NUKLEOTYDY
Budowa
Nukleotydy s▒ cz▒steczkami sk│adaj▒cymi siΩ z trzech grup: zasady azotowej, cukru i grup fosforanowych.
W nukleotydach spotyka siΩ beta-d-rybozΩ (w skr≤cie û rybozΩ) oraz beta-d-2-deoksyrybozΩ (deoksyroboza). Przedrostek deoksy- oznacza, ┐e w cz▒steczce tego cukru brak jest atomu tlenu w grupie zwi▒zanej z wΩglem 2Æ.
Zasady azotowe spotykane w nukleotydach s▒ pochodnymi puryny lub pirymidyny û cz▒steczek heterocyklicznych to znaczy takich, w kt≤rych pier╢cie± zbudowany jest z kilku rodzaj≤w atom≤w û w tym przypadku wΩgla i azotu
Do zasad purynowych nale┐▒: adenina (A) i guanina (G), do pirymidynowych: uracyl (U), cytozyna (C) i tymina (T).
Skr≤ty A, G, U, C i T choµ pochodz▒ od nazw zasad azotowych, czΩsto u┐ywane s▒ do oznaczania nukleotyd≤w zawieraj▒cych te zasady.
Trzecim sk│adnikiem nukleotyd≤w s▒ grupy fosforanowe. Zale┐nie od typu nukleotydu mog▒ one wystΩpowaµ jako mono-, di- i trifosforany.
Cz▒steczkΩ sk│adaj▒ca siΩ z cukru i zasady azotowej nazywa siΩ nukleozydem. Jej elementy po│▒czone s▒ wi▒zaniem N-glikozydowym pomiΩdzy azotem 9 (N-9) w zasadzie purynowej lub azotem 1 (N-1) w zasadzie pirymidynowej. Przyk│adem nukleozydu mo┐e byµ deoksyadenozyna:
Nukleozyd z do│▒czonymi grupami fosforanowymi nazywa siΩ nukleotydem. W naturalnie wystΩpuj▒cych zwi▒zkach najczΩstszym miejscem wi▒zania grupy fosforanowej jest grupa hydroksylowa zwi▒zana z atomem wΩgla 5Æ w pier╢cieniu cukru. Taki zwi▒zek nazywa siΩ nukleozydo-5Æ-fosforanem lub 5Æ-nukleotydem. Na przyk│ad w wyniku po│▒czenia deoksyadenozyny i trzech grup fosforanowych powstaje 5Æ-trifosforan deoksyadenozyny (dATP):
Nazwa dATP powsta│a w wyniku skr≤cenia angielskiej nazwy deoxyadenosine triphosphate. Litera ôdö na pocz▒tku oznacza deoksy- (czyli beztlenowy) i odr≤┐nia ten zwi▒zek od ATP zawieraj▒cego rybozΩ. Nazwy tej grupy zwi▒zk≤w p ochodz▒ od zasad azotowych bΩd▒cych sk│adowymi cz▒steczki:
|
zasada |
nukleozyd |
skr≤t |
|
adenina |
adenozyna |
A |
|
guanina |
guanozyna |
G |
|
cytozyna |
cytydyna |
C |
|
uracyl |
urydyna |
U |
|
tymina |
tymidyna |
T |
Funkcje
- Nukleotydy s▒ prekursorami DNA i RNA
 |
úa±cuch DNA sk│ada siΩ z deoksyrybonukleotyd≤w (dAMP, dGMP, dTMP, dCMP), a │a±cuch RNA û z rybonukleotyd≤w (AMP, GMP, UMP, CMP). Po│▒czone s▒ one resztami fosforanowymi. Grupa 3Æ-hydroksylowa reszty cukrowej jednego nukl eotydu po│▒czona jest z grup▒ 5Æ-hydroksylow▒ nastΩpnej reszty cukrowej wi▒zaniem fosfodiestrowym. Sekwencja nukleotyd≤w w │a±cuchu kwasu nukleinowego opisywana jest zazwyczaj za pomoc▒ skr≤t≤w jednoliterowych np.: AûTûGûCûTûAûCûAûG Kolejno╢µ u│o┐enia nukleotyd≤w niesie informacjΩ o sk│adzie aminokwasowym bia│ka syntetyzowanego na podstawie │a±cucha. |
- Nukleotydy mog▒ byµ przeno╢nikami energii chemicznej
Nukleotydy posiadaj▒ce kilka grup fosforanowych mog▒ pe│niµ rolΩ uniwersalnych przeno╢nik≤w energii. Takim zwi▒zkiem jest ATP (adeninotrifosforan) posiadaj▒cy on trzy grupy fosforanowe. Przy│▒czenie ostatniej z nich wymaga du┐ego na k│adu energetycznego. Ta energia uwalniana jest nastΩpnie przy przerywaniu tego wi▒zania. Tak wiΩc cz▒steczki ATP s▒ w stanie magazynowaµ energiΩ lub przenosiµ j▒ w punkt odleg│y od miejsca jej syntezy.
- Nukleotydy adeninowe s▒ sk│adnikami trzech podstawowych koenzym≤w: NAD+, FAD i CoA
- Nukleotydy mog▒ pe│niµ w kom≤rce rolΩ regulatorow▒.
 |
Cykliczny AMP (cAMP) jest mediatorem wewn▒trzkom≤rkowym przekazuj▒cym sygna│y niesione przez hormony. ATP mo┐e wprowadzaµ kowalencyjne modyfikacje (fosforylacja, adenylacja) zmieniaj▒ce spos≤b dzia│ania niekt≤rych enzym ≤w. |
AMINOKWASY
⌐ 1997, 1998 Biologia Molekularna w Internecie Webmaster
