Szybowiec dwumiejscowy SZD-9bis "Bocian"
Historia: trzeci▒ z kolei i pierwsz▒ powojenn▒ polsk▒
konstrukcj▒ szybowca dwumiejscowego jest SZD-9bis "Bocian".
Jego poprzednikami by│y konstrukcje sprzed 1939 roku, szybowce
"ITS" i "Mewa". Brak wyczynowych szybowc≤w
dwumiejscowych wym≤g│ niejako na Zakadach Szybowcowych opracowanie
takiej konstrukcji, bowiem polskie aerokluby by│y nasycone
jednomiejscowymi "Muchami-ter", a na miΩdzynarodowych
zawodach trudno by│o startowaµ w klasie szybowc≤w
dwumiejscowych na szkolnym poniemieckim "»urawiu".
Prototyp "Bociana" (SP-1217, nr.fabr 071) oblatano 10
marca 1952 r, a jego konstruktorami byli in┐ynierowie Marian Wasilewski,
Roman Zatwarnicki i Justyn Sandauer. Szybowiec charakteryzowa│
siΩ szeregiem nowatorskich i ciekawych rozwi▒za±
konstrukcyjnych stawiaj▒cych go w rzΩdzie najnowocze╢niejszych
szybowc≤w ╢wiata: proste wolnono╢ne skrzyd│a
z ujemnym skosem, wygodna kabina z miejscami w tandem os│oniΩta
przestronn▒ limuzyn▒ daj▒c▒ doskona│▒
widoczno╢µ, zw│aszcza z przedniej kabiny, stalowa
kratownica w centralnej partii kadluba stanowi▒ca wΩze│
mocuj▒cy skrzyd│a i elementy napΩd≤w, │atwy
monta┐ i demonta┐. Do produkcji
seryjnej, po zakonczeniu pr≤b fabrycznych, w kilka miesiΩcy
p≤╝niej wszed│ w dopracowanej wersji SZD-9bis. W
stosunku do II prototypu SZD-9-2 (SP-1218) wprowadzono wiele zmian
i ulepsze±: sztywniejsz▒, odrzucan▒ awaryjnie przedni▒
limuzynΩ, nowe przestawialne peda│y w przedniej
kabinie, wska╝nik zabezpieczenia po│≤wek dzielonego
usterzenia wysoko╢ci, ciensze d╝wigary skrzyde│,
pewniejsz▒ blokadΩ zamkniΩtych
hamulc≤w aerodynamicznych, zmniejszono
si│y na sterach, przesuniΩto
do ty│u ko│o podwozia zmniejszaj▒c
si│Ω potrzebn▒ do unoszenia
ogona, a przede wszystkim zmieniaj▒c k▒t zaklinowania
skrzyde│ osi▒gniΩto zakladan▒ doskona│o╢µ
26 przy dotychczasowych 21 jednostkach. Gromadzenie do╢wiadcze±
eksploatacyjnych umo┐liwi│o wprowadzenie kolejnych ulepsze±
i modyfikacji: powsta│y wersje 1B (o zwiΩkszonej powierzchni
usterzenia wysoko╢ci), 1C (o zmniejszonym
skosie skrzyde│, zastosowano niedzielone usterzenie
wysoko╢ci z trymerem, i now▒ p│ozΩ
tyln▒), 1D (wiΩksze ko│o podwozia o rozmiarze
350x135), a ostatni▒ najpowa┐niejsz▒, przeprowadzon▒
pod koniec lat 60-tych, by│o przystosowanie "Bociana"
do roli szybowca szkolnego (nieub│agany czas zrobi│ swoje). Jest
to wersja 1E w kt≤rej wprowadzono najwiΩcej
widocznych zmian: przekonstruowano ca│kowicie sta│e podwozie dodaj▒c
wahacz amortyzowany sznurami gumowymi, zaokr▒glone koc≤wki
skrzyde│ i usterze± zmieniono na proste, usuniΩto
wiartochron przed│uzaj▒c jednocze╢nie przedni▒
limuzynΩ wykonan▒ z jednego arkusza formowanej podci╢nieniowo
plexi, wprowadzono zmiany w wyposazeniu kabin. W tej postaci szybowiec
zacz▒l zastΩpowaµ wykruszaj▒ce siΩ
"Czaple" i dzi╢ obok laminatowego "Puchacza"
jest podstawowym szybowcem szkolnym. Na Bocianie zrealizowano
kilka ciekawych pomys│≤w konstruktor≤w: modyfikacjΩ
polepszaj▒c▒ osi▒gi polegaj▒c▒
na zabudowie krokodylowych klap, zbiornik≤w balastowych,
wzmocnionego podwozia i nowej tablicy przyrz▒d≤w
(Bocian Z), oraz zastosowanie do napΩdu czterech
silnik≤w pulsacyjnych o ci▒gu ok 6 kg ka┐dy
zabudowanych parami na skrzyd│ach, jako alternatywy dla startu
na holu za samolotem (Bocian Puls). Pomysl ten jednak nie sprawdzi│
siΩ i zosta│ zarzucony. Doskona│e jak na owe czasy
osi▒gi szybowca zaowocowa│y szeregiem ╢wietnych wyczyn≤w:
rekord ╢wiata Henryka Zydorczaka (pasa┐er E.Ole╢)
na tr≤jk▒cie 200 km - wynik 66,05 km/h, docel-powr≤t
543,5 km (Ratusinski - Maciejewski), docel 540 km (Majewska -
Ra┐e), tr≤jk▒t 100 km - prΩdko╢µ
109 km/h (Kluk-Wy┐anowski) i 76.19 km/h (Majewska-Ra┐e),
tr≤jk▒t 200 km - prΩdko╢µ 66,55
km/h (Majewska- Adamczyk), tr≤jk▒t 300 km - prΩdko╢µ
61,72 km/h (Bajewska-Tomala). ProdukcjΩ Bociana filia Zak│ad≤w
Szybowcowych w Je┐owie Sudeckim zako±czy│a w 1976 roku. Prawie
po│owΩ produkcji wyeksportowano do 25 kraj≤w ╢wiata.
Konstrukcja (wersja 1E): dwumiejscowy szybowiec szkolno-treningowy o konstrukcji drewnianej, ze sta│ym podwoziem i klasycznym usterzeniem. Kad│ub o przekroju eliptycznym, konstrukcji p≤│skorupowej z pokryciem sklejkowym, i nierozwijalnymi elementami pokryµ krytymi laminatem poliestrowym (przej╢cie skrzyd│o-kad│ub, p│etwa grzbietowa, prz≤d kad│uba). Podwozie niechowane z ko│em 350x135 zawieszone na wahaczu amortyzowanym dwoma sznurami gumowymi, p│oza tylna metalowa z gumowym amortyzatorem kr▒┐kowym, pod kabin▒ jesionowa p│oza amortyzowana dΩtk▒ w os│onie brezentowej. Limuzyna dwuczΩ╢ciowa, przednia otwierana na praw▒ stronΩ, z mo┐liwo╢ci▒ zrzutu awaryjnego. Tylna odsuwana do tylu. Skrzyd│o dwudzielne o obrysie trapezowym, dwud╝wigarowe, z dwuobwodowym kesonem krytym sklejk▒, w czΩ╢ci zad╝wigarowej kryte p≤tnem. Lotka dzielona zawieszona w piΩciu punktach, napΩdzana w dw≤ch, napΩd linkowy. Hamulce aerodynamiczne p│ytowe, wysuwane na g≤rnej i dolnej powierzchni, sprzΩ┐one z hamulcem kola, napΩd linkowy. Usterzenie klasyczne, w ukladzie dolnokrzy┐owym. Stery wysoko╢ci i kierunku kryte p│≤tnem, stateczniki sklejk▒, bez wywa┐enia masowego, napΩdy linkowe. Wyposa┐enie to standardowo - prΩdko╢ciomierz PR-250s, wysoko╢ciomierz W-12s, wariometr WRs-5 z kompensatorem KWEC-2, wariometr WRs-30, zakrΩtomierz EZS-3 oraz busola KI-13A. Nieliczne egzemplarze wyposa┐one w tablicΩ przyrz▒d≤w w drugiej kabinie (prΩdko╢ciomierz, wariometr, wysoko╢ciomierz i zakrΩtomierz). Szybowiec przystosowany do zabudowy aparatury tlenowej oraz ╢wiatel pozycyjnych do lot≤w nocnych. Dwa zaczepy: przedni, do lot≤w holowanych i dolny, do startu za wyci▒gark▒, oraz hak do startu z lin gumowych. Od poowy lat 70-tych "Bociany" wyposa┐ono w radiostacje UKF typu RS-6101.
Malowanie: wcze╢niejsze wersje (1A-1D) malowano emaliami nitro na kolor kremowy. Kolor granatowy: pas biegn▒c obustronnie wzdu┐ kadluba, blaszane listwy na limuzynach i wiatrochronie, stylizowana sylwetka bociana w locie pod przedni▒ kabin▒ oraz koc≤wki skrzyde│, usterzenia i napis SZD-9 bis "BOCIAN" na g≤rnej czΩ╢ci statecznika kierunku. W po│owie odlego╢ci miΩdzy skrzyd│em a usterzeniem oraz na dolnej powierzchni lewego i g≤rnej powierzchni prawego skrzyd│a czarne znaki rejestracyjne. Wersja 1E i remontowane od po│owy lat siedemdziesi▒tych Bociany 1D malowano na bia│o emali▒ poliuretanow▒. Elementy zdobnicze (pas wzd│u┐ kad│uba za│amany pod kabin▒ na kszta│t b│yskawicy) i ostrzegawcze (ko±c≤wki skrzyde│, usterze±, prz≤d kad│uba) koloru czerwonego. Znaki rejestracyjne i napis Bocian pod kabin▒ - czarne.
 
 
|
mog▒ byµ powielane bez zgody autor≤w. Wszystkie ilustracje wykorzystano wy│▒cznie w
celach informacyjnych. Wszelkie prawa autorskie pozostaj▒ u ich w│a╢cicieli.