Ostatnia aktualizacja artyku│u: 16.3.2001
MIEJSCE NA TWOJÑ REKLAM╩ !
|
SúOWNIK
ALBEDO
Wsp≤│czynnik odbicia (stosunek ilo£ci £wiat│a odbijanego do ilo£ci £wiat│a padaj╣cego) cia│a nie £wiec╣cego w│asnym £wiat│em (planety, ksiΩ┐yca)
ANALIZA WIDMOWA
Badanie widm gwiazd, kt≤re pozwala na uzyskanie informacji o budowie chemicznej i warunkach fizycznych w atmosferze gwiazdy.
APEKS
Kierunek w przestrzeni, w kt≤rym porusza siΩ S│o±ce. Po│o┐ony w gwiazdozbiorze Herkulesa.
APHELIUM
Najbardziej odleg│y od S│o±ca punkt orbity planety.
APEKS
Kierunek w przestrzeni, w kt≤rym porusza siΩ S│o±ce. Po│o┐ony w gwiazdozbiorze Herkulesa.
APOGEUM
Najbardziej odleg│y od £rodka Ziemi punkt orbity KsiΩ┐yca lub sztucznego satelity.
ASTEROIDY
Ma│e planetki (planetoidy), kt≤rych ogromna liczba kr╣┐y wok≤│ s│o±ca. Orbity ogromnej wiΩkszo£ci asteroid≤w le┐╣ miΩdzy orbitami Marsa i Jowisza.
ASTRONOMICZNA JEDNOSTKA
îrednia odleg│o£µ miΩdzy Ziemi╣ a S│o±cem, stanowi╣ca miarΩ w badaniach Uk│adu S│onecznego. Jej przyjΩta warto£µ to: 149 597 870 kilometr≤w.
ATOM
Najmniejsza czΩ£µ pierwiastka chemicznego, kt≤ra mo┐e braµ uzia│ w dowolnej reakcji chemicznej zachowuj╣c swoj╣ to┐samo£µ. Wszystkie atomy sk│adaj╣ siΩ z j╣der i jednego lub wiΩcej orbituj╣cych elektron≤w, kt≤re mog╣ tworzyµ grupy, tzw. pow│oki. Reakcje j╣drowe mog╣ powodowaµ zmianΩ jednego atomu w inny. W normalnym stanie atom ma tyle elektron≤w, ile proton≤w w j╣drze, a wiΩc jest elektrycznie obojΩtny. WiΩkszo£µ masy atomu zawarta jest w j╣drze.
AZYMUT
K╣t miΩdzy punktem na horyzoncie, znajduj╣cym siΩ dok│╣dnie po obiektem na sferze niebieskiej, a punktem po│udnia.
BIAúY KARZEú
Ko±cowe, supergΩste stadium gwiazdy o masie mniejszej ni┐ 1,4 masy S│o±ca. WiΩszko£µ materii takiej gwiazdy jest w stanie zdegenrowanym.
BOZON
Cz╣steczka elementarna (b╣dƒ mo┐liwa do wyodrΩbnienia cz╣stka z│o┐ona) o spinie ca│kowitym. Mezony, a tak┐e fotony i inne cz╣stki po£rednicz╣ce, ze wzglΩdu na niekt≤re w│asno£ci, mo┐na uwa┐aµ za bozony np. j╣dra helu, czyli cz╣stki alfa i inne obiekty.
BRÑZOWY KARZEú
Obiekt o tak ma│ej masie - mniejszej ni┐ 0,08 masy S│o±ca - ┐e nie mog╣ w nim zachodziµ reakcje termoj╣drowe. Takie obiekty s│abo £wiec╣, promienuj╣c energiΩ wydzielan╣ na skutek swej kontrakcji, powodowanej przez grawitacjΩ.
CAL
Angielska jednostka odleg│o£ci r≤wna 2,54 cm. W calach podaje siΩ zwyczjowo £rednicΩ teleskopu.
CZARNA DZIURA
Rezultat ca│kowitego zapadniΩcia siΩ (kolapsu) gwiazdy. Ko±cowe stadium ewolucji najmasywniejszych gwiazd. Si│a grawitacji czarnej dziury jest tak du┐a, i┐ ┐adne promieniowanie, ani cz╣steczka nie mo┐e jej opu£ciµ. ZapadniΩcie siΩ gwiazdy do czarnej dziury zwi╣zane jest jest ze zjawiskiem eksplozji gwiazdy supernowej.
CZERWONY OLBRZYM
Ogromna gwiazda o niewielkiej £redniej gΩsto£ci i niskiej temperaturze powierzchniowej (st╣d czerwona barwa gwiazdy).
DEKLINACJA
Odleg│osµ k╣towa cia│╣ niebieskiego od r≤wnika niebieskiego (wyra┐ona w stopniach) liczona jako dodatnia dla cia│ le┐╣cych na p≤│noc od r≤wnika i ujemna na po│udnie od niego. Jedna ze wsp≤│rzΩdnych (druga to rektasencja) r≤wnikowego uk│adu wsp≤│rzΩdnych na sferze niebieskiej.
DOBA GWIAZDOWA
Czas pomiΩdzy dwoma kolejnymi g≤rowaniami punktu r≤wnonocy wiosennej. R≤wna okresowi obrotu Ziemi wok≤│ w│asnej osi, czyli oko│o 23 godzinom i 56 minutom £rednim s│onecznym.
ELIPSA
Wyd│u┐ona krzywa zamkniΩta zakre£lana przez planety asterodiy i komety w ruchu wok≤│ S│o±ca i przez satelity w ruchu wok≤│ planet.
EKLIPTYKA
Ko│o wielkie na sferze niebieskiej, po kt≤rym S│o±ce porusza siΩ w ci╣gu roku w swym ruchu na tle gwiazd. Termin pochodzi w swym ruchu na tle gwiazd. Termin pochodzi od greckiego s│owa oznaczaj╣cego "liniΩ zaµmie±", gdy┐ zaµmienia S│o±ca i KsiΩ┐yca mog╣ zachodziµ tylko wtedy, gdy KsiΩ┐yc w nowiu lub w pe│ni znajduje siΩ w pobli┐u ekliptyki.
FOTON
Kwantowa cz╣stka £wiat│a po£rednicz╣ca w oddzia│ywaniu elektromagnetycznym.
FOTOSFERA
"Powierzchnia", czyli widoczna tarcza S│o±ca, ƒr≤d│o widma absorpcyjnego S│o±ca. Jej temperatura to oko│o 6000 K.
GALAKTYKA
System zaiwerajacy miliardy gwiazd i system≤w gwiazd, podobny do naszej Drogi Mlecznej. Dawniej u┐ywana nazwa "mg│awica spiralna" pochodzi z okresu, gdy u┐ywano galaktyki za mg│awice. Galaktyka (pisana przez du┐e "G") to synonim Galaktyki Drogi Mlecznej. Trzy podstawowe galaktyk to: galaktyki spiralne, eliptyczne i nieregularne.
GRAWITACJA
Si│a ciΩ┐ko£ci, przyci╣gania. Jest proporcjonalna do mas cia│, kt≤re na siebie dzia│aj╣, i odwrtonie proporcjonalna do kwadratu odleg│o£ci miΩdzy nimi.
GROMADA GALAKTYK
Zgrupowanie galaktyk, struktura, kt≤ra w hierachicznej budowie Wszech£wiata tworzy etap po£redni miΩdzy galaktyk╣ a supergalaktyk╣. Do najwiΩkszej znanej gromady galaktyk o nazwie Virgo nale┐y conajmniej 2500 galaktyk. Nasza galaktyka nale┐y do niewielkiej Gromady Lokalnej licz╣cej oko│o 30 galaktyk.
GWIAZDA NEUTRONOWA
Ko±cowe stadium ewolucji gwiazd o po£rednich masach. Sk│ada siΩ w wiΩkszo£ci z materii neutronowej. Typowy promie± gwiazdy neutronowej wynosi kilkana£cie kilometr≤w. Niekt≤re gwiaazdy neutronowe obserwowane s╣ jako pulsary.
HALO
Okr╣g│a £wieci╣ca wok≤│ S│o±ca lub KsiΩ┐yca. Powstaje w wyniku rozproszenia £wiat│a na kryszta│kach lodu znajduj╣cych siΩ w powietrzu. W innym znaczeniu: otoczenie naszej Galaktyki, struktura o kulistym kszta│cie, kt≤ra wok≤│ naszej galaktyki tworz╣ gromady kuliste.
HIADY
Otwarta gromada gwiazd w gwiazdozbiorze Byka, po│o┐ona wok≤│ najja£niejszej gwiazdy tej konstelacji - Aldebarana, kt≤ry jednak do niej nie nalezy.
JASNOSC GWIAZDY
a) Jasno£c widoma (widoma wielko£µ gwiazdowa): Gwiazdy zosta│y podzielone pod wzglΩdem jasno£ci widomej na klasy, tak zwane wielko£ci gwiazdowe. Oko ludzkie dostrzega gwiazdy tylko ja£niejsze niz 6. wielko£µ gwiazdowa (magnitudo). Im mniejsza wielkosµ gwiazdowa tym ja£niejszy jest obiekt. R≤┐nica jedenj wielko£ci gwiazdowej odpowiada w przybli┐eniu 2,5-krotnemu stosunkowi emitowanej energii.
b) jasnosc absolutna: Jasnosc, jak╣ mia│aby dana gwiazda, obserwowana z odleg│o£ci 32,6 lat £wietlnych (10 parsek≤w). Oznaczana jest liter╣ M.
KORONA
Najbardziej zewnΩtrzna warstwa atmosfery s│onecznej widoczna go│ym okiem pdczas ca│kowitego zaµmienia S│o±ca.
KOSMOGONIA
Nauka o pochodzeniu i rozwoju Wszech£wiata.
KOSMOLOGIA
Nauka o budowie Wszech£wiata.
KWAZAR
Kwazary wypromieniowuj╣ gigantyczne ilo£ci energii i sa najja£niejszymi znanymi obiektami we Wszech£wiecie. ich natura nie jest jeszcze dobrze poznana.
LIBRACJA
Pozorne wahania KsiΩ┐yca wynikaj╣ce z eliptyczno£ci jego orbity. Libracja umo┐liwia dostrze┐enie pewnych fragment≤w powierzchni Ksie┐yca. Zwykle ukrytych po jego nieo£wietlonej stronie. ú╣cznie dostrzegalne jest z Ziemi 59% powierzchni Ksie┐yca.
METEOROIDY
Najmniejsze cia│a w przestrzeni kosmicznej. W wiΩkszo£ci od│amki komet. Meteorodi po wej£ciu w atmosferΩ ziemsk╣ staje siΩ widoczny jako meteor (spad╣jaca gwiazda).NajwiΩksze egzemplarze osi╣gaj╣ce powierzchniΩ Ziemi nazywane s╣ meteorytami.
NASA
National Aeronautics and Space Administration, czyli Narodowa Agencja do spraw Aeronautyki i Przestrzeni Kosmicznej.
NOWA
"Nowa gwiazda". Okre£lenie myl╣ce. Nie dotyczny gwiazdy, kt≤ra rzeczywi£cie dopiero co powsta│a, lecz takiej, kt≤ra gwa│townie zwiΩkszy│a swoj╣ jasno£µ wskutek wybuchu. Fizycznie gwiazdy nowe to ciasne uk│ady podw≤jne, w kt≤rych jeden ze sk│adnik≤w jest bia│ym kar│em.
OBúOKI îWIECÑCE
Ob│oki py│u i lodu, znajduj╣ce si w atmosferze zmieskiej na wysoko£ci 80-85 km., odbijaj╣ce £wiat│o s│oneczne w czasie, gdy pod nimi, na powierzchni Ziemi jest ju┐ ciemna noc.
PERYHELIUM
Najbli┐szy S│o±cu punkt orbity planety.
PLANETOIDY
patrz. Asteroidy
PRECESJA
Zjawisko powoduj╣ce zmianΩ usytuowania osi ziemksiej w przestrzeni, wywo│ane g│≤wnie oddzia│ywaniem grawietacyjnym KsiΩ┐yca i S│o±ca. O£ ziemska zatacza w wyniku precesji ma│e ko│o na sferze niebieskiej. Okres precesji wynosi oko│o 26.000 lat (rok plato±ski). Efektem precesji jest powolna zmiana po│o┐enia biegun≤w nibieskich na tle gwiazd i ruch punktu r≤wnonocy po ekliptyce.
PR╩DKOî╞ RADIALNA
Rzut rzeczywistej prΩdko£ci ruchu obiektu w przestrzeni na kierunek obserwator-obiekt.
PROTUBERANCJA
Ogromna masa gazu utrzymywana na pewnej wysoko£ci nad fotosfer╣ S│o±ca przez jego pole magnetyczne. Protuberancje mog╣ siΩ szybko zmieniaµ lub trwaµ prawie niezmienne przez wiele dni. Ich wysoko£µ siΩga czasami kilkustet tysiΩcy kilometr≤w.
PRZESUNI╩CIE KU CZERWIENI
PrzesuniΩcie linii widomych, ku czerwonej czΩsci widma w wyniku efektu Dopplera. Gwiazda lub galaktyka, kt≤rej linie przesuniΩte s╣ ku czerwieni, oddala siΩ od nas.
PRZESUNI╩CIE KU FIOLETOWI
PrzesuniΩcie linii widomych, ku fioletowej czΩsci widma w wyniku efektu Dopplera.
Gwiazda lub galaktyka, kt≤rej linie przesuniΩte s╣ ku fioletowi, zbli┐a siΩ od nas.
PULSAR
Gwiazda neutronowa, emituj╣ca w╣zk╣ wi╣zkΩ fal radiowych, kt≤ra jak latarnia morska "omiata" przestrze± dooko│a. St╣d odbierane sygna│y maj╣ postaµ puls≤w.
PULSACJA
Okresowe rozszerzanie siΩ i kurczenie gwiazdy.
RADIANT
Punkt na niebie, z kt≤rego pozornie wybiega r≤j meteor≤w.
REKTASENCJA
Druga obok deklinacji wsp≤│rzΩdna dla oznaczania po│o┐enia gwiazdy w r≤wnikowym uk│adzie wsp≤│rzΩdnym na sferze niebieskiej. Rektasencja oznacza odleg│o£µ k╣tow╣ miΩdzy punktem r≤wnonocy wiosennej a obiektem, mierzon╣ po r≤wniku niebieskim.
RektasencjΩ podajemy w mierze czasowej (od o do 24 godzin).
ROK îWIETLNY
Miara odleg│o£ci, a nie czasu. îwiat│o, poruszaj╣c siΩ z prΩdko£ci╣ 300.000 km/sek., przebywa w ci╣gu roku odleg│o£µ oko│o 9,5 mld. km.
ROTACJA
Obr≤t cia│a wok≤│ w│asnej osi.
R╙WNIK NIEBIESKI
PrzeciΩcie p│aszczyzny przechodz╣cej przez r≤wnik ziemski ze sfer╣ niebiesk╣.
RUCH WúASNY
Widoczny z Ziemi ruch gwiazdy w stosunku do pewnego okre£lonego uk│adu odniesienia. Wyznaczany na podstawie zmian po│o┐e± gwiazd w dwu odleg│ych epokach.
Informuje nas o sk│adowej prΩdko£ci prostopad│ej do kierunku obserwator-obiekt. Nie nale┐y go myliµ z ruchem dobowym cia│ niebieskich, wywo│anym ruchem orotowym ziemi wok≤│ osi.
SUPERNOWA
Gwa│townie wybuchaj╣ca gwiazda, kt≤rej j╣dro kolapsuje, tworz╣c gwiazdΩ neutronow╣, lub czarn╣ dziurΩ, a otoczka zostaje rozproszona w przestrzeni.
îWIATúO ZODIAKALNE
îwiecenie materii rozproszonej w p│aszczyƒnie ekliptyki i o£wietlonej promieniowaniem s│onecznym. Przyjmuje kszta│t piramidy £wiat│a widocznej wieczorem po zachodzie S│o±ca, a rankiem przed wschodem.
TERMINATOR
Granica miΩdzy o£wietlon╣ a nieo£wietlon╣ czΩ£cia obiektu, kt≤ry nie swieci w│asnym £wiat│em (planety, ksi╣┐yca).
TRANSPLUTON
Nazwa hipotetycznej planety naszego Uk│adu Planetarnego, kr╣┐╣cej poza orbit╣ Plutona.
TYP WIDMOWY
Okre£la z grubsza temperaturΩ gwiazdy. Gwiazdy podzielono na typy widmowe na podstawie analizy widmowej. Ci╣g gwiazd ustawionych wed│ug malej╣cych temperatur efektywnych odpowiada kolejno typom O, B, A, F, G, K i M. Dla dok│adniejszego podzia│u ka┐dy typ widmowy podzielony zosta│ na dziesiΩµ podtyp≤w oznaczanych liczbami od 0 - 9. Typ widmowy S│o±ca wynosi G2.
WIDMO
Pasmo o tΩczowych barwach powstaj╣ce poprzez rozszczepienie £wiat│a. Otrzymywane na potrzeby analizy widmowej W widmie obserwuje siΩ m.in. linie widmowe.
WIELKA CZERWONA PLAMA
Ogromny owalny cyklon na po│udniowej p≤│kuli Jowisza o czerwonawej, wyr≤┐niaj╣cej sie od otoczenia barwie.
ZNIT
Punkt na sferze niebieskiej dok│adnie nad obserwatorem (pionowo w g≤rΩ).
ZODIAK
Inaczej Zwierzyniec. Dwana£cie gwiazdozbior≤w z otoczenia ekliptyki, kt≤rych nazwy to w wiΩkszo£ci nazwy zwierz╣t.
Autor: Krzysztof Gaudy
e-mail: gaudy3@poczta.onet.pl
|