W PODROZY: DROGOWSKAZY
Dziela sztuki, wchodzace w sklad tej podrozujacej wystawy, nalezace do kolekcji Museo Chileno de Arte Moderno (wlasnie powstajacego Chilijskiego Muzeum Sztuki Nowoczesnej), opusciwszy Chile zostaly pozbawione historycznego kontekstu swego powstania. Ta miedzynarodowa podroz zawiedzie je do krajow i widzow, ktorym obca jest nasza narodowa historia i historia naszej sztuki.
Sytuacja jest tu zupelnie odwrotna niz w przypadku, gdy dziela sztuki przywozone sa do
Chile z innych krajow, ktorych historia i sztuka sa nam blizsze, gdyz istnieja kregi, dzieki
ktorym zostaly nawiazane stale relacje - poprzez informacje akademicka, wymiane
miedzynarodowych czasopism, znaczacych katalogow wystaw (czy nawet samych wystaw),
ksiazki historyczne czy szkice o sztuce tlumaczone na hiszpanski, wizyty krytykow sztuki,
dyrektorow muzeow itd.
Ten przemozny brak symetrii istnieje - i powoduje, ze nie mozemy osiagnac rownowagi
w naszych relacjach kulturalnych.
Z nielicznymi wyjatkami pracom skladajacym sie na te prezentacje brakuje wagi historycznej
i estetycznej dziel znanych czy cieszacych sie uznaniem miedzynarodowym. Wystawa ta wydana
jest na wszystkie niebezpieczenstwa przygody: jej punkt docelowy pozostaje nieznany.
Przygode czyni jeszcze niebezpieczniejsza fakt, ze prezentowane dziela sa epizodami, czy raczej
fragmentami procesu tworczego, powiazanego wzajemnie z tworzeniem historii. Publicznosc nie
zna wczesniejszych dokonan artystow, nie moze wiec we wlasciwy sposob ocenic wartosci prac
skladajacych sie na wystawe.
Dlaczego wiec podejmowac takie ryzyko? Odpowiem innym pytaniem: czy jest inna strategia, ktora pozwala otworzyc na swiat sztuki kraj tak izolowany, jak Chile?
Chcemy byc znani nie tylko z naszego eksportu miedzi i owocow. Nie chcemy, by uwage
swiatowych mediow przyciagaly tylko nasze katastrofy. Chcemy pokazac swiatu, ze Chile
nie tylko zyje, ale i tworzy.
Nastepnie - bedziemy sie starali wyznaczyc trase podrozy, proponujac sposob odczytania
prezentowanych prac.
Chronologicznie prace te obejmuja okres dwudziestu lat - dwu ostatnich dekad. Dwu
dekad naznaczonych przez siedemnascie lat w zbiorowej pamieci Chilijczykow - szczegolny
punkt odniesienia dla zrozumienia i pelnego uchwycenia znaczenia wielu z prezentowanych dziel.
Wyznacznikami podzialu dla koherentnego odczytania tych prac beda pewna zbieznosc czy
pokrewienstwo jezyka, jakim sie one posluguja, jak tez mozliwe relacje tematyczne miedzy nimi.
Nie staramy sie poprzez wprowadzanie tych dzialow klasyfikowac czy ograniczac estetycznej zdolnosci czy komunikacyjnej potencji prac - ani tez nie usilujemy wyznaczyc ich chronologicznego porzadku.
Poszukujemy raczej identyfikacji sensu tej podrozujacej wystawy: JEZYKA DROGOWSKAZOW, ktory sprawia, ze podzialy, ktore proponujemy, musza byc rozpatrywane w scislym odniesieniu do czasu, podlegac rewizji i w zadnym wypadku nie beda roscic sobie prawa do bycia definitywnymi. Kazdy ze zwiedzajacych moze je dyskutowac - zapraszamy do tego, by tak robic - i adaptowac je (lub nie) dla swojej wlasnej interpretacji wystawionych prac.
Pierwszy z cykli prezentowanych prac zatytulowalismy PRYMAT GESTU.
Estetyka plamy, gestu przez dlugi czas towarzyszyla historii chilijskiego malarstwa. Jej dominacja i
trwalosc byla skutkiem ksztalcenia akademickiego (w Chile szkoly artystyczne dzialaja w ramach
uniwersytetow), pozostawania pod silnym wplywem szkoly. Jednakze prymat gestu wspolgra z
ekspresyjnym impetem, zauwazalnym w pracach artystow, ktorzy odkryli swa wlasna
subiektywnosc w relacji miedzy tym, czym sa i czym nie sa - jest to tendencja dominujaca,
wedlug mnie, w sztuce chilijskiej.
Tendencja ta wyznacza wyrazny kierunek w rozwoju malarstwa, otwierajacy sie na emocjonalna i uczuciowa ekspresje subiektywnosci, naznaczona osobistym doswiadczeniem, zdarzeniami i typami zachowan, wywodzacych sie z kontekstu geograficznego i historycznego - domagajacej sie odpowiedzi dajacej swiadectwo, obwieszczajacej, demaskujacej , ironicznej, lekcewazacej autorytety.
Wypowiedzi artystyczne Jose Balmesa, Gracii Barrios czy Guillermo Nuneza
maja charakter swiadectwa i demaskacji. Opieraja sie na znakach przypadkowych - z cala
dramatyczna charakterystyka okresu rzadow wojskowych. Proponuja obrazy mowiace o
sytuacji ludzkiej, tu i teraz.
W pracach artystow mlodszej generacji, takich jak Samy Benmayor, Bororo, Oscar Gacitua
i Ignacio Valdes, gest i plama oddzialuja w inny sposob (napiecia ulegly tu juz
zlagodzeniu). W ich gescie jest wiecej z zabawy, widoczny jest beztroski brak zahamowan w
uzyciu koloru, ktoremu towarzyszy duza doza subiektywnosci.
Francisco Smythe, nalezacy do sredniego pokolenia, pozostaje pod wplywem idei konceptualnych,
ktore spowodowaly deflacje obrazowa w latach osiemdziesiatych. Jego poszukiwania usytuowac
mozna pomiedzy "malarstwem i nie-malarstwem": artysta podejmuje decyzje posluzenia sie
malarstwem i w tym samym momencie kwestionuje sam szczegolny jezyk malarstwa, decyduje
sie na ekonomie znaczen. Poprzez restrykcyjny dobor znakow, wzbogaconych o plame i gest,
dekonstruuje malarski system, przearanzowuje podstawowe elementy jego skladni. Ograniczenia
skladniowe sa widoczne takze u Christiana Abelli, Jose Basso, Francisco Corcuera i Humberto
Nilo - chociaz w ich pracach maja nieco inny charakter.
Specjalnej wzmianki wymagaja prace trzech artystow spod znaku dezynwoltury, humoru i ironii,
ktorych wlaczylismy do tego dzialu, by jego calosciowe odczytanie stalo sie mozliwe: mam tu na
mysli Ulricha Wellsa, Irene Dominiquez i Andresa Gana.
(Niejako nawiasem wlaczylismy tu takze jedyna abstrakcyjno-geometryczna prace na wystawie,
obraz Mario Carreno, choc nie miesci sie on w zakresie tego dzialu. Podobnie z grafika Claudio
Bravo, zwiastujaca jego dalszy rozwoj w kierunku realizmu historycznego.
Kolejna serie prac zatytulowalismy POETYKA OBRAZU.
Przestrzen sztuk plastycznych nie rozni sie zbytnio od przestrzeni poezji, w ktorej
wspolistnieja ze soba zart, stany oniryczne, prywatne i publiczne mitologie, erotyczne
nastroje, niezwykle skojarzenia, fragmentaryzowane swiaty.
Zaczynamy od Roberto Matty, znanego artysty chilijskiego, ktory przetarl szlak dla nowego
spojrzenia - penetrujacego, dostrzegajacego wiecej i glebiej. Wyrysowal mapy ludzkiej
psychiki (morfologie psychologiczne); meteorologie jazni o beztroskiej, erotycznej czy
pelnej napiecia atmosferze. Tworzyl jednak takze dziela demaskujace i oskarzajace ludzka
glupote, ktorej wyrazem sa przemoc, konflikty i tyrania.
Podczas gdy Ruperto Cardiz proponuje nam kosmiczne swiaty, Francisco de la Puente
oferuje przeobrazone obiekty z punktu widzenia realisty. Refleksja nad rodzajem ludzkim, zagrozonym na skutek rozrostu
i umasowienia populacji pojawia sie w pracach Nemesio Antuneza; Rodolfo Opazo odkrywa
przyszla forme ludzkosci w typowych dla niego bialych, miekkich postaciach; Carmen Aldunate, jak
zwykle malujaca kobiety, tym razem dodaje elementy przypominajace maszyny;
Mario Gomez uzywa formy rysunkow przypominajacych prace dzieci, by oslonic
w ten sposob glebszy dialog wewnetrzny.
W pracach Gonzalo Cienfuegosa, ktory posluguje sie koncepcja przestrzeni rozbitej na
fragmenty i przemieszcza elementy zawartosci narracji wizualnej, dominuje pelna napiecia
i ciezka atmosfera ; u Ernesto Baderasa nastroj dusznosci wyklucza jakiekolwiek relacje;
Eduardo Garreaud ze swej strony proponuje aure pelna erotyzmu, nadajaca ton calemu
przedstawieniu. Nastroj w pracach Rosera Bru jest ulotny i naznaczony przez pamiec,
wskrzeszajacy wspomnienia, podobnie atmosfera intymnosci w pracach Benjamina Lira,
rysunkach Mario Torala, Innes Harneker, Oscara Gacitua i Germana Arestizabala, ktorych
prace dopelniaja ten dzial wystawy.
Na oddzielna wzmianke zasluguja klasyczne akty Jaime Leona i Patricii Vargas.
Postrzeganie sztuki jako platformy dla opracowywania zagadnien, kwestionowania i osadzania
naznacza prace innych artystow, zwracajacych sie ku
KRYTYCZNIE SWIADOMEJ WIZJI SWIATA.
Ta postawa staje sie silniej obecna pod koniec lat siedemdziesiatych i na poczatku
osiemdziesiatych, kiedy popada w konflikt z ramami instytucjonalnymi sztuki chilijskiej
i z podstawami militarnego ustroju.
Brak pomocy ze strony spoleczenstwa, zalamanie sie struktur demokratycznych, ciagly
nadzor nad calym krajem - to tematy dla artystow, pracujacych nierzadko na marginesie
tradycyjnych technik artystycznych, traktujacych cialo ludzkie jako takie i jako instalacje
(Carlos Lepe), przestrzen miejska jako pole dzialania sztuki (grupa C.A.D.A.); krajobraz
naturalny i krajobraz miejski jako rame dla znikajacego godla narodowego
(Victor Hugo Codocedo), instalacje jako uczucie frustracji (Carlos Altamiramno
), zamieniajacych znaki drogowe w krzyze (Lotty Rosenfeld), tworzacych cyfrowe
obrazy za pomoca technologii, obserwujacych stawanie-sie-sztuki jako znak kulturowej
roznorodnosci (Gonzalo Mezza).
Istnieje jednak takze grupa krytycznie nastawionych do swiata plastykow, ktorzy dzialaja
na obszarze malarstwa, rysunku, grafiki, starajac sie oddac napiecie wewnatrz wlasnych
struktur, kwestionujac ich waznosc i efektywnosc, osadzajac marginalnosc ich wplywu,
kwestionujac bierna asymilacje miedzynarodowych modeli czy manifestujac wlasna zdolnosc
penetracji. Poprzez specyficzne tresciowo instalacje artysci ci staraja sie tez przewartosciowac
stereotypy zachowan spolecznych. W tym samym nurcie myslenia/dzialania mozna umiejscowic
prace Eugenio Dittborna, Juana Davili, Gonzalezo Diaza, Artuiro Duclosa i Jorge Tacli.
Pejzaz byl powracajacym tematem w malarstwie chilijskim: pasma gorskie, krajobraz wiejski,
morze - wzbogacaly zasob chilijskiej ikonografii artystycznej.
W ciagu ostatnich kilku lat zainteresowanie krajobrazem wiejskim i miejskim laczylo sie z
tematyka ekologiczna, ale takze, moze przede wszystkim, z idea przywracania i odnawiania
znakow przynaleznosci.
To OZNACZANIE TERYTORIUM wiaze sie z opuszczonymi stacjami kolejowymi -
jest ich dzis mnostwo; przykladami zdegradowanego i zniszczonego terytorium panstwowego
(Robert Geisse), liniami wody - rzeki Mapocho przeplywajacej przez Santiago,
ktorej skromny bieg tylko niekiedy (na szczescie) zamienia sie w potezny i nieobliczalny
nurt wielkiej rzeki (Enrique Zamudio). Miasto staje sie miejscem udomowiania bydla w
heliografiach Bernaditty Vattier.
Wybrzeze, niebosiezne szczyty Andow czy niezmierzone pustynie Polnocnego Chile staja sie
znakami nie odkrytego ogromu, niezmierzonej przestrzeni, historii z przeszlosci, mitow,
marzen. Wewnatrz tej geografii mieszcza sie prace Sergio Laya, Pablo Dominiqueza, Patricio de la O., Benito Rojo, Patricii Figueroa,
Matiasa Pinto D'Aguiar, Matilde Huidobro.
"Ameryko, nie wzywam twego imienia nadaremnie" - to zdanie Nerudy, ktore
artysci chilijscy chetnie przywoluja.
Ameryka przodkow, Ameryka konkwisty, Ameryka walczaca o swoje prawa lub synteza
wszystkich wymienionych tu wizji takze sa skladnikami dialogu wizualnego dotyczacego
szerokiego zakresu nowoczesnych i starozytnych MITOLOGII.
Tatiana Alamos ratuje symbole przodkow; Nury Gonzalez
rozszyfrowuje znaki tubylczych grup etnicznych; Hugo Martin
odtwarza hieratyczne ksztalty starozytnych kultur ; kontrowersje wokol konkwisty
i kwestia eksploatacji Ameryki pojawiaja sie w pracach Patricii Israel
; Ameryka stajaca sie ziemia obiecana - w dzielach Eugenio Telleza.
Prezentowane na wystawie rzezby to przeglad ROZNORODNOSCI.
Przedstawione prace rzezbiarskie przekraczaja granice pomiedzy surowoscia pojedynczego
bloku (w pracach Lily Garafulic, Raula Valdivieso czy Jose Vincento Gajardo),
figuratywnej koncepcji bryly, ktora utrwala momenty, sytuacje, zdarzenia
(Trans Carlosa Fernandeza, Podroz prezydencka Mario Irarrazabala
, Swiatlosc Osvaldo Pena, Odpoczywajaca Grubaska
Franciscy Cerda , Hommage dla Nieznanych Bohaterow Hernana Puelma)
- by osiagnac w koncu stylistyke calkowitego lekcewazenia i nieformalnosci w Wilczycy w pologu
Franciscy Nunez.
Odczuwamy obecnosc form pierwotnych w Nawigatorze Roberto Matty
, w Trylogii Kobiecej Pilar Ovalle,
glowie ceramicznej Luisa Mandioli czy tajemniczych, ujetych w gestach obrony uzbrojonych
postaciach Juana Egenau.
Dla innych rzezbiarzy sposob traktowania bryly rozwija sie w kierunku abstrakcjonizmu, tak
jak w dzielach Marty Colvin i Francisco Gazitua. U tej pierwszej - z jej konstruktywistyczna
koncepcja, u tego drugiego - z organiczna wizja bryly.
Pozostali skupiaja swoje poszukiwania na rzezbiarskim jezyku konceptualizujacym proces
(Pablo Rivera); jeszcze inni - na wyobrazniowej grze kombinacji przestrzennych jak
Aura
Castro; na betonowej "plodnosci" kubicznej formy (Federico Assler); doslownosci, precyzji
i rownowadze wycietych w metalu rzezb Gaspara Galaza czy nietrwalych bryl stworzonych z
materialow znalezionych w pracach Marceli Correa.
Te prace "w podrozy" prezentuja szeroki repertuar technik, tematow i symboli pojawiajacych
sie u wspolczesnych artystow chilijskich. Jestesmy zainteresowani kontaktem z ludzmi, ktorzy
beda ogladac wystawe. Wazne sa dla nas konfrontacja i dyskusja, zwlaszcza zas - dyskurs
krytyczny.
Jesli tak sie stanie, cel tej podrozy zostanie osiagniety.
Milan Ivelic
Dyrektor
MUSEO NACIONAL DE BELLAS ARTES