MúODA POLSKA - og≤lna charakterystyka epoki
 
Ramy czasowe: 
 
Za pocz▒tek epoki przyjΩto datΩ 1891 r. (wydanie pierwszego tomu poezji Kazimierza 
Przerwy-Tetmajera), kt≤rej towarzyszy│y nowe tendencje ideowo-artystyczne, a za koniec - 
1918 r., czyli rok odzyskania przez PolskΩ niepodleg│o╢ci. 


Geneza M│odej Polski: 
 
Ju┐ pod koniec lat osiemdziesi▒tych XIX w. wyra╝nie narasta krytyka programu 
pozytywistycznego, kt≤r▒ podejmuj▒ nie tylko zwolennicy nowych przeobra┐e± w literaturze 
i sztuce, ale i sami pozytywi╢ci. Atakom podlega nie tylko program, kt≤ry zawi≤d│ oczekiwane 
nadzieje, ale i literatura, kt≤ra go rozpowszechnia│a, i kt≤ra poprzez sw≤j realizm i tendencyjno╢µ 
ogranicza│a swobodΩ tw≤rcz▒ pisarzy. 
 
 
Okre╢lenia epoki: "M│oda Polska", "neoromantyzm", "modernizm", "symbolizm". 
 
NajczΩ╢ciej stosowana nazwa epoki - M│oda Polska - pochodzi od tytu│u programowych artyku│≤w 
Artura G≤rskiego, opublikowanych w "»yciu" w 1898 r, bΩd▒cych manifestem 
ideowo-artystycznym m│odego pokolenia. "M│odzi" pragnΩli odrodziµ PolskΩ poprzez kontynuacjΩ 
ideologii romantyzmu polskiego oraz stworzenie nowych norm i warto╢ci etycznych 
i estetycznych. 
 
W zwi▒zku z tym przyjΩto te┐ inn▒ nazwΩ epoki - neoromantyzm, kt≤ra mia│a podkre╢laµ zwi▒zek 
romantyzmu z epok▒ prze│omu wiek≤w XIX i XX. Polega│ on g│≤wnie na powrocie tendencji 
idealistycznych, podniesieniu roli indywidualizmu i subiektywizmu, a przede wszystkim na 
podjΩciu wysi│k≤w prowadz▒cych do odzyskania niepodleg│o╢ci pa±stwowej. 
 
Obok tych dw≤ch nazw wystΩpuje termin modernizm, kt≤ry podkre╢la│ wsp≤│czesno╢µ 
i nowoczesno╢µ epoki przeciwstawiaj▒cej siΩ systemowi pogl▒d≤w poprzedniego pokolenia. 
 
Kolejna nazwa - symbolizm, stosowana jest rzadziej, gdy┐ odnosi siΩ nie tyle do cech ca│ego 
okresu, ile raczej do g│≤wnego nurtu w sztuce m│odopolskiej. 
 
Jedn▒ z charakterystycznych cech pogl▒du ≤wczesnego cz│owieka na ╢wiat jest poczucie 
zagro┐enia i niepewno╢ci. Gwa│towny rozw≤j przemys│u, odkrycia naukowe, rosn▒ce napiΩcia 
spo│eczne, spowodowa│y przemiany, kt≤rych skutki by│y trudne do przewidzenia. Strach przed 
┐yciem kszta│tuje specyficzn▒ dla tych czas≤w postawΩ cz│owieka. Cechuje j▒ dekadentyzm, 
objawiaj▒cy siΩ poczuciem gro┐▒cej zewsz▒d katastrofy i bezsensem istnienia, niewiar▒ 
w warto╢µ jakiejkolwiek idei, og≤ln▒ apati▒ i niechΩci▒ do wszelkiego dzia│ania. 
 
 
Kierunki artystyczne w okresie M│odej Polski: 
 
  - modernizm - og≤│ kierunk≤w awangardowych w literaturze i sztuce 
    w okresie 1880 - 1910; jedno z okre╢le± M│odej Polski lub jej pierwszego 
    dziesiΩciolecia;
 
  - dekadentyzm - kierunek w literaturze francuskiej lat osiemdziesi▒tych XIX w. 
    zapowiadaj▒cy symbolizm i oddzia│ywuj▒cy na literaturΩ europejskiego 
    fin de siecle'u (ko±ca wieku), w tym literaturΩ polsk▒. Dekadentyzm 
    przejawia tendencje schy│kowe w kulturze, chylenie siΩ ku upadkowi. Og≤lnie 
    dekadencja wystΩpuje w mniejszym lub wiΩkszym stopniu u schy│ku ka┐dej epoki;
 
  - impresjonizm - kierunek w malarstwie ukszta│towany we Francji 
    w drugiej po│. XIX w, maj▒cy swoje odpowiedniki w literaturze, 
    m.in. w poezji P. Verlaine'a. Przedstawiciele impresjonizmu pokazywali 
    ╢wiat tak, jak jest on widziany w procesie poznawania go, ogl▒dania; zadaniem 
    sztuki jest przedstawienie przelotnych wra┐e±, gdy┐ nie ma mo┐liwo╢ci 
    dotarcia do obiektywnej prawdy o rzeczywisto╢ci, a poznawanie ╢wiata 
    ogranicza siΩ do subiektywnych, przypadkowych odczuµ napotkanych zjawisk; 
 
  - neoklasycyzm - zesp≤│ tendencji w poezji XIX i XX w najczΩ╢ciej 
    bΩd▒cy reakcj▒ na tendencje nowatorskie (awangarda), g│osz▒cy zast▒pienie 
    form nieokre╢lonych i chaotycznych formami zdyscyplinowanymi, wywodz▒cymi 
    siΩ z tradycji, g│≤wnie tradycji klasycystycznej, ale r≤wnie┐
    tradycji innych epok. Wyra┐a siΩ w sztuce zintelektualizowanej, operuj▒cej 
    mitami i z│o┐on▒ symbolik▒, podejmowaniu temat≤w kultury ╢r≤dziemnomorskiej 
    i klasycznych gatunk≤w. W XIX w. neoklasycyzm by│ przeciwstawieniem siΩ nurtowi 
    M│odej Polski.
 
  - symbolizm - kierunek artystyczny ukszta│towany we Francji i w Belgii 
    w ostatnim piΩtnastoleciu XIX w. Wypracowa│ program g│osz▒cy, ┐e sztuka powinna 
    wyra┐aµ poprzez symbol to, co niewyra┐alne i docieraµ tam, gdzie nie dociera 
    racjonalne poznanie. Rzeczywisto╢µ, kt≤ra nas otacza, ma dwoist▒ naturΩ - sk│ada 
    siΩ z materii i ducha; zadaniem sztuki powinno byµ odzwierciedlenie owej g│Ωbszej, 
    duchowej, metafizycznej sfery ludzkiej egzystencji; ╢wiata duch≤w nie mo┐na 
    przedstawiµ przy pomocy ╢rodk≤w stosowanych przez sztukΩ realistyczn▒, gdy┐ 
    nie jest on jednoznaczny i sprecyzowany; to co nieuchwytne, niewyra┐alne, bo 
    rozgrywaj▒ce siΩ poza ╢wiatem zmys│≤w, mo┐na pr≤bowaµ przedstawiµ przy pomocy 
    jΩzyka symboli, kt≤ry dopuszcza mo┐liwo╢µ wielu interpretacji; symbol jako ╢rodek 
    artystyczny posiada dwa znaczenia: pierwsze, to postrzegalny zmys│owo obraz 
    przedmiotu, osoby lub sytuacji, drugie, to podtekst, ukryte znaczenie, nie 
    wypowiedziana jednoznacznie tre╢µ;
 
  - ekspresjonizm - kierunek w sztuce ukszta│towany w Niemczech przed I wojn▒ 
    ╢wiatow▒, ┐ywy do ko±ca lat dwudziestych XX w. Nurt ten podstawow▒ kategori▒ 
    uczyni│ ekspresjΩ (wyraz), a tak┐e inne ostre ╢rodki wyrazu: symbol, hiperbolΩ, 
    groteskΩ. Kwestionowa│ dotychczasowe postacie gatunk≤w literackich, │▒czy│ obrazy 
    codzienno╢ci z wizjami kosmicznymi, zapisami halucynacji i wizji sennych, a jΩzyk 
    potoczny z wyrafinowan▒ mow▒ poetyck▒. Ukazywa│ prze┐ycia duchowe jako swoist▒ 
    formΩ uczuciowego ekshibicjonizmu p│yn▒cego z g│Ωbin pod╢wiadomo╢ci.
 
 
G│≤wni przedstawiciele okresu M│odej Polski: 
 
Filozofia: 

1. Niemcy: 

Friedrich Nietzsche 

  - tw≤rca tzw. "filozofii ┐ycia XIX/XX w.";
  - przedstawiciel immoralizmu;
  - przeciwstawia siΩ dekadentyzmowi;
  - propaguje kult ┐ycia, wiarΩ w jego sens i skuteczno╢µ energicznego dzia│ania;
  - podstaw▒ wszelkich ocen powinny byµ jedynie w│asne kryteria moralne, nie za╢ 
    narzucone z zewn▒trz;
  - g│osi│, ┐e jedynie s│uszn▒ zasad▒ jest dzia│anie "poza dobrem i z│em";
  - w dzia│aniu motorem jest wewnΩtrzna "wola mocy", kt≤ra decyduje o pozycji 
    cz│owieka w spo│ecze±stwie;
  - torowa│ drogΩ ludziom silnym i tw≤rczym, posiadaj▒cym w│asn▒ moralno╢µ, 
    dynamicznym ("samolubstwo dostojnych jest stanem ╢wiΩtym") i usprawiedliwia│ 
    ich dzia│anie, jednocze╢nie g│osz▒c pogardΩ dla wszelkiej s│abo╢ci;
  - g│osi│ sens istnienia "nadludzi" - tych, kt≤rzy stali siΩ nimi dziΩki 
    samodoskonaleniu i wewnΩtrznej sile, a nie (jak twierdzili nazi╢ci) dziΩki 
    przynale┐no╢ci do jakiej╢ nacji; tylko oni mog▒ uratowaµ ╢wiat od szarzyzny 
    i nijako╢ci;
  - moralno╢µ nadludzi przeciwstawia│ moralno╢ci ludzi s│abych, za jak▒ uznawa│ 
    moralno╢µ chrze╢cija±sk▒;
  - wg Nietzschego chrze╢cija±stwo usprawiedliwia wszelk▒ niemoc i bierno╢µ wobec 
    ┐ycia, dlatego ten typ moralno╢ci wi▒za│ z Apollinem (cz│owiek apolli±ski) - 
    bogiem │agodnym i bezsilnym, natomiast wszelk▒ ┐ywotno╢µ i si│Ω tw≤rcz▒ 
    reprezentuje w filozofii nietzschea±skiej Dionizos (cz│owiek dionizyjski - 
    nadcz│owiek);
  - w czasach nazizmu w Niemczech filozofia Nietzschego zosta│a przeinaczona na 
    u┐ytek ideologii hitlerowskiej, dlatego do dzi╢ nies│usznie kojarzy siΩ tego 
    filozofa z hitleryzmem.
 
Artur Schopenhauer 

  - kszta│towa│ pogl▒dy na rolΩ sztuki i jej tw≤rc≤w w ┐yciu jednostki 
    i spo│ecze±stwa;
  - Schopenhauer uwa┐a│, ┐e podstawowym narzΩdziem poznania ╢wiata jest wola, 
    kt≤ra jest w nas najbardziej pierwotna i to w│a╢nie ona jest motorem 
    ca│ego ╢wiata;
  - jednak cz│owiek jest niedoskona│y i nie umie wykorzystaµ woli do poznania 
    ╢wiata, poniewa┐ lud╝mi rz▒dzi popΩd i to on uniemo┐liwia ca│kowicie 
    wolne dzia│anie;
  - cz│owiek gnany bezrozumnym popΩdem, zniewolony nim, nigdy nie pozna praw 
    rz▒dz▒cych ╢wiatem i nigdy nie osi▒gnie szczΩ╢cia;
  - jedynym ratunkiem jest ucieczka w ╢wiat sztuki, b▒d╝ przez kontemplacjΩ
    i prze┐ywanie jej dzie│, b▒d╝ przez ich tworzenie; dziΩki temu mo┐na 
    osi▒gn▒µ NirwanΩ (pojΩcie to Schopenhauer zaczerpn▒│ z buddyzmu), kt≤a jest 
    najbardziej po┐▒danym stanem bez╢wiadomo╢ci cz│owieka;

 
2. Francja: 
 
Henryk Bergson 
 
  - antyracjonalistyczny, intuicjonistyczny pogl▒d na ╢wiat - intuicja mo┐e 
    byµ narzΩdziem poznania ╢wiata, gdy┐ jest ona dynamiczna i pierwotna - jest 
    czΩ╢ci▒ natury;
  - nie mo┐na odnale╝µ ┐adnych przyczyn, czy logicznych przes│anek w rozwoju 
    ╢wiata; rozw≤j ten jest samorzutny i nieprzewidziany, a decyduje o nim 
    "pΩd ┐yciowy" wszelkich organizm≤w ┐ywych;
  - ca│a natura znajduje siΩ w ci▒g│ym rozwoju, dlatego niemo┐liwe jest 
    uchwycenie i oddanie np. w sztuce prawdziwego jej wizerunku, dlatego 
    trzeba szukaµ form takich, kt≤re pozwoli│yby to zrobiµ (st▒d np. 
    u Le╢miana-bergsonisty ci▒g│e eksperymentowanie ze s│owem - neologizmy 
    ╢wiadcz▒ce o ci▒g│ych przemianach tworzywa jΩzykowego);
  - ╢wiata nie mo┐na poznaµ przy pomocy intelektu, lecz dziΩki intuicji, 
    nieu╢wiadomionemu instynktowi, kt≤ry pozwala uczyµ siΩ ╢wiata poprzez 
    doznawane wra┐enia i prze┐ycia;
  - intuicja, poniewa┐ jest czΩ╢ci▒ przyrody, pozwala poznawaµ wszelkie zjawiska
    od wewn▒trz, a nie od zewn▒trz;
 

Poezja: 
 
1. Francja: 
 
Artur Rimbaud 
 
  - autor poetyckich i nastrojowych wierszy, zadziwiaj▒cych fantastycznymi 
    wizjami i ╢mia│▒ wyobra╝ni▒;
  - "Statek pijany" poprzez obrazy niezwyk│ych krajobraz≤w, egzotycznych m≤rz, 
    sugeruje tΩsknotΩ poety za ciekawszym, pe│nym niespodzianek ┐yciem,
    a jednocze╢nie zawiera w sobie dekadenck▒ niechΩµ do wsp≤│czesnego ╢wiata, 
    znajduj▒cego siΩ w ci▒g│ej pogoni za bogactwem;
 
Stefan Mallarme 
 
  - "Wiatr morski" - wystΩpuje tu pragnienie ucieczki od ╢wiata, kt≤ry poza 
    rozczarowaniami i nud▒ nie daje niczego, co zaspokoi│oby wra┐liwo╢µ
    cz│owieka;
 
Karol Baudelaire 
 
  - nazywany "ojcem symbolizmu";
  - "Kwiaty z│a" (1857) - tom poetycki wyra┐aj▒cy sprzeciw wobec rzeczywisto╢ci; 
    jest to przede wszystkim protest natury moralnej; poeta podkre╢la bezsens 
    ludzkiej egzystencji i absurd ┐ycia, kt≤re zagra┐a cz│owiekowi wiecznym 
    cierpieniem, niepewno╢ci▒ ka┐dego dnia, nieuchronnym przemijaniem zbli┐aj▒cym 
    do ostatecznego ko±ca, do ╢mierci duchowej poprzez "upodlenie serc" 
    (st▒d w jego poezji tyle nΩdzy ludzkiej, ukazanej celowo w spos≤b jaskrawy);
  - "Zegar", "Padlina" - utwory najs│ynniejsze, najbardziej wstrz▒saj▒ce, 
    najpe│niej oddaj▒ce dramat egzystencji w czasach, w kt≤rych przysz│o 
    ┐yµ poecie;
  - Baudelaire ws│awi│ siΩ zestawianiem w swojej poezji brzydoty i piΩkna, 
    by│ wynalazc▒ efekt≤w poetyckich polegaj▒cych na ukazywaniu zwi▒zk≤w 
    kolor≤w, d╝wiΩk≤w i woni, uderzaj▒cych niezwyk│o╢ci▒ zestawie±;
  - by│ mistrzem w wydobywaniu ze s│owa, z budowy wiersza efekt≤w muzycznych, 
    melodii wsp≤│towarzysz▒cej tre╢ci i nastrojowi;
 

2. Rosja: 
 
Aleksander B│ok 
 
  - symbolista, zwi▒zki z katastrofizmem i dekadentyzmem; 
  
  - wizja ╢wiata, kt≤ry jest wrogiem cz│owieka, niesie cierpienia i prowadzi 
    do nieuchronnej ╢mierci (wp│ywy dekadentyzmu, katastrofizmu, nietzscheanizmu, 
    sprzeciw wobec mieszcza±skiego stylu ┐ycia) - cykl "Jamby";
  
  - "Majak ruski" - rzeczywisto╢µ radziecka (wiersz powsta│ po rewolucji 
    pa╝dziernikowej) ukazana tu zosta│a jak z│y sen;
 

3. Polska: 
 
Kazimierz Przerwa-Tetmajer 
 
  - kilkana╢cie powie╢ci i 3 dramaty, opowiadania "Na skalnym Podhalu", 
    powie╢µ historyczna "Legenda Tatr";
  - "Koniec wieku XIX" - nazywa siΩ go manifestem pokolenia - wiersz
    pesymistyczny, rysuje sylwetkΩ dekadenta, dla kt≤rego ┐ycie jest udrΩk▒, wobec 
    kt≤rej jest bezsilny; jest przekonany o bezsensowno╢ci jakiegokolwiek czynu, 
    jakiejkolwiek reakcji;
  - "Hymn do Nirwany" - wyraz tΩsknoty za unicestwieniem, modlitwa o stan bezczucia, 
    kt≤ry oderwie poetΩ od z│a, miernoty, od konieczno╢ci my╢lenia i patrzenia na ╢wiat;
  - "Evviva l'arte!" - krytyka pod adresem spo│ecze±stwa (moralno╢µ mieszcza±ska), 
    w kt≤rym pogo± za dobrobytem przes│ania te ludzkie potrzeby, kt≤re wzbogacaj▒ duszΩ.
 
Jan Kasprowicz 
 
  - do 1891 radykalizm, zainteresowanie problematyk▒ ch│opsk▒;
  - wiersz "W cha│upie", cykl 40 sonet≤w "Z cha│upy";
  - potem odchodzi od realizmu, porzuca postawΩ spo│eczn▒; staje siΩ symbolist▒ 
    i impresjonist▒;
  - "Krzak dzikiej r≤┐y" - krzak dr┐y o swoje ┐ycie, stara limba dowodzi, 
    jak szybko przemija czas, jak │atwo piΩkno i m│odo╢µ mog▒ siΩ zmieniµ 
    w chorobΩ, brzydotΩ;
  - "Hymny" - nawi▒zuj▒ do hymn≤w ╢redniowiecznych; autor wykorzystuje ≤wczesne
    pojmowanie Boga, aby rozpatrzyµ problem dobra i z│a;
  - pesymistyczna postawa ┐yciowa oparta na prze╢wiadczeniu o nieuchronno╢ci 
    katastrofy;
  - nurt franciszka±ski - "Hymn ╢w. Franciszka z Asy┐u" zmienia tonacjΩ 
    wypowiedzi poetyckiej Kasprowicza, co oznacza pogodzenie siΩ z wyrokami bo┐ymi 
    i losem cz│owieczym. Poeta prezentuje nowy styl ┐ycia - prostego, w zgodzie 
    z natur▒ i sumieniem, czyli ┐ycia w stylu franciszka±skim.
 
Leopold Staff 
 
  - rozpoczyna│ jako modernista - utw≤r "Deszcz jesienny" - dominuje tu melancholia, 
    smutek, pesymizm; ╢wiadomo╢µ bezsensu istnienia;
  - Staff od pocz▒tku pr≤buje przezwyciΩ┐yµ dekadenckie nastroje - cykl "Sny o potΩdze";
  - pocz▒tkowo inspirowany nietzscheanizmem (ale schrystianizowanym) i romantyzmem;
  - w pogl▒dach nietzschea±skich przewa┐a przekonanie, ┐e obowi▒zkiem cz│owieka 
    jest praca nad samym sob▒, wewnΩtrzne doskonalenie siΩ, d▒┐enie do duchowej 
    potΩgi (st▒d tytu│ zbioru poezji: "Sny o potΩdze");
  - "Kowal" (sonet) - wiersz pochodzi w│a╢nie z tego tomu - niechΩµ do s│abo╢ci, 
    do niemocy serca;
  - tom "Ga│▒╝ kwitn▒ca" - wy┐ej od materialnych zdobyczy ceni d▒┐enia do idea│≤w 
    i marzenia, gdy┐ one kszta│tuj▒ cz│owieka i jego osobowo╢µ;
  - tom "U╢miechy godzin"; te dwa ostatnie tomy uczyni│y z autora najwybitniejszego
    przedstawiciela klasycyzmu;
  - "Przed╢piew" - g│osi│ afirmacjΩ ┐ycia, stworzy│ model cz│owieka dobrego 
    i pogodnego, kt≤ry ze zrozumieniem i spokojem przyjmuje zar≤wno szczΩ╢cie 
    jak i cierpienie - przej╢cie na ton franciszka±ski;
  - wybitny t│umacz (m.in. "Kwiatki ╢w. Franciszka z Asy┐u", "Tako rzecze 
    Zaratustra" Nietzschego);
 
Boles│aw Le╢mian 
 
  - pocz▒tkowo symbolista zwi▒zany z symbolizmem rosyjskim;
  - ju┐ w pierwszym tomie poetyckim "Sad rozstajny" (1912) pojawia siΩ wp│yw 
    filozofii bergsonowskiej - afirmacja panteistycznej, wiecznie ┐ywej natury;
  - pozosta│e trzy tomy jego poezji zosta│y wydane w XX-leciu miΩdzywojennym, 
    ale tematyka pozosta│a niezmienna;
  - najs│ynniejszy tom poetycki: "ú▒ka" (1920);
 
Tadeusz Mici±ski 
 
  - ╢wiat widzia│ w nieustannej walce dobra ze z│em, a zwyciΩstwo dobra
    i prawdy w duchowym doskonaleniu siΩ ludzko╢ci;
  - pos│ugiwa│ siΩ symbolem, alegori▒ i grotesk▒;
  - stawia│ sobie za zadanie moralne odrodzenie spo│ecze±stwa;
  - dramaty "Bazylissa Teofanu", "Knia╝ Patiomkin";
  - zbi≤r poezji "W mroku gwiazd";
 
Tadeusz Boy-»ele±ski 
 
  - t│umaczenia z francuskiego ("Pie╢± o Rolandzie", komedie Moliera,
    "Komedia ludzka" Balzaca, Prousta, Gide'a i wiele innych);
  - "S│≤wka" - wiersze kabaretowo-satyryczne (przed. "Zielony Balonik");
 

Proza: 
 
  - rezygnacja z odautorskiego komentarza, ocen, moralistyki;
  - poprzestaje na opisach, relacjach, dzia│aniu bohater≤w i ich
    monologach wewnΩtrznych;
  - rezygnacja z funkcji poznawczej na korzy╢µ ekspresji;
  - ukazanie wewnΩtrznego ┐ycia cz│owieka, jego stan≤w psychicznych bez komentarzy;

 
1. Anglia: 
 
Herbert Wells 
 
  - autor powie╢ci fantastyczno-naukowych: "Wehiku│ czasu", "Cz│owiek
    niewidzialny", "Pierwsi ludzie na KsiΩ┐ycu";
 
John Galsworthy 
 
  - "Saga rodu Forsyt≤w" - cykl powie╢ciowy;
 
Joseph Conrad 
 
  - pisarz angielski polskiego pochodzenia (przedtem Konrad Korzeniowski);
  - powie╢ci: "Lord Jim", "Korsarz", "Zwierciad│a morza"; s│awi│ piΩkno i grozΩ
    morskich przyg≤d, interesowa│ go "nieopanowany ocean ┐ycia ludzkiego";
 

2. Rosja: 
 
Fiodor Dostojewski 
 
  - reprezentowa│ nurt psychologiczny;
  - poddawa│ swoich bohater≤w g│Ωbokiej analizie moralnej;
  - opisywa│ margines ┐ycia spo│ecznego, patologie, na│ogi i stara│ siΩ poszukiwaµ 
    ich ╝r≤de│;
  - "Zbrodnia i kara", "Biesy", "Idiota", "Bracia Karamazow";
 
Lew To│stoj 
 
  - "Wojna i pok≤j", "Anna Karenina", "Zmartwychwstanie";
  - podejmowa│ pr≤by odnalezienia drogi ratunku dla ╢wiata zagro┐onego
    skutkami cywilizacji;
  - wszystko mo┐na przezwyciΩ┐yµ drog▒ chrze╢cija±skiej mi│o╢ci, wzajemnego
    zrozumienia, pokor▒ wobec losu;
  - wszystko zale┐y od wewnΩtrznych warto╢ci cz│owieka (nakaz doskonalenia
    siΩ moralnego);

 
3. Polska: 
 
Stefan »eromski 
 
  - jeden z najbardziej p│odnych pisarzy polskich prze│omu XIX i XX wieku; 
    tworzy│ w czasach M│odej Polski i dwudziestolecia miΩdzywojennego; jego dorobek 
    literacki i znaczenie dla literatury polskiej s▒ ogromne; 
  - wylansowa│ sw≤j w│asny styl, zwany dzi╢ ┐eromszczyzn▒, charakteryzuj▒cy siΩ 
    silnie nacechowanym emocjonalnie tokiem narracji (dobitne okre╢lenia, 
    wykrzyknienia i in.) oraz d│ugimi, wielokrotnie z│o┐onymi zdaniami;
  - chronologicznie: zbi≤r nowel "Opowiadania" ("Doktor Piotr", "Zmierzch", 
    "Zapomnienie", "Si│aczka");
  - powie╢ci: "Promie±" (pierwsza powie╢µ); "Syzyfowe prace", "Ludzie bezdomni";
  - powie╢µ historyczna "Popio│y"; "Duma o hetmanie";
  - dramat "R≤┐a"; "Ponad ╢nieg ja╢niejszym siΩ stanΩ", "Turo±",
    "Uciek│a mi przepi≤reczka";
  - tragedia "Su│kowski";
  - powie╢ci "Uroda", "Wierna rzeka";
  - powie╢µ "Przedwio╢nie", poemat proz▒ "Puszcza jod│owa";
  - dziΩki doskona│emu wyczuciu tΩtna ┐ycia spo│ecze±stwa i trapi▒cych je chor≤b, 
    moralistycznej pasji i wp│ywowi na postawy ludzi - zyska│ miano "sumienia narodu";
  - wszystkie ╢rodki i style stosowane przez »eromskiego (np. liryzacja, technika 
    naturalistyczna i impresjonistyczna) s│u┐▒ najczΩ╢ciej wa┐kiej problematyce 
    spo│ecznej b▒d╝ narodowej, propagowaniu idei i wzorc≤w osobowo╢ciowych;
  - jego tw≤rczo╢µ zdradza│a sk│onno╢µ do "rozdrapywania ran" narodu, demaskowa│a 
    z│o i przenikliwie bada│a jego ╝r≤d│a;
 
W│adys│aw Stanis│aw Reymont 
 
  - laureat nagrody Nobla w 1924 r. za "Ch│op≤w";
  - przenikliwy obserwator ┐ycia codziennego, zar≤wno miejskiego ("Ziemia obiecana"), 
    jak i wiejskiego ("Ch│opi"); z reporterskim zaciΩciem opisywa│ te sfery ┐ycia, 
    z kt≤rymi siΩ spotyka│ jako krawiec, wΩdrowny aktor, kolejarz, nawet 
    niedosz│y mnich;
  - pisywa│ powie╢ci i opowiadania w stylu naturalistycznym i psychologicznym, 
    ze sk│onno╢ciami do kre╢lenia dynamicznych panoram;
  - "Pielgrzymka do Jasnej G≤ry", "Komediantka", "Fermenty", 
    "Ziemia obiecana" (powie╢µ o úodzi);
  - "Ch│opi" (1902-09), trylogia "Rok 1794";
 

Dramat: 
 
Trzy tendencje: 
  1. dramat naturalistyczny z przewag▒ komedii spo│ecznych; wyrastaj▒cy
     z tradycji realistycznych (G. Zapolska, K. Kisielewski, T. Rittner);
  2. dramat symboliczny (S. Wyspia±ski, S. Przybyszewski);
  3. dramat ekspresjonistyczny, nowatorski; wystΩpuj▒ elementy
     ekspresjonizmu (wyra┐enie tre╢ci g│Ωboko ukrytych) - T. Mici±ski;

 
1. Belgia: 
 
Maurycy Maeterlinck 
 
  - "ªlepcy" - ╢lepcy i sytuacja, w jakiej siΩ znajduj▒, s▒ symbolami
    egzystencji ludzi ko±ca wieku;
 

2. Norwegia: 
 
Henryk Ibsen 
 
  - "Nora", "Podpory spo│ecze±stwa", "Upiory", "Wr≤g ludu", "Dzika kaczka";
  - poruszaj▒ zagadnienie roli prawdy i k│amstwa w ┐yciu ludzkim, problem
    moralnej odpowiedzialno╢ci za siebie i innych;
  - reprezentuje dramat realistyczny, ukazuj▒cy najbardziej zawi│e
    konflikty ludzkiego ┐ycia;
 
3. Polska: 
 
Stanis│aw Wyspia±ski 
 
  - widzi konieczno╢µ podjΩcia walki z marazmem spo│ecze±stwa polskiego, 
    pragnie obudziµ w nim pragnienie podjΩcia czynu toruj▒cego drogΩ 
    do niepodleg│o╢ci; pocz▒tkowo chodzi oczyn zbrojny ("Wesele"), potem (w "Nocy 
    listopadowej" i "Wyzwoleniu") - o przemianΩ duchow▒ narodu, o jego ponowne 
    narodzenie siΩ; ta nowa interpretacja ludzkiej egzystencji sugeruje konieczno╢µ 
    aktywnej i bohaterskiej postawy wobec przeciwie±stw losu;
  - "Wesele" 1901, dwa w▒tki: realistyczny i fantastyczno-symboliczny;
  - "Wyzwolenie" 1903
  - po tematykΩ swych dramat≤w siΩga│ do epoki romantyzmu: "Warszawianka", "Lelewel", 
    "Noc listopadowa"; dokonywa│ rozrachunku z histori▒;
  - odwo│ywa│ siΩ tak┐e do czas≤w antycznej Grecji: "Akropolis", 
    "Protestilas i Leodamia", "Meleanger", "Achilles", "Powr≤t Odysa"; 
  - zainteresowania tradycj▒ narodu polskiego: "Legenda", "Boles│aw ªmia│y", "Ska│ka";
  - tragedie wsp≤│czesne: "Kl▒twa", "SΩdziowie";
 
Gabriela Zapolska 
 
  - rozpoczΩ│a od kariery aktorskiej, potem zaczΩ│a pisaµ sztuki teatralne 
    i powie╢ci;
  - nowele, powie╢ci: "Ka╢ka Kariatyda", "Przedpiekle", "Sezonowa mi│o╢µ", 
    "C≤rka Tu╢ki", tom nowel "Akwarele";
  - dramaty: "»abusia", "Moralno╢µ pani Dulskiej", "Skiz", "Ich czworo",
    "Panna Maliczewska";
  - krytykuje ╢rodowisko mieszcza±skie, demaskuje jego ob│udΩ moraln▒, 
    filisterstwo;
 

Lektura dodatkowa: 
 - A. Makowiecki, "M│oda Polska"
 - M. Podraza-Kwiatkowska, "Literatura M│odej Polski"