Rozw≤j spo│eczny i gospodarczy Polski w spos≤b szczeg≤lny zale┐y od poziomu o╢wiaty, szkolnictwa wy┐szego i nauki. Dlatego edukacja musi staµ siΩ priorytetowym zadaniem panstwa niezale┐nie od uk│adu politycznego. Je┐eli polski system edukacyjny ma rzeczywi╢cie zaspokajaµ potrzeby u progu nowego tysi▒clecia, konieczne s▒ zmiany w jego funkcjonowaniu. Reforma o╢wiaty musi nastΩpowaµ kompleksowo wraz z reform▒ szkolnictwa wy┐szego i nauki.

Podstawowym celem edukacji jest umo┐liwienie m│odemu cz│owiekowi harmonijnego rozwoju, rozwoju jego zdolno╢ci intelektualnych i fizycznych oraz duchowych i moralnych. A tak┐e nauczanie i wychowanie m│odego pokolenia ku dobru wsp≤lnemu zgodnie z interesem rodziny i pa±stwa, w oparciu o chrze╢cija±ski system warto╢ci oraz tysi▒cletni▒ tradycjΩ narodu i pa±stwa.

Podstaw▒ edukacji powinna byµ rodzina.Rodzice maj▒ prawo i obowi▒zek czuwania nad edukacj▒ dzieci. Pa±stwo, zgodnie z zasad▒ subsydialno╢ci, ma wspieraµ, a nie zastΩpowaµ rodzinΩ w jej zadaniach wychowawczych.

Szko│a - jako instytucja spo│eczna - powinna pomagaµ rodzinom i jednostkom w zdobywaniu kompetencji, wype│nianiu r≤l i zada± ┐yciowych. W dzia│aniach edukacyjnych szko│y winny wsp≤│uczestniczyµ: gmina i wsp≤lnota lokalna, Ko╢cio│y i wsp≤lnoty religijne (parafialne), ╢rodki masowego przekazu, organizacje pozarz▒dowe itp.

Zmiany systemu edukacji nale┐y uczyniµ czΩ╢ci▒ procesu demokratyzacji i decentralizacji pa±stwa oraz po│▒czyµ z reform▒ administracji pa±stwowej. Szko│y powinny byµ przekazane r≤┐nym szczeblom samorz▒d≤w terytorialnych i przez nie prowadzone (gmina,powiat,wojew≤dztwo).

Zadaniem ustawodawcy powinno byµ stworzenie takich rozwi▒za± prawnych i organizacyjnych, kt≤re umo┐liwiaµ bΩd▒ zmiany merytoryczne w o╢wiacie.

G│≤wne kierunki reformy systemu edukacji w Polsce mo┐na okre╢liµ nastΩpuj▒co:

I. Kontynuowanie procesu scholaryzacji, tj. objΩcie szko│▒ ╢redni▒ i r≤┐nymi formami wykszta│cenia wy┐szego, coraz liczniejszych grup m│odzie┐y - na miarΩ wska╝nik≤w pa±stw Europy Zachodniej i Ameryki P≤│nocnej poprzez:

1) Rzeczywiste zapewnienie powszechno╢ci szkolnictwa - zar≤wno przez wsparcie finansowe (m.in. politykΩ podatkow▒), racjonaln▒ sieµ szkoln▒, r≤┐ne formy wp│ywania na wzrost aspiracji (szeroko rozumiana "op│acalno╢µ" zdobywania wy┐szych kompetencji), jak i takie zmiany w koncepcji organizacyjnej i merytorycznej, kt≤re dadz▒ mo┐liwo╢µ uko±czenia r≤┐nych odmian szko│y ╢redniej przez 70-80% populacji ka┐dego rocznika m│odzie┐y.

2) Otoczenie opiek▒ i znalezienie miejsca w "normalnym" systemie o╢wiaty dla grup "niepe│nosprawnych" w podw≤jnym znaczeniu tego s│owa. Chodzi zar≤wno o niepe│nosprawnych w sensie zdrowotnym, jak i pochodz▒cych rodzin upo╢ledzonych pod wzglΩdem cywilizacyjno-kulturowym z marginesu spo│ecznego, a tak┐e ┐e ╢rodowisk o wyj▒tkowo niskim poziomie wykszta│cenia).

3) Rozw≤j wy┐szego szkolnictwa zawodowego. Jednym z warunk≤w awansu cywilizacyjnego Polski jest podejmowanie studi≤w wy┐szych przez co trzeciego maturzystΩ. Nale┐y uwzglΩdniµ wchodzenie w doros│e ┐ycie m│odzie┐y z wy┐u demograficznego lat 70-tych i zapewniµ im warunki do osi▒gniΩcia wykszta│cenia wy┐szego - przynajmniej na poziomie licencjatu.

4) Wprowadzenie czΩ╢ciowej odp│atno╢ci za studia, przy jednoczesnym stosowaniu kredytowego systemu stypendialnego (w formie zapom≤g na studia i zwrotnych stypendi≤w)

5) Zapewnienie dro┐no╢ci systemowi edukacyjnemu, od przedszkola do studi≤w, niezale┐nie od zr≤┐nicowania form. Progi edukacyjne nie mog▒ byµ barierami. Uko±czenie jednego szczebla kszta│cenia, ewentualnie potwierdzone zewnΩtrznym (wobec szko│y) egzaminem, powinno uprawniaµ do przej╢cia do nastΩpnego etapu kszta│cenia.

II. Dokonanie zasadniczej zmiany w tym, "czego i jak uczymy".

1) Szko│a musi sprostaµ zasadniczym wyzwaniom cywilizacji prze│omu wiek≤w transformacji, kt≤r▒ prze┐ywamy po 1989r., a tak┐e rosn▒cej powszechno╢ci szczebli kszta│cenia. Zmiany powinny polegaµ m.in. na: odci▒┐eniu z nadmiaru informacji, wiΩkszej integracji wiedzy przedmiotowej, wiΩkszym nacisku na kszta│cenie umiejΩtno╢ci (a nie tylko zapamiΩtywania), stworzeniu szerszego pola indywidualizacji, wprowadzeniu zagadnie± u│atwiaj▒cych ┐ycie w spo│ecze±stwie itp.

2) Potrzebne jest stworzenie systemu │acz▒cego kanon kszta│cenia og≤lnego (podstawΩ programow▒) z fakultatywno╢ci▒ program≤w, przy zachowaniu autonomii - szko│y, nauczyciela, ucznia.

3) NiezbΩdne s▒ zmiany program≤w i systemu nauczania oraz okre╢lenie standard≤w edukacyjnych. Programy musz▒ umo┐liwiaµ ka┐demu uczniowi rozw≤j indywidualny jako osoby, jako cz│onka rodziny i spo│eczno╢ci lokalnej, jako obywatela pa±stwa i spo│ecze±stwa, a jednocze╢nie wyposa┐aµ go w umiejΩtno╢ci przydatne do ┐ycia we wsp≤│czesnej cywilizacji, (w tym umiejΩtno╢ci pos│ugiwania siΩ jΩzykami obcymi i nowoczesnym sprzΩtem informatycznym, a tak┐e funkcjonowania w ustroju demokratycznym i w systemie gospodarki wolnorynkowej.

4) Zmiany w programach i okre╢lenie standardu edukacyjnego musi byµ poddane kontroli spo│ecznej i nie mo┐e dokonywaµ siΩ poprzez wy│▒czn▒ decyzjΩ Ministerstwa Edukacji.

III. Konieczna jest dalsza decentralizacja systemu tworzenia i zarz▒dzania o╢wiat▒, a tak┐e racjonalizacja metod oceny i kontroli plac≤wek o╢wiatowych :

1) Reforma o╢wiaty musi │▒czyµ siΩ z reform▒ ca│ego systemu pa±stwowego i byµ jej integraln▒ czΩ╢ci▒.

2) Niezale┐nie od tego, kto jest organem prowadz▒cym, szko│a musi mieµ prawnie zagwarantowan▒ autonomiΩ.

3) Nale┐y wypracowaµ narzΩdzia pomiaru wynik≤w pracy szk≤│ oraz oddzieliµ prowadzenie szk≤│ przez samorz▒dy od nadzoru sprawowanego przez administracjΩ rz▒dow▒.

4) Zadaniem pa±stwa jest stymulowanie rozwoju edukacji, promocja innowacji pedagogicznych, kontrola jako╢ci kszta│cenia oraz uprawomocnianie dyplom≤w.

5) Pa±stwo powinno tak┐e odpowiadaµ za sieµ instytucji zajmuj▒cych siΩ cykliczn▒ ocen▒ oraz kontrol▒ jako╢ci pracy szk≤│. Oceny te maj▒ stymulowaµ doskonalenie nauczycieli, uzyskiwanie lepszych wynik≤w przez uczni≤w i lepsze wi▒zanie pracy szk≤│ ze ╢rodowiskiem i potrzebami pa±stwa. Stworzenie takiego systemu nadzoru i oceny pozwoli na por≤wnywanie dyplom≤w w ca│ym kraju i p≤╝niejsz▒ ich wymienialno╢µ w zjednoczonej Europie.

IV. Nauczyciele, kt≤rzy s▒ rzeczywistymi tw≤rcami edukacji, powinni uzyskaµ :

1) Precyzyjnie okre╢lone wymagania i uprawnienia.

2) Podniesione zarobki, a nastΩpnie powi▒zane z jako╢ci▒ pracy.

3) Racjonalny system oceny pracy i stworzone mo┐liwo╢ci awansu zawodowego (m.in. poprzez system stanowisk nauczycielskich).

4) Dostosowane do potrzeb reformuj▒cej siΩ szko│y formy kszta│cenia (m.in. nauczanie w blokach przedmiotowych, zdobywanie kwalifikacji do pracy wychowawczej).

5) W│adze samorz▒dowe i spo│eczno╢ci lokalne powinny dbaµ o presti┐ spo│eczny i warunki materialne nauczycieli zatrudnionych na ich terenie.

V. Rozw≤j szkolnictwa niepublicznego musi byµ trwa│ym elementem reformy o╢wiaty. Nale┐y tworzyµ warunki do rownorzΩdnego traktowania szkolnictwa niepublicznego i publicznego poprzez system finansowania z bud┐etu i system podatkowy.

VI.ReformΩ systemu edukacji nale┐y po│▒czyµ z decentralizacj▒ finans≤w publicznych. Nak│ady finansowe na o╢wiatΩ powinny stanowiµ co najmniej 7% produktu krajowego brutto.

System finansowania edukacji powinien zagwarantowaµ mo┐liwo╢µ wyboru szko│y, wprowadziµ konkurencjΩ miΩdzy szko│ami i spowodowaµ zabieganie o ucznia.

VIII.Radykalnej zmianie powinny ulec instytucje opieki nad dzieckiem.

W pa±stwie demokratycznym opiekΩ tΩ sprawuje przede wszystkim rodzina. Nale┐y zatem wspieraµ rodzinΩ w wype│nianiu funkcji rodzicielskich i wychowawczych, a w razie potrzeby tworzyµ rodziny zastΩpcze, rodziny kontraktowe, czy rodzinne domy dziecka.

VIII.Nale┐y wzmocniµ dzia│ania wychowawcze w szkole, m.in. przez zwiΩkszenie roli wychowawcy klasy - co wymaga zmian w systemie kszta│cenia i doskonalenia nauczycieli, w systeme p│ac, w organizacji szko│y oraz w aktach prawnych okre╢laj▒cych wymagania stawiane nauczycielom.

IX.Szko│a winna przygotowywaµ do ┐ycia i pracy w jednocz▒cej siΩ Europie.

Musi gruntowaµ ╢wiadomo╢µ narodow▒, poczucie wiΩzi z krajem i narodem, a jednocze╢nie stwarzaµ poczucie ╢wiadomo╢ci europejskiej, dawaµ elementarn▒ wiedzΩ o Europie, jej instytucjach, warunkach pracy i ┐ycia. St▒d potrzeba g│Ωbokiego prze│omu w nauczaniu jΩzyk≤w obcych, czemu nale┐y daµ prioritet. Trzeba tworzyµ mechanizmy integracji edukacyjnej na r≤┐nych szczeblach, d▒┐▒c do ekwiwalentno╢ci naszych zasad kszta│cenia i dyplom≤w z innymi krajami. Trzeba po│o┐yµ nacisk na nowoczesne techniki i metody nauczania, w tym informatykΩ i jej praktyczne wykorzystanie.