplo difinas la esperantosignojn
  419.   por la kombinoj ^+<litero> kaj '+<litero>.  Poste kompilu la dosieron
  420.   al iso-acc.elc. Ekde nun vi povas aktivigi viajn tajperojn per la
  421.   komandoj:
  422.  
  423.  
  424.          M-x iso-accents-mode
  425.          M-x iso-accents-customize
  426.            language: Esperanto
  427.  
  428.  
  429.  
  430.  
  431.   Atentu, ke se '^' cxe vi estas senpasxa klavo (t.e. gxi aperas nur
  432.   post premo de '^' kaj alia klavo), vi ne povas uzi gxin en tiu Emaks-
  433.   modo, anstatauxe uzu alian signon, ekz. '+c por tajpi cx. Kelkaj ecx
  434.   tajpas c+x por cx.
  435.  
  436.   Por pli facile atingi tiun tajpmodon, metu la sekvajn liniojn en la
  437.   dosieron ~/.emacs:
  438.  
  439.  
  440.          (defun esperanto-mode ()
  441.            (interactive)
  442.            (iso-accents-mode)
  443.            (iso-accents-customize "esperanto")
  444.          )
  445.          (global-set-key "\C-ce" 'esperanto-mode)
  446.  
  447.  
  448.  
  449.  
  450.   Poste per premo de C-c e (t.e. Ctrl+c e) vi trovigxas en Esperanto-
  451.   modo. Estus avantagxe, difini ankaux tian klavmallongigon por reatingi
  452.   normalan modon.
  453.  
  454.  
  455.   8.2.  Emakso 20.* kaj MULE
  456.  
  457.   notoj: Pri tiuj Emakso-variantoj Lee Sau Dan donis la sekvajn
  458.   indikojn:
  459.  
  460.   Emakso 20.* kaj MULE normale povas trovi la tauxgajn tiparojn, se ili
  461.   jam estas instalitaj en la X-servilo aux tiparserviloj.
  462.  
  463.   Emakso 20.* povas montri latin-3-literojn se vi uzas gxin sur teksta
  464.   ekrano kun aktivigita latin-3-a tiparo.  Informu Emakson pri tio per
  465.   la  klavpremoj:
  466.  
  467.  
  468.          C-x C-m t iso-8859-3 RET
  469.  
  470.  
  471.  
  472.  
  473.  
  474.   Por tajpado de Esperantosignoj, klavu:
  475.  
  476.  
  477.          C-u C-\ esperanto-postfix
  478.  
  479.  
  480.  
  481.  
  482.   aux:
  483.  
  484.  
  485.          C-u C-\ esperanto-prefix
  486.  
  487.  
  488.  
  489.  
  490.  
  491.   Utilas ankaux
  492.  
  493.  
  494.          M-x set-language-environment latin-3 RET
  495.  
  496.  
  497.  
  498.  
  499.  
  500.   aux se vi ofte bezonas tion, metu en .emacs:
  501.  
  502.  
  503.  
  504.          (set-language-environment "latin-3")
  505.          (setq default-input-method "esperanto-postfix")
  506.  
  507.  
  508.  
  509.  
  510.  
  511.   9.  Retposxto per Xfmail
  512.  
  513.   Xfmail estas retposxtprogramo kun plena MIME-subteno.  Oni konfiguras
  514.   gxin ene de la grafika surfaco. En la menuo vi trovas sub "Misc
  515.   Config" dialogon por la konfigurado.
  516.  
  517.   La butono "Appearance" kondukas al listo, kie oni povas rilatigi
  518.   kodojn kaj tiparojn. Unue premu "Add" kaj indiku la plenan nomon de
  519.   latin-3-tiparo. Ekz.
  520.  
  521.  
  522.          adobe-helvetica-medium-r-normal--12-120-75-75-p-67-iso8859-3
  523.  
  524.  
  525.  
  526.  
  527.   La tiparnomo nun aperas en la maldekstra listo. Por rilatigi gxin al
  528.   la kodo "iso-8859-3" vi devas unue elekti tiun kodon en la dekstra
  529.   listo kaj poste elekti la tiparon en la maldekstra listo. Nun premu
  530.   "OK" kaj poste "Save".
  531.  
  532.   Xfmail enhavas internan redkatilon per kies menuo "Language" vi povas
  533.   elekti la gxustan kodon.
  534.  
  535.   Se vi volas uzi eksteran redaktilon vi povas iri per la butonoj
  536.   "View", "Edit" al dialogo, kie vi povas indiki gxin, ekzemple per:
  537.  
  538.  
  539.          elvis -fn <tiparnomo> +source~/.elvis.lat3
  540.  
  541.  
  542.  
  543.  
  544.   Jen vi trovas Xfmail
  545.   <http://Burka.NetVision.net.il/xfmail/xfmail.html> en la reto.
  546.  
  547.   Atentu ankoraux alian aferon. Estas ne cxiam facile sendi 8bitan
  548.   mesagxon. Cxar kelkaj serviloj ankoraux funkcias 7bite kaj simple
  549.   ignoras la okan biton tiel, ke viaj E-literoj farigxas iuj aliaj
  550.   signoj. Se vi tamen volas sendi 8bite kaj uzas lokan Sendmail, vi
  551.   startu gxin kun la elekto -B8BITMIME. Bedauxrinde tio, lige kun eraro
  552.   de Xfmail (vd. malsupre), kauxzis senderarojn cxe mi en certaj kazoj.
  553.  
  554.   Por trasendi 8bitajn mesagxojn tra 7bitaj medioj ekzistas la normo
  555.   "quoted printable". Tiu rekodas 8bitajn signoj per signaro =NN, cxe
  556.   kio NN estas la kodero de la signo.  Mi rekomendas ensxalti tiun
  557.   rekodon sub "Misc Config Intern." en Xfmail.
  558.  
  559.   Tio bedauxrinde estas uzata nur por novaj mesagxoj. Se vi respondas al
  560.   retmesagxo, Xfmail transprenas ties rekodon.  Tiel povas okazi, ke via
  561.   mesagxenhavo (ekz. Content-Type: text/plain; charset=Iso-8859-3) ne
  562.   harmonias kun la rekodo (ekz. Content-Transfer-Encoding: 7Bit). Tio
  563.   aux kauxzas problemojn kun Sendmail (vd. supre) aux forigas la 8an
  564.   biton de la E-literoj.
  565.  
  566.  
  567.   10.  Diskutgrupoj per Knews
  568.  
  569.  
  570.   Knews (Karl's threaded newsreader for X) estas legilo por
  571.   diskutgrupoj, kiu kapablas rekoni kaj skribi gxustajn MIME-kapliniojn
  572.   pri la signokodo. Por uzi Latin-3 oni devas aldoni kelkajn liniojn al
  573.   la konfiguraj dosieroj.
  574.  
  575.   Dum la instalo de Knews, la dosiero Knews.ad estas kopiata el la
  576.   fontdosierujo al /usr/X11R6/lib/X11/app-defaults/Knews.
  577.  
  578.   Aldonu en tiu dosiero la sekvajn liniojn:
  579.  
  580.  
  581.          Knews.iso-8859-3.bodyFont:      \
  582.                    -*-helvetica-medium-r-normal-*-*-120-*-*-*-*-iso8859-3
  583.          Knews.iso-8859-3.quoteFont:     \
  584.                    -*-helvetica-medium-r-normal-*-*-120-*-*-*-*-iso8859-3
  585.          Knews.iso-8859-3.headerFont:    \
  586.                    -*-helvetica-medium-r-normal-*-*-120-*-*-*-*-iso8859-3
  587.  
  588.          Knews.editCommand: elvis +%i %s -fn fixed-l3 +source~/.elvis.lat3
  589.  
  590.  
  591.  
  592.  
  593.   Anstataux Elvis vi povas ankaux uzi ekzemple Emakson kiel redaktilo.
  594.  
  595.   Por povi legi ankaux esperantajn afisxojn kun malgxusta kaplinio pri
  596.   kodo aux koditajn laux UTF-8, estas avantagxe aldoni sub
  597.  
  598.  
  599.          Knews.baseTranslations: #override \n\
  600.  
  601.  
  602.  
  603.  
  604.   la linion:
  605.  
  606.  
  607.          c    <Key> e:          mime-hack(text/plain, 8bit) \n\
  608.          c s  <Key> u:          mime-hack(text/utf8, 8bit)  \n\
  609.  
  610.  
  611.  
  612.  
  613.   Atentu, la \n\, kiu finu cxiun linion en la alineo krom la lastan.
  614.  
  615.   Nun per Ctrl-e oni povas sxalti en cxiu afisxo al la implicita kodo.
  616.   Per Ctrl-Shift-u vi povas sxalti al la MIME-tipo text/utf8.  Cxar
  617.   Knews ne scias trakti gxin, gxi demandas Metamail kaj montras la
  618.   tekston kiel difinita en /etc/mailcap. En la sekcio pri Metmail ni
  619.   difinis, ke text/utf8 estu konvertata al Latin-3.  Tial sxangxu ankaux
  620.   la linion pri Knews.copiousoutput al:
  621.  
  622.  
  623.          Knews.copiousOutput:  exec xterm \
  624.                -fn 'fixed-l3' -e /bin/sh -c '(%C) | less'
  625.  
  626.  
  627.  
  628.  
  629.   Anstataux fixed-l3 enmetu la de vi preferatan Latin-3-tiparon.
  630.  
  631.   La implicitan kodon (uzatan cxe Ctrl-e) oni difinas en la dosiero
  632.   ~/.knews/config-* (* estas la uzata diskutgrupa servilo. Tiu dosiero
  633.   estas auxtomate kreata cxe la unua lancxo de Knews. Aldonu la sekvan
  634.   linion:
  635.  
  636.  
  637.          *esperanto*defaultCharset:  iso-8859-3
  638.  
  639.  
  640.  
  641.  
  642.   Nun en cxiu diskutgrupo, kiu enhavas la nomon "esperanto", estas uzata
  643.   la kodo Latin-3 kiel implicita.
  644.  
  645.   Jen vi trovas Knews <http://www.matematik.su.se/~kjj/> en Interreto.
  646.  
  647.  
  648.   11.  TeX / LaTeX
  649.  
  650.   Por produkti la supersignajn literojn en TeX, vi normale tajpas:
  651.  
  652.  
  653.          \^C \^c \^G \^g \^H \^h \^J \^{\j} \^S \^s \u{U} \u{u}
  654.  
  655.  
  656.  
  657.  
  658.   La \j cetere estas 'j' sen la punkto. Tamen, se vi skribas longajn
  659.   tekstojn, estas iom tede skribi tiujn ordonojn. Do estas avantagxe
  660.   krei dosieron esperanto.sty kun la sekva enhavo:
  661.          \let\mathcaret=^
  662.  
  663.          \def\esperantocaret#1{
  664.            \ifx#1u\u{#1}\else
  665.            \ifx#1U\u{#1}\else
  666.            \ifx#1j\^{\j}\else
  667.            \^{#1}\fi\fi\fi
  668.          }
  669.  
  670.          \catcode`\^=\active
  671.  
  672.          \def^{\ifmmode\let\next\mathcaret
  673.              \else\let\next\esperantocaret
  674.              \fi\next}
  675.  
  676.  
  677.  
  678.  
  679.   Tio permesas skribi ^C ^c ... ^U ^u por la esperantaj literoj. Iom
  680.   komplikas la aferon, ke la signo ^ estas ankaux uzata por supraj
  681.   indicoj en la matematika modo, t. e. por matematikaj formuloj. Do vi
  682.   ne povas uzi tiujn mallongigojn en formuloj ekzemple. (Pro tio ankaux
  683.   la konfuzigaj linioj kun "mathcaret" en la supraj difinoj)
  684.  
  685.   Se vi ebligis la uzadon de Latin-3 en via sxatata redaktilo, vi povas
  686.   ankaux rekte traduki la Latin-3 kodojn al la esperantaj signoj:
  687.  
  688.  
  689.          \catcode`\cx=\active \defcx{\^c}
  690.          \catcode`\gx=\active \defgx{\^g}
  691.          \catcode`\hx=\active \defhx{\^h}
  692.          \catcode`\jx=\active \defjx{\^\j}
  693.          \catcode`\sx=\active \defsx{\^s}
  694.          \catcode`\ux=\active \defux{\u u}
  695.          \catcode`\Cx=\active \defCx{\^C}
  696.          \catcode`\Gx=\active \defGx{\^G}
  697.          \catcode`\Hx=\active \defHx{\^H}
  698.          \catcode`\Jx=\active \defJx{\^J}
  699.          \catcode`\Sx=\active \defSx{\^S}
  700.          \catcode`\Ux=\active \defUx{\u U}
  701.  
  702.  
  703.  
  704.  
  705.   Noto: En la supra ekzemplo vi devas anstatauxigi la Esperantajn
  706.   literojn cx ... Ux en cxiu linio kaj maldekstre kaj dekstre per la
  707.   gxustaj literoj laux Latin-3-kodo.
  708.  
  709.   Cetere pli ampleksa dosiero esperant.sty estas enhavata en la Babel-
  710.   pakajxo por LaTeX2e. Simple kontrolu per locate esperant, cxu gxi eble
  711.   jam estas instalita cxe vi.  Gxi ekzemple ankaux kreas esperantajn
  712.   titolojn en la enhavtabelo kaj indeksoj.
  713.  
  714.   Por uzi la pakajxon, tajpu
  715.  
  716.   sub TeX:
  717.  
  718.  
  719.          \input{esperant.sty}
  720.  
  721.  
  722.  
  723.  
  724.   sub LaTeX:
  725.  
  726.  
  727.     \usepackage[esperanto]{babel}
  728.  
  729.  
  730.  
  731.  
  732.   Ioma problemo estas, ke en tiparoj aliaj ol la normala "Computer
  733.   Modern" ne trovigxas la senpunkta j. Por kasxi la punkton super j
  734.   ekzistas dosiero dotlessj.sty <ftp://ftp.tex.ac.uk/tex-
  735.   archive/macros/latex/contrib/supported/carlisle/dotlessj.sty>.
  736.   Detalaj informoj pri gxi trovigxas cxe Edmundo
  737.   <http://www.cl.cam.ac.uk/users/etg10/dotlessj.html>.
  738.  
  739.  
  740.   12.  Esperanto-subteno en internaciigitaj programoj
  741.  
  742.   Kelkaj Gnu-programoj kaj aliaj estas internaciigitaj. T.e.  iliaj
  743.   mesagxoj povas aperi en diversaj lingvoj. Tamen la Esperanto-tradukoj
  744.   de tiuj programoj nur nun estas komencataj. Sed ja vi povas kontroli,
  745.   cxu en via sistemo ekzistas dosierujo /usr/share/locale/eo aux cxu cxe
  746.   la fontdistribuoj de viaj programoj estas iuj dosieroj po/eo.po. Se
  747.   jes, la programoj kapablas montri esperantajn mesagxojn. Por vidi
  748.   tiujn mesagxojn, vi devas difini la variablon LANG aux LANGUAGE en la
  749.   cxirkauxajxo de la programo.
  750.  
  751.   Por unuopa ordono vi povas ekzemple tajpi tiel:
  752.  
  753.  
  754.          LANG=eo <programo>
  755.  
  756.  
  757.  
  758.  
  759.  
  760.   Aux vi povas dauxre difini la preferatajn lingvojn, se vi metas en
  761.   vian startskripton ion kiel
  762.  
  763.  
  764.          export LANG=eo:de:en  # en bash
  765.  
  766.          setenv LANG eo:de:en  # en tcsh
  767.  
  768.  
  769.  
  770.  
  771.   Tio signifas: lauxeble uzu Esperanton, alikaze la germanan lingvon,
  772.   aux se ankaux tiu ne estas subtenata de la programo, uzu la anglan.
  773.  
  774.  
  775.   13.  Esperanto-signoj en HTML-tekstoj
  776.  
  777.   Vi povas uzi la Latin-3-koderojn por montri E-signojn en HTML-teksto.
  778.   La normo volas, ke tiukaze vi metu la sekvan linion en la kapon
  779.   (<head>...</head>) de via dosiero:
  780.  
  781.  
  782.          <meta http-equiv="Content-type" content="text/html; charset=ISO-8859-3">
  783.  
  784.  
  785.  
  786.  
  787.   Bedauxrinde Netscape Communicator kaj eble ankaux aliaj TTT-legiloj
  788.   misinterpretas tiun linion kaj malhelpas, ke ecx per via "User-
  789.   defined"-kodo vidigxos E-signoj. Do eble estas pli bone, ne indiki
  790.   tiun linion.
  791.  
  792.  
  793.   Pri kodado per Unikodo, legu la informpagxon cxe Aaron Irvine
  794.   <http://www.cs.qub.ac.uk/~AD.Irvine/lat3.html>. Pro la problemoj de
  795.   Netscape Communicator rilate al E-signoj en Unikodo ni malrekomendas
  796.   la uzon de Unikodo en pure esperantaj HTML-tekstoj. Por multlingvaj
  797.   tekstoj eble ne ekzistas pli tauxga alternativo. Sed por Esperanto uzu
  798.   prefere Latin-3 ankoraux iom da tempo.
  799.  
  800.  
  801.   14.  Koderoj
  802.  
  803.   Pro kompleteco tie cxi ni donas ankoraux la koderojn de la E-signoj
  804.   laux la plej vastigxintaj normoj. UTF-8 estas normo por kodi unikodajn
  805.   signojn per 8bitaj koderoj.  Gxi estas ekzemple uzata en HTML-pagxoj.
  806.  
  807.  
  808.   14.1.  koderoj deksesume
  809.  
  810.  
  811.  
  812.          litero  Latin-3 Unikodo UTF-8
  813.          -----------------------------
  814.          Cx      C6      0108    C4 88
  815.          cx      E6      0109    C4 89
  816.          Gx      D8      011C    C4 9C
  817.          gx      F8      011D    C4 9D
  818.          Hx      A6      0124    C4 A4
  819.          hx      B6      0125    C4 A5
  820.          Jx      AC      0134    C4 B4
  821.          jx      BC      0135    C4 B5
  822.          Sx      DE      015C    C5 9C
  823.          sx      FE      015D    C5 9D
  824.          Ux      DD      016C    C5 AC
  825.          ux      FD      016D    C5 AD
  826.  
  827.  
  828.  
  829.  
  830.  
  831.   14.2.  koderoj dekume
  832.  
  833.  
  834.  
  835.          litero  Latin-3 Unikodo UTF-8
  836.          -------------------------------
  837.          Cx      198     0264    196 136
  838.          cx      230     0265    196 137
  839.          Gx      216     0284    196 156
  840.          gx      248     0285    196 157
  841.          Hx      166     0292    196 164
  842.          hx      182     0293    196 165
  843.          Jx      172     0308    196 180
  844.          jx      188     0309    196 181
  845.          Sx      222     0348    197 156
  846.          sx      254     0349    197 157
  847.          Ux      221     0364    197 172
  848.          ux      253     0365    197 173
  849.  
  850.  
  851.  
  852.  
  853.  
  854.   14.3.  koderoj okume
  855.  
  856.  
  857.  
  858.  
  859.     litero  Latin-3 Unikodo UTF-8
  860.     -------------------------------
  861.     Cx      306     0410    304 210
  862.     cx      346     0411    304 211
  863.     Gx      330     0434    304 234
  864.     gx      370     0435    304 235
  865.     Hx      246     0444    304 244
  866.     hx      266     0445    304 245
  867.     Jx      254     0464    304 264
  868.     jx      274     0465    304 265
  869.     Sx      336     0534    305 234
  870.     sx      376     0535    305 235
  871.     Ux      335     0554    305 254
  872.     ux      375     0555    305 255
  873.  
  874.  
  875.  
  876.  
  877.  
  878.  
  879.  
  880.  
  881.  
  882.  
  883.  
  884.  
  885.  
  886.  
  887.  
  888.  
  889.  
  890.  
  891.  
  892.  
  893.  
  894.  
  895.  
  896.  
  897.  
  898.  
  899.  
  900.  
  901.  
  902.  
  903.  
  904.  
  905.  
  906.  
  907.  
  908.  
  909.  
  910.  
  911.  
  912.  
  913.  
  914.  
  915.  
  916.  
  917.  
  918.  
  919.  
  920.  
  921.  
  922.  
  923.  
  924.  
  925.