Ostatnia aktualizacja artyku│u: 16.3.2001

NARODZINY UKúADU SúONECZNEGO

Jak wiemy ka┐da gwiazda rodzi siΩ w mg│awicy, nasze S│o±ce nie jest wyj╣tkiem ono r≤wnie┐ narodzi│o siΩ w mg│awicy. Na samym pocz╣tku oko│o 4,5 mld. lat temu mniej wiΩcej 99% ob│oku gazowego utworzy│o protos│o±ce, kt≤re ostatecznie skupi│o siΩ w kulΩ s│oneczn╣ a reszta materii utworzy│a dysk nazwany przez naukowc≤w, mg│awic╣ s│oneczn╣, wok≤│ kondensuj╣cej siΩ gwiazdy. Mg│awica s│oneczna nie by│a z│o┐ona tylko z lekkich pierwiastk≤w takich jak hel lub wod≤r - ju┐ by│y w niej ciΩ┐sze pierwiastki. Nasze S│o±ce formowa│o siΩ w towarzystwie innych gwiazd o wiele wiΩkszych od S│o±ca. Stosunkowo powolne formowanie siΩ S│o±ca trwa│o, gdy du┐e gwiazdy szybko przechodzi│y sw≤j cykl i wybucha│y w postaci supernowej. Podczas takiego wybuchu syntezowane s╣ a nastΩpnie rozpraszane ciΩ┐sze pierwiastki. Takie pierwiastki dotar│y do naszego dysku i zosta│y tam. Tak wiΩc w otoczeniu s│onecznym by│y dwa ƒr≤d│a, kt≤re mog│y dostarczyµ ciΩ┐szych pierwiastk≤w. Niekt≤re z tych pierwiastk≤w do│╣czy│y do S│o±ca ale co najmniej 1% pozosta│ w mg│awicy. Kurcz╣ca siΩ na skutek w│asnej grawitacji mg│awica, podgrzewa│a siΩ a jej nieprzezroczysto£µ wzmacnia│a ten proces. Samo centrum mg│awicy sta│o siΩ bardzo gor╣ce, jednak ju┐ p≤ƒniej po ustaniu kurczenia mg│awica zaczΩ│a stopniowo siΩ och│adzaµ. W czasie oziΩbiania siΩ mg│awicy kondensowa│y siΩ r≤┐ne substancje chemiczne. Przy temperaturze ni┐szej od 2000 K zaczΩ│y siΩ ju┐ tworzyµ zwi╣zki aluminium wapnia, magnezu i tytanu. Natomiast przy temperaturze180 K l≤d tworzy│ siΩ z pary wodnej, a w zewnΩtrznych czΩ£ciach gdy temperatura spad│a poni┐ej 20 K zestala│ siΩ metan. Po analizie matematycznej naukowcy doszli do wniosku, ┐e materia szybko traci jednorodno£µ i tworz╣ siΩ zagΩszczenia. Takie zagΩszczenia powsta│y r≤wnie┐ w mg│awicy s│onecznej, ziarna r≤┐nych zwi╣zk≤w zaczΩ│y siΩ gromadziµ tworz╣c fragmenty materii rozmiar≤w kilku kilometr≤w. W skali kosmicznej ca│y proces och│adzania siΩ zgΩszczanie i zlewania siΩ materii opisany do tej pory nie trwa│ d│ugo bo (tylko !) oko│o 1000 lat. Pod koniec tego okresu mg│awica s│oneczna skondensowa│a siΩ i skumulowa│a siΩ w rotuj╣cy dysk w kt≤rym g│≤wnie by│y ma│e planetoidy. PomiΩdzy planetoidami by│y zderzenia, kiedy zderzenie by│o mocne i szybkie dwie planetoidy rozwala│y siΩ, jednak kiedy zderzenie by│o s│abe i powolne dwie planetoidy │╣czy│y siΩ. W ten spos≤b formowa│y siΩ coraz wiΩksze cia│a. Takich cia│a nie mo┐emy jeszcze nazwaµ planetami tylko protoplanetoidami. Dopiero protoplanetoidy zaczΩ│y zlewaµ siΩ w planety. Oba procesy objΩ│y znaczn╣ ilo£µ materii zawartej w planetoidach. Orbity tak uformowanych planet by│y prawie ko│owe. Opisane tu procesy planetotw≤rcze trwa│y ju┐ znacznie d│u┐ej ni┐ poprzednio bo oko│o 100 mln. lat. Grawitacyjne przyci╣ganie S│o±ca sprawi│o, ┐e wszystkie planety u│o┐y│y siΩ w jednej p│aszczyƒnie. Nie dotyczy│o to jednak pozosta│ych obiekt≤w np. planetoid. One po│╣czy│y siΩ tworz╣c satelity, kt≤re p≤ƒniej zosta│y przyci╣gniΩte wok≤│ wiΩkszych planet. Najprawdopodobniej w│a£nie w ten spos≤b powsta│ nasz KsiΩ┐yc. Wcze£niej uwa┐ano, KsiΩ┐yc by│ czΩ£ci╣ Ziemi kt≤ra oderwa│a siΩ na skutek efekt≤w od£rodkowych. Pozosta│a materia, kt≤ra nie po│╣czy│a siΩ utworzy│a asteroidy komety i meteoryty. W│a£nie takie jakie mo┐emy dzi£ obserwowaµ.

Tak pokr≤tce mo┐na om≤wiµ Powstanie Uk│adu S│onecznego. Ponownie mam nadziejΩ, ┐e artyku│ ten nie by│ trudny i chocia┐ w miarΩ ka┐dy go zrozumia│.

My£lΩ, ┐e ka┐dy zrozumia│ i┐ musia│em siΩ poprzeµ jakim£ artyku│em, i wspomog│em siΩ dzia│em z ksi╣┐ki Dzieje Wszech£wiata, Colin A. Ronan, Warszawa 1996 pt. Narodziny Uk│adu S│onecznego. Jednak znacznie ten dzia│ zmieni│em g│≤wnie przekszta│caj╣c go na prostszy jΩzyk. Mam nadziejΩ, ┐e mi siΩ to uda│o.

Autor: Krzysztof Gaudy
e-mail: gaudy3@poczta.onet.pl