Znaczenie witamin i sk│adnik≤w mineralnych w ┐ywieniu

Mikro- i makroelementy

S≤d [Na⁺] - w naturze, w produktach spo┐ywczych wystΩpuje w niewielkich ilo╢ciach

Potas [K⁺] - wsp≤lnie z sodem jest odpowiedzialny w organizmie za utrzymanie

ci╢nienia osmotycznego w kom≤rkach i p│ynach ustrojowych. Konieczne jest wiΩc

zachowanie odpowiedniego wzajemnego stosunku miΩdzy tymi pierwiastkami.

Wap± [Ca²⁺] - jest sk│adnikiem budulcowym uk│adu kostnego. G│≤wne ╝r≤d│o

tego pierwiastka w po┐ywieniu stanowi mleko i jego przetwory, dlatego musz▒

one wchodziµ w sk│ad codziennego jad│ospisu. W diecie statystycznego Polaka

obserwuje siΩ zbyt niskie spo┐ycie wapnia. Niedob≤r tego pierwiastka i witaminy D

jest powodem krzywicy u niemowl▒t i dzieci, a u ludzi starszych prowadzi do

osteoporozy (│amliwo╢ci ko╢ci). Szczeg≤lnie nara┐one na t▒ chorobΩ s▒ kobiety.

W profilaktyce osteoporozy opr≤cz zawarto╢ci wapnia w diecie wa┐na jest

zawarto╢µ fosforu oraz zachowanie odpowiedniego stosunku wapnia do fosforu.

Na og≤│ w produktach spo┐ywczych jest wiΩcej fosforu i stosunek ten z optymalnego

1:1 przesuwa siΩ w kierunku 1:2. Dodatek fosforan≤w, ze wzglΩd≤w technologicznych,

do niekt≤rych produkt≤w spo┐ywczych przyczynia siΩ do nadmiernego spo┐ycia

fosforu, a tym samym do powstawania niekorzystnego stosunku fosforu do wapnia.

W zwi▒zku z tym zalecane jest spo┐ywanie wiΩkszej ilo╢ci produkt≤w bΩd▒cych

bogatym ╝r≤d│em wapnia.

Magnez [Mg²⁺] - nale┐y do pierwiastk≤w, kt≤re wystΩpuj▒ w r≤┐nych produktach

w stosunkowo niewielkiej ilo╢ci. WiΩksz▒ dawkΩ tego pierwiastka mo┐na sobie zapewniµ

spo┐ywaj▒c ciemne pieczywo i kasze, zw│aszcza gryczan▒. Magnez odgrywa wa┐n▒ rolΩ

w wielu reakcjach enzymatycznych ustroju, jest te┐ niezbΩdny jako sk│adnik budulcowy

ko╢ci, dlatego musi byµ dostarczany w diecie regularnie w odpowiedniej ilo╢ci. Niekiedy

braki magnezu mog▒ byµ uzupe│niane preparatami farmaceutycznymi, kt≤re w przeciwnie±stwie

do ┐ywno╢ci s▒ pozbawione innych sk│adnik≤w od┐ywczych. Bardziej zalecan▒ form▒

»elazo [Fe²⁺, Fe³⁺] - jest sk│adnikiem hemoglobiny krwi i pe│ni wa┐n▒ funkcjΩ no╢nika

tlenu w organizmie. »elazo z po┐ywienia jest na og≤│ trudno przyswajalne, zw│aszcza

z produkt≤w ro╢linnych. Dlatego dieta wegetaria±ska stwarza ryzyko wyst▒pienia

niedobor≤w ┐elaza, zw│aszcza u kobiet i dzieci. Naj│atwiej przyswajalne jest ┐elazo

hemowe, kt≤re znajduje siΩ w miΩsie i podrobach, a obecno╢µ witaminy C w diecie

podwy┐sza jego przyswajalno╢µ. Niekt≤re produkty, jak np. mieszanki dla niemowl▒t,

s▒ wzbogacone w ┐elazo w celu zapobeigania niedokrwisto╢ci (anemii).

Witaminy

Witaminy, aczkolwiek wystΩpuj▒ w produktach spo┐ywczych w niewielkich ilo╢ciach,

s▒ niezbΩdne dla zachowania zdrowia, wzrostu i prawid│owego przebiegu proces≤w

metabolicznych w naszym organizmie. Dziel▒ siΩ na rozpuszczalne w t│uszczach i

rozpuszczalne w wodzie. Do witamin rozpuszczalnych w t│uszczach zaliczamy np.

witaminΩ A i E, a do rozpuszczalnych w wodzie witaminy z grupy B i witaminΩ C.

Witamina A - wystΩpuje w produktach pochodzenia zwierzΩcego jako retinol

oraz w produktach pochodzenia ro╢linnego w postaci karotenoid≤w, z kt≤rych

Witamina E - podobnie jak witamina A, a zw│aszcza beta-karoten, nale┐y

do witamin antyoksydacyjnych. Pe│ni rolΩ ochronn▒ w procesie starzenia siΩ

organizmu i w profilaktyce niekt≤rych schorze± metabolicznych. Niedobory

tej witaminy w po┐ywieniu mog▒ przyspieszyµ procesy starzenia organizmu,

a tak┐e zwiΩkszyµ ryzyko zachorowania np. na mia┐d┐ycΩ i choroby nowotworowe.

G│≤wnym ╝r≤d│em witaminy E s▒ produkty pochodzenia ro╢linnego, a szczeg≤lnie

t│uszcze ro╢linne.

Witamina B₁ (tiamina) - uczestniczy w procesach energetycznych, bior▒c

udzia│ w przemianach wΩglowodan≤w i r≤┐nych czynno╢ciach uk│adu nerwowego.

Istnieje ╢cis│y zwi▒zek pomiΩdzy zapotrzebowaniem na tΩ witaminΩ a ilo╢ci▒

dostarczanej organizmowi energii. Zapotrzebowanie na tiaminΩ wzrasta w

przypadku palenia tytoniu, nadu┐ywania alkoholu, kawy, herbaty. Bogatym

╝r≤d│em tiaminy s▒ produkty zbo┐owe, zw│aszcza z pe│nego ziarna, kasze

gruboziarniste, suche nasiona ro╢lin str▒czkowych oraz miΩso wieprzowe i podroby.

Witamina B₂ (ryboflawina) - wchodzi w sk│ad enzym≤w katalizuj▒cych

wiele reakcji redoks (oksydoredukcyjnych). Wraz z innymi witaminami z grupy B

bierze udzia│ w przemianach wΩglowodan≤w, t│uszczu i bia│ka. Podobnie jak

w przypadku tiaminy zapotrzebowanie na ryboflawinΩ zwi▒zane jest ze zu┐yciem

energii przez organizm. Jej brak objawia siΩ m.in. pΩkaniem warg, │uszczeniem

sk≤ry.G│≤wnym ╝r≤d│em ryboflawiny w diecie cz│owieka jest mleko i przetwory

mleczne, kt≤re powinny pokrywaµ ok. 50% dziennego zapotrzebowania na tΩ

witaminΩ. Mniejszych ilo╢ci dostarcza miΩso i jego przetwory oraz produkty zbo┐owe.

Witamina PP (niacyna) - nazwa obejmuje zar≤wno kwas nikotynowy,

jak i amid tego kwasu, kt≤re s▒ sk│adnikami wielu enzym≤w tkankowych

bior▒cych udzia│ w przemianach bia│ka, t│uszczu i wΩglowodan≤w. Niacyna

jest niezbΩdna do prawid│owego funkcjonowania m≤zgu, obwodowego uk│adu

nerwowego, a tak┐e do syntezy niekt≤rych hormon≤w. Niedob≤r niacyny w

po┐ywieniu prowadzi do zmian zapalnych sk≤ry, biegunek i zaburze± uk│adu

nerwowego. NajwiΩcej tej witaminy zawieraja miΩso i jego przetwory, m▒ka

pszenna, zw│aszcza z pe│nego ziarna, ziemniaki, dro┐d┐e.

Witamina C (kwas askorbinowy) - opis jej w│a╢ciwi╢ci chemicznych

* - 'ug' oznacza mikrogram ( 10^-6g )