Szybowiec klubowy SZD-51 "Junior"
Historia: W roku 1978 zako±czono produkcjΩ drewnianego szybowca Pirat.
Wytworzonych kilkaset egzemplarzy nasyci│o na jaki╢ czas polskie (i
nie tylko) aerokluby treningowym sprzΩtem. Wprowadzenie do
eksploatacji laminatowego Puchacza m.in jako szybowca
szkolnego, spowodowa│o konieczno╢µ uzupe│nienia brakuj▒cego
ogniwa w cyklu szkoleniowym: dwumiejscowy szybowiec szkolny -
jednomiejscowy szkolno-treningowy - wyczynowy. Nale┐a│o pomy╢leµ
o szybowcu szkolno-treningowym, kt≤ry ujednolici│by eksploatowany
sprzΩt zastΩpuj▒c w przysz│o╢ci nie tylko Pirata, ale i
po╢rednie typy: wykruszaj▒ce siΩ coraz bardziej Muchy 100 i
Standard, nieliczne Foki i Cobry. Tak┐e na ╢wiecie brakowa│o
taniego szybowca klubowego (produkcjΩ K-6 i K-8 w RFN
zako±czono w latach 1972-3). Pojawi│a siΩ wiΩc szansa na zbyt
wieluset egzemplarzy takiego szybowca, poniewa┐ wraz z
wykruszaniem siΩ sprzΩtu starszej generacji pojawi│o siΩ wiele
wysokowyczynowych konstrukcji r≤┐nych firm ca│kowicie
absorbuj▒cych moce produkcyjne wytw≤rc≤w. Z konieczno╢ci wiΩc
starsze szybowce wyczynowe adoptowano do roli trening≤wek dla
pilot≤w stawiaj▒cych pierwsze kroki w wyczynie szybowcowym.
Poniewa┐ prace nad szybowcem klubowym prowadzono w O╢rodku
Badawczo-Rozwojowym PDPS ju┐ od roku 1973 (opracowano w≤wczas
projekt laminatowego szybowca SZD-47 Klub, kt≤ry nie zosta│
zrealizowany), ale rozw≤j i produkcja rodziny wysokowyczynowych
Jantar≤w spowodowa│y, ┐e temat podjΩto ponownie dopiero w roku
1979, w ramach problemu wΩz│owego 05.6. Oficjalne prace nad
Juniorem uruchomi│o Zarz▒dzenie nr 5 Ministerstwa Przemys│u
Maszynowego z dnia 24.05.1979 r. Konstruktorem wiod▒cym szybowca
zosta│ znany pilot mgr. in┐ Stanis│aw ZiΩtek, a technologiem
mgr. in┐ Andrzej Papiorek. RealizacjΩ projektu zaczΩto 1.01.1979 r.
od wykonania projektu technicznego oraz uproszczonego
oprzyrz▒dowania warsztatowego, z kt≤rego wyszed│ przedprototyp
X-115 oblatany 31.12.1980 r. przez pilota do╢wiadczalnego Zak│ad≤w
w Bielsku mgr.in┐ Januarego Romana. Prowadzone w 1981 roku
pr≤by fabryczne doprowadzi│y do ustalenia ostatecznej bry│y
szybowca (zmiany rozpiΩto╢ci i obrysu usterzenia poziomego oraz
rozpiΩto╢ci lotek), oraz po┐▒danego zespo│u cech pilota┐owych.
W latach 1982-83 powsta│ projekt techniczny, w kt≤rym
uwzglΩdniono wydane w 1981 r. w RFN za│o┐enia projektu danych
wyj╢ciowych jednomiejscowego szybowca klasy "klubowej", oraz
obowi▒zuj▒ce od 1.04.1980 r. przepisy zdatno╢ci sprzΩtu
lotniczego JAR 22 kategorii u┐ytkowej. Prototypy przygotowuj▒ce
produkcjΩ seryjn▒ wykonano w Bielsku i oblatano X-116
10.08.1983 r. i X-132 w listopadzie 1983 r. Oba oblata│ January
Roman. Jeszcze w tym samym roku opracowano i zrealizowano
program naziemnych pr≤b statycznych: Instytut Lotnictwa wykona│
pr≤by rezonansowe konstrukcji, a w WSK Mielec wykonano
obliczeniow▒ analizΩ flatterow▒ (po raz pierwszy w PRL). Do
ko±ca 1984 roku zako±czono pozytywnie pr≤by pa±stwowe prototyp≤w
i uzyskano polski certyfikat. Jeszcze w tym roku rozpoczΩto w
Bielsku wdra┐anie szybowca SZD-51-1 Junior do produkcji seryjnej,
opracowuj▒c dokumentacjΩ techniczn▒ i oprzyrz▒dowanie warsztatowe,
rozpoczΩto tak┐e budowΩ serii informacyjnej 9 szybowc≤w,
zwiΩkszonej p≤╝niej do 12 sztuk.Nowa koncepcja technologiczna umo┐liwi│a znaczne skr≤cenie cyklu produkcyjnego do jednego dnia przy dw≤ch zmianach roboczych (co uda│o siΩ dotychczas tylko niemieckiej wytw≤rni Gro▀), a przy systemie jednozmianowym umo┐liwi│o wyprodukowanie w ci▒gu roku ok 150 szybowc≤w (dla por≤wnania produkcja Jantara Std 3 zamyka│a siΩ liczb▒ 50 egz.). Takie efekty by│y mo┐liwe dziΩki daleko id▒cej integracji konstrukcyjnej element≤w i zespo│≤w szybowca (np. d╝wigar z lit▒ ╢ciank▒ laminatow▒ - rozwi▒zanie chronione patentem) i nowoczesnego rozwi▒zania oprzyrz▒dowania podukcyjnego. W konstrukcji szybowca zastosowano szereg nowatorskich rozwi▒za± np. laminatowy, kryty p│≤tnem ster kierunku o bardzo ma│ej masie, mocowanie zaczep≤w startowych, elementy no╢ne w obszarze kabiny, wrΩgi kad│uba. Zrezygnowano te┐ z podci╢nieniowego formowania skorup laminatowych, stosuj▒c swobodne formowanie w foremnikach. DziΩki takim rozwi▒zaniom masa seryjnego szybowca jest mniejsza od prototypu o ok. 20 kg. a od przedprototypu o 25 kg. i waha siΩ w granicach 215 kg. Technologia produkcji umo┐liwia r≤wnie┐ stosowanie zamiennie krajowych tkanin STR zamiast tkanin niemieckiej firmy Interglass. Uproszczona koncepcja technologiczna umo┐liwia zatrudnienie przy produkcji pracownik≤w o niskich kwalifikacjach, co przy ≤wczesnych trudno╢ciach na rynku pracy by│o nie bez znaczenia.
Po rozpoczΩciu serii informacyjnej (pierwsze 12 egz.) produkcjΩ szybowca przeniesiono do filii we Wroc│awiu, postanawiaj▒c przywr≤ciµ pe│n▒ zdolno╢µ produkcyjn▒ zak│adu wytwarzaj▒cego dotychczas elementy Jantar≤w. Pierwsze piΩµ egzemplarzy serii informacyjnej o numerach fabrycznych od B-1495 (SP-3298) do B-1499 (SP-3302) uko±czono jeszcze w grudniu 1984 r. (pierwszy z nich oblata│ Stanis│aw ZiΩtek). Przekazuj▒c Aeroklubowi PRL 10 szybowc≤w, oczekiwano na pierwsze opinie i do╢wiadczenia z ich eksploatacii. NastΩpne 6 szybowc≤w zakupi│a Szwajcaria, a zapytania ofertowe otrzymano z RFN, Austrii, Australii, Turcji i NRD. Intensywna eksploatacja ujawni│a drobne niedomagania: zbyt wiotk▒ ramΩ limuzyny powoduj▒c▒ pΩkanie oszklenia, wiΩc od trzeciej serii szybowc≤w poprawiono jej konstrukcjΩ na sztywniejsz▒. L▒dowania w terenie przygodnym ujawni│y te┐ s│aby punkt szybowca: metalowa szcz▒tkowa p│≤zka pod przedni▒ czΩ╢ci▒ kad│uba powodowa│a uszkodzenia w miejscu jej zabudowy od silniejszych nacisk≤w przy podparciu siΩ "mord▒" podczas l▒dowania. U┐ytkownicy domowym sposobem zaradzili temu, demontuj▒c p│≤zkΩ wprowadzaj▒c▒ si│y skupione, co da│o roz│o┐enie nacisk≤w na wiΩksz▒ powierzchniΩ. Zmieniono te┐ dolne zawieszenie steru kierunku oraz wprowadzono zmiany w mocowaniu usterzenia wysoko╢ci. W miΩdzyczasie prowadzone by│y pr≤by zmΩczeniowe szybowca, co pozwoli│o na rozszerzenie resursu pocz▒tkowo z 1500 do 3000 godzin, a nastΩpnie w roku 1993 od 6000 godzin lotu. Prowadzone dalsze pr≤by zmΩczeniowe mia│y doprowadziµ do nadania resursu docelowego 10.000 godzin lotu, co wr≤┐y│o d│ugowieczno╢µ Juniora jako popularnego szybowca do taniego latania. W opinii u┐ytkownik≤w jest to szybowiec bardzo udany, kt≤rego eksploatacja jest przyjemno╢ci▒, tak┐e od strony techniczno-obs│ugowej. Do ko±ca roku 1996 wyprodukowano 215 egzemplarzy szybowca, z czego 161 wyeksportowano na sze╢µ kontynent≤w. W 1990 r. licencjΩ Juniora zakupi│a Brazylia.
Konstrukcja: SZD-51 "Junior" to jednomiejscowy szybowiec klubowy z laminatu szklano-epoksydowego w uk│adzie grzbietop│ata z usterzeniem typu T i sta│ym podwoziem. Kad│ub ca│kowicie laminatowy usztywniony w tylnej czΩ╢ci p≤│wrΩgami z prowadzeniem popychaczy uk│adu sterowego i piankowymi ┐eberkami. W czΩ╢ci centralnej wlaminowana jest stalowa kratownica stanowi▒ca wΩze│ mocuj▒cy podwozie g│≤wne i │▒cz▒cy skrzyd│a z kad│ubem na czterech trzpieniach ustalaj▒cych. Kabina wyposa┐ona w kolumnow▒ tablicΩ przyrz▒d≤w z laminatow▒ os│on▒, w tablicy zabudowany jest blok radiostacji RS 6101 z manipulatorem umieszczonym w p│ycie czo│owej. Tablica umo┐liwia zabudowΩ 4 przyrz▒d≤w ╢rednicy 80 mm oraz 2 o ╢rednicy 60 mm. Miska siedzeniowa wyjmowana dla u│atwienia obs│ugi element≤w uk│ad≤w sterowych, zaczepu dolnego itd. Regulacja pozycji pilota za pomoc▒ poduszek o zmiennej grubo╢ci i nastawnych w locie peda│≤w. Os│ona kabiny jednoczΩ╢ciowa, otwierana na prawo odrzucana awaryjnie. Dwa zaczepy samopowrotne: przedni do lot≤w holowanych i dolny do startu za wyci▒gark▒, otwierane ciΩgnem linkowym z uchwytem na tablicy przyrz▒d≤w. Mo┐liwo╢µ zabudowy aparatury tlenowej. Usterzenie w uk│adzie T, konstrukcji przek│adkowej. W stateczniku pionowym zabudowana antena radiostacji oraz kr≤ciec do monta┐u sondy wariometru elektrycznego. Ster kierunku kryty p│≤tnem, wywa┐ony masowo. Monta┐ usterzenia wysoko╢ci za pomoc▒ jednego sworznia zabezpieczonego agrafk▒. Ster wysok╢ci dwuczΩ╢ciowy z trymerem sprΩ┐ynowym (sprΩ┐yna oddzia│ywuje na popychacz steru wysoko╢ci). NapΩd steru wysoko╢ci popychaczowy, steru kierunku linkowy. Podwozie g│≤wne - z nieamortyzowanym ko│em 400x140 wyposa┐onym w hamulec tarczowy, k≤│ko tylne 200x50. Skrzyd│o dwudzielne, o obrysie dwutrapezowym i profilu Wortmann SO 1 - 196 u nasady przechodz▒cym w czΩ╢ci lotkowej w SO 1/2 - 158, z wzniosem 3░. Konstrukcja skorupowa, przek│adkowa, jednod╝wigarowa z metalowym ┐ebrem zamykaj▒cym. D╝wigar dwuteowy z niesymetrycznym zamkniΩciem ╢ciank▒ do kt≤rej przylaminowano komorΩ hamulca aerodynamicznego i elementy napΩd≤w ster≤w. Lotka skorupowa zawieszona w piΩciu punktach, napΩdzana w jednym. Hamulce aerodynamiczne jednop│ytowe, tylko na g≤rnej powierzchni skrzyde│. NapΩdy sprzΩgane automatycznie przy monta┐u, popychaczowe. Wyposa┐enie stanowi│y standardowo - wysoko╢ciomierz, prΩdko╢ciomierz, busola magnetyczna, elektryczny zakrΩtomierz z chy│omierzem poprzecznym, wariometr z kompensatorem i naczyniem wyr≤wnawczym. Mo┐liwo╢µ zabudowy wyposa┐enia wg. ┐yczenia odbiorcy. Przystosowanie do zabudowy aparatury tlenowej TA 03A lub innej, dostarczonej przez zamawiaj▒cego. Mo┐liwo╢µ zabudowy haka do startu z lin gumowych. Zaczepy typu TOST E 72 i TOST G72, lub polskie SZD III A 56.
Malowanie: Ca│y szybowiec lakierowany na bia│o z czerwonymi ko±c≤wkami skrzyde│ i przodem kad│uba. U nasady statecznika pionowego znak firmowy SZD z oznaczeniem fabrycznym SZD 51-1. Pod kabin▒ pilota, na lewej burcie stylizowany napis "junior" w kolorze szarym. Znaki rejestracyjne w kolorze szarym na dolnej powierzchni lewego skrzyd│a i obustronnie w po│owie belki kad│ubowej. Nak│adki p│yt hamulc≤w aerodynamicznych w wielu egzemplarzach w naturalnym kolorze duralu. W trakcie eksploatacji pojawi│o siΩ wiele odmiennie malowanych egzeplarzy po wykonanych naprawach powypadkowych.
Dane techniczne:
mog+/- byµ powielane bez zgody autor≤w. Wszystkie ilustracje wykorzystano wy│+/-cznie w
celach informacyjnych. Wszelkie prawa autorskie pozostaj+/- u ich w│aPcicieli.