W woj. slupskim w 1981 r. utworzono na obszarze 37.040 ha Park Krajobrazowy "Dolina Slupi", ktory wraz ze swa otulina (strefa ochronna) o powierzchni 83,170 ha obejmuje rejon srodkowego biegu rzeki Slupi i jej dorzecza. Lasy zajmuja w Parku 72% jego powierzchni, a pozostale 28% przypada na jeziora, laki, grunty orne, drogi i zabudowania. Siedliska lesne stanowia doskonale warunki bytowania dla wielu roslin i zwierzat, stwarzajac interesujace zespoly roslinne i ostoje zwierzece. Spotykamy tu liczne zabytki kultury sakralnej i swieckiej oraz wczesnosredniowieczne grodziska slowianskie. Glownym skladnikiem lasow sa bory z przewaga sosny, a nastepnie lasy lisciaste z bukiem i debem, co w polaczeniu z licznymi jeziorami wywiera istotny wplyw na klimat. Na obszarze Parku znajduje sie 60 jezior roznych wielkosci, ksztaltu i pochodzenia, sa to glownie jeziora rynnowe i wytopiskowe tzw. "oczka polodowcowe". Do najcenniejszych pod wzgledem przyrodniczym i widokowym zaliczamy jeziora: Jasien (590 ha), Skotawskie Male i Duze (77 ha), Glebokie (116 ha), Borzytuchomskie Duze (10 ha), oraz zbiorniki zaporowe: Konradowo (109 ha) i Krzynia (126 ha). Park posiada unikalne wartosci przyrodnicze i widokowe. Napotykamy tu siedliska roslinne, ktore zachowaly cechy zbiorowisk naturalnych lub polnaturalnych, nastapily tu niewielkie przeksztalcenia krajobrazu i wielu srodowisk roslinnych. Flore , wystepujaca w Parku, najliczniej reprezentuje sosna zajmujaca 82% powierzchni lesnej Parku, a dalej buk - 7%, swierk - 5%, brzoza - 5%, dab i jesion - 2%, olsza czarna 1%. Inne gatunki drzew wystepuja pojedynczo lub stanowia drobne skupiska. Z roslinnosci wodnej na uwage zasluguje grazel zolty i lobelia. Faune Parku reprezentuja : jelen, sarna, dzik, zajac, lis, nietoperz. Przebiegaja tu takze szlaki wedrowne losia. Jeszcze do 1975 r. spotykalo sie na tych obszarach popielice i wilka, zas do roku 1900, w tutejszych lasach, zyl niedzwiedz brunatny. Ogolem stwierdzono gniazdowanie 26 gatunkow ptakow zwiazanych ze srodowiskiem wodnym: bocian czarny, lyska, labedz niemy, cyraneczka, krzyzowka, zimorodek, pliszka gorska, pliszka siwa, slonka, potrzos, slowik szary, blotniak stawowy, czajka, gagol. Godne odnotowania jest gniazdowanie w Parku orla bielika. Spotyka sie tu takze ptaki, ktorym grozi wyginiecie, a ktore zostaly odnotowane w tzw "Polskiej czerwonej ksiedze", sa to : blotniak zbozowy, kania rdzawa, orzel bielik, orlik krzykliwy, gluszec, puchacz. Z gadow wystepuja tu: zmija zygzakowata, zaskroniec, padalec, jaszczurka zwinka, jaszczurka zyworodna. Plazy reprezentuja: rzekotka drzewna, ropucha czarna, ropucha zielona, zaba trawna, zaba jeziorkowa, zaba moczarowa, traszka zwyczajna. Z owadow wystepowaly tu do 1975 r.: niedzwiedziowka hebe, koziorog bukowiec, trzmiel tajgowy. Najcenniejsze przyrodniczo fragmenty Parku i jego otuliny zostaly wydzielone w postaci osmiu rezerwatow przyrody, obok ktorych ustanowiono 34 pomnikow przyrody.
REZERWATY PRZYRODY W GRANICACH PARKU
"Grodzisko Borzytuchom" - rezerwat czesciowy, lesny o powierzchni 27.03 ha polozony na terenie moreny czolowej o zroznicowanej rzezbie terenu. Wsrod drzewostanu: buki w wieku 200 lat, deby 160 lat, swierki 100 lat oraz jodly poza naturalnym zasiegiem swego wystepowania. W runie wystepuje - szawik, marzanka wodna, narecznica, majownik - konwalijka. We wschodniej czesci znajduje sie srodlesne zarastajace Jeziorko Diabelskie, wokol ktorego powstalo torfowisko przejsciowe. Zagadke stanowi wymodelowany sztucznie szczyt wzniesienia, ktorego przeznaczenia nie udalo sie dotychczas ostatecznie wyjasnic.
Jezioro Male i Duze Sitno - rezerwat czesciowy, wodno-torfowiskowo-lesny o powierzchni 40,66 ha, obejmuje dwa zarastajace srodlesne jeziora, o pow. 3.03 i 11.64 ha. Rosliny wodne reprezentowane sa tu przez grzybien bialy, grazel zolty, plywacz zwyczajny ; torfowisko o pow. 14.61 ha porasta bagnica torfowa, bagno zwyczajne, zurawina blotna, rosiczka, prygielka biala i brunatna, welnianka pochwowa i waskolistna ; czesc lesna o pow. 11,38 ha wypelnia 100 letni drzewostan sosnowy, a w runie spotykamy bagno zwyczajne, mchy torfowe, zurawine, wrzosiec, borowke czarnice.
"Golebia Gora" - rezerwat czesciowy, krajobrazowo-lesny o pow. 6,95 ha polozony na skarpie rzeki Slupi. Na uwage zasluguje tu sosna w wieku 60 - 170 lat o wysokosci do 30 m, o niespotykanym luskowym wzorze kory. Poza tym rosnie tu swierk i dab 60 letnie oraz daglezja, grab, olsza, brzoza, buk. W runie wystepuje boruwka czernica, szczawik, narecznica, malina, poziomka.
"Gniazda Orla Bialego" - rezerwat ornitologiczno-lesny o pow. 10,40 ha. Urozmaicona rzezbe terenu porasta sosna w wieku 120 lat. Na uwage zasluguje podmokle obnizenie terenu, na ktore wkracza las, na stokach rosna olbrzymie jalowce. Osobliwosc stanowi gniazdowanie orla bielika.
REZERWATYáPRZYRODYáWáOTULINIEáPARKU
"Jezioro Gleboczko" - rezerwat czesciowo wodny, o pow. 24,32 ha stanowi srodlesne jezioro lobeliowe z reliktowa roslinnoscia, ktora reprezentuja lobelia czyli stroiczka wodna i porybin jeziorny. W glebszych partiach wystepuje wywlocznik skretolegly, natomiast na plyciznach rosna rzadko spotykane gatunki roslin blotnych.
"Bukowa Gora nad Pysznem" - rezerwat czesciowy, lesny o pow. 6,18 ha polozony na malowniczym wysokim brzegu jeziora. Ochronie podlega starodrzew bukowy i debowy w wieku 120 - 160 lat a nawet 200 lat. W runie wystepuje: kosmatka owlosiona, turzyca pigulkowata, siodmaczek lesny, jastrzebiec gladki, smialek pogiety, borowka czernica, wiechlina gajowa, zawilec gajowy.
"Siedem jezior kolo Chosnicy" - o oficjalnej nazwie "Jeziorka Chosnickie" - rezerwat czesciowy, lesno-torfowiskowy o pow. 213,59 ha obejmuje siedem srodlesnych jezior o roznych stadiach zarastania. Znajduja sie tutaj torfowiska z rzadkimi zespolami roslin, wsrod ktorych spotykamy m.in. brzoze omszona, borowke bagienna, mchy torfowe, zurawine bagienna, bagno zwyczajne, wrzosiec bagienny, bazyne czarna, paprotke zwyczajna, konwalie. Gniazduja tu zurawie.
Krepa - grodzisko wczesnosredniowieczne VIII-IX w. lub pocz. X w. Grodzisko typu nizinnego jednoczlonowego i pierscieniowego o zroznicowanej wysokosci walu. Polozone bylo w zakoplu rzeki, ktora oplywala grod z trzech stron. Do grodziska dochodzimy droga laczaca Losino z Krepa. Po dojsciu do mostu na rzece Slupi, kierujemy sie w gore rzeki, prawa strona, i po 300 m natrafiamy na grodzisko. Od strony bagiennych lak, grod posiadal wysoki wal usypany polkolem, ktory opieral sie o koryto rzeki. Dojscie do grodu prowadzilo od poludnia wzdloz prawego brzgu rzeki. Zmiana koryta rzeki sp[owodowala w znacznej mierze rozmycie czesci grodziska. Obecnie rzeka Slupia przeplywa przez teren grodziska. Nie mozna juz okreslic ksztaltu i wielkosci obiektu. Zachowal sie jedynie wschodni lukowaty fragment walu, ktorego dlugosc wynosi 70 m, natomiast wysokosc jego od lustra wody wynosi 11 m. Grodzisko porosniete jest starodrzewiem sosnowym.
Galeznia Mala I - grodzisko kultury luzyckiej, typu podkowiastego, jednoczlonowego i wyzynnego. Do grodziska mozna dojsc kierujac sie zoltym szlakiem, ktory od mostu na rzece Slupi przechodzi obok kosciola, nastepnie droga brukowana na wschod w kierunku elektrowni wodnej i dalej szeroka piaszczysta droga. Przechodzimy nad rurociagami elektrowni, mijamy pojenyncze zabudowania (szlak zolty odchodzi w lewo) idac od strumienia, pozostawiamy z boku ruiny mlyna. Za strumieniem skrecamy w prawo i po 200 m dochodzimy fosy grodziska. Grodziska ogranicza od zachodu rzeka Slupia, od polnocy i wschodu gleboki jar, ktorego urwiska maja wysokosc 25 - 30 m. Od strony poludniowej istnieje dojscie do grodziska, ktore zamyka wal ziemny o wysokosci 4 m i szerokosci u podstawy 8 m. Fosa ma dwa metry glebokosci. Majdan stanowi plaska powiertzchnia o wymiarach 48 na 30 m. Grodzisko obecnie porasta las bukowy.
Galeznia Mala II - grodzisko Kultury Luzyckiej. Do grodziska mozemy dojsc do miejscowosci Galeznia Wielka. Za mostem na rzece Slupi, skrecamy w lewo, na polna droge w kierunku poludniowym. Po 300 m droga skreca w prawo; idziemy przez lake i wchodzimy do lasu. Przekraczamy strumien i po 150 m droga skreca w prawo , idziemy wzdluz glebokiego rowu do konca (ok. 800 m), tu skrecamy w lewo w lesna droge i po 200 m dochodzimy do wzgorza z grodziskiem. Grodzisko usytuowane jest na najwyzszym wzniesieniu (120 m n.p.m.) okolicy. Zbocza od polnocy, poludnia i wschodu sa strome , natomiast od zachodu stok jest lagodny. Zachowaly sie resztki walow ziemnych, ktore skladaja sie z trzech odcinkow o dlugosci 60,58 i 40 m o wysokosci 1,5 m i 5 m. Prawdopodobnie grodzisko mialo ksztalt nieregularny, zblizony doelipsy. Jest to typ grodziska pierscieniowy, wyzynny, jednoczlonowy. Obecnie grodzisko porasta las bukowy.
Grodzisko Jutrzenka - 2 pol. X - XI w. Ze wsi Borzytuchom kierujemy sie szosa w kierunku Slupska i po przebyciu 2 km., we wsi Jutrzenka, za figura przydrozna skrecamy w prawo. Na rozwidleniu drog polnych wybieramy droge srodkowa, biegnaca w prawo i po przebyciu 1 km zatrzymujemy sie po polnocnej stronie Jeziora Duzego. Pzred nami niewielkie wyrozniajace sie wzniesienie bedace grodziskiem, ktore zostalo odkryte w 1936 r. Teren od niedawna wykorzystywany byl jako pole uprawne, na swiezo zaoranej ziemi mozna bylo spotkac pokruszone czesci naczyn glinianych oraz miejsca po ogniskach. Dzieki staraniom archeologa teren wylaczono z prac rolnych.
Szlak czarny - "Dolina Wieprzy i Studnicy" - przebiega w opbrebie Parku i otuliny na dlugosc 9 km. Trasa wiedzie nprzez miejscowosci: Kozlowko, Lulemino, Kwakowo, Lubun do drogi Losino - Krepa. Napotykamy tu urozmaicony krajobraz pol i lasow.
Szlak zolty - "Dolina Slupi" - biegnie w obrebie Parku i otuliny na dlugosci 52 km. Trasa wiedzie przez miejscowosci: Slupsk, Lubun, Skarszow, Debnica Kaszubska, Krzynia, Konradowo, Gostkowo, Galeznia Mala, Galezowo, Osieczki, Dabie, Bytow. Atrakcja tej trasy jest rzeka Slupia i zwizane z nia piekne krajobrazy przyrodnicze oraz pomniki przyrody i jeziora srodlesne.
Szlak zielony - "Krajobrazow mlodoglacjalnych". Trasa o dlugosci 40 km przebiega w Parku terenami lesnymi o urozmaiconej konfiguracji terenu, od miejscowosci Kolczyglowy przez Lupawsko do Czarnej Dabruwki. Na trasie spotykamy zabytki architektury, pomniki przyrody i jeziora srodlesne.
Szlak niebieski "Krainy lasow i jezior" przebiega w otulinie Parku na dlugosci 48 km, miedzy miejscowosciami: Rekowo, Bytow, Pomysk Wielki, Parchowo, Jesien, Otnoga. Atrakcja tego szlaku jest miasto Bytow z licznymi zabytkami, wsie letniskowe - Parchowo i Jesien oraz liczne, czyste jeziora.
W obrebie Parku mozna uprawiac turystyke kajakowa na rzekach: Slupis, Bytowa, Stara Slupia i Skotawa.
Slupia zaliczana jest do jednego z bardziej interesujacych szjakow wodnych Pomorza Zachodniego. Splyw zaczynamy w Soszycy na wschodniej granicy Parku. Szlak wiedzie przez piekne tereny lesne, wsrod ktorych rzeka licznie meandruje. Slupia przecina szose Bytow - Unichowo w rejonie rezerwatu " Golebia Gora" - tu znajduje sie malowniczo polozone miejsce biwakowe. Nastepnie rzeka plynie wsrod lak na tle nieco oddalonej sciany lasu. Przed Jeziorem Glebokim szlak rozwidla sie: mozemy plynac dalej na zachod przez jezioro Glebokie lub skrecic na poludniowy - zachod rzeka Bytowa.
Wariant pierwszy: plyniemy przez jezioro Glebokie, a nastepnia przeplywamy sztuczny kanal - stanowiacy czesc systemu energetycznego. Tu przenosimy kajak, naodcinku jednego kilometra, do rzeki Slupi, przed miejscowoscia Galeznia Mala. Za wsia, Slupia Zalew, nastepnie jezioro zaporowe Konradowo i Krzynia. Po pominieciu jezior plyniemy wzdloz lak nadrzecznych. Przy nadlesnictwie Lesny Dwor dogodne miejsce biwakowe. W dalzsej czesci splywu mijamy grodzisko wczesnosredniowieczne i po 300 m doplywamy do mostu drewnianego i tu konczy sie splyw w granicach Parku.
Wariant drugi : Plyniemy Bytowa - Slupia, ktora powstala w wyniku budowy zapory, dzieki czemu powstalo waskie ro zlewisko glebokie wciete w teren. Przeplywamy obok miejscowosci: Gr abowek, Krosnowo. Nastepnie Star a Slupia laczy sie z Kamienica i zmienia kierunek na polnocny. Doplywamy do galezni Malej i szlak laczy sie z wariantem pierwszym splywu.
Na terenie Parku wyznaczone zostaly "sciezki przyrodnicze", ktore obok szlakow terystycznych PTTK wioda przez najbardziej interesujace pod wzgledem przyrodniczym i krajobrazowym rejony.
1. Sciezka przyrodnicza Krepa-Losino (4 km)
Sciezka przebiega polnocna granice Parku i przewidziana jest na uprawianie turystyki pieszej, rowerowej, samochodowej i konnej. Wyciedczke zaczynamy od przystanku autobusowego w Krepie. We wsi na uwage zasluguje zachowany w dobrym stanie palac z XX wieku. Na trasie napotykamy leciwy dab "Barcis" mocno schorowany i zniszczony przez silne wiatry. Po drodze mijamy piekna alejke brzozowa i grabowa. Nieopodal svciezki przeplywa rzeka Glazno, bedaca prawym doplywem Slupi, w ktorej odbywa sie naturalne tarlo ryb lososiowatych. Ciekawostke stanowi most kolejowy i nasyp nieistniejacego torfowiska. W zakolu rzeki Slupi wznosi sie wczesnosredniowieczne grodzisko slowianskie z VIII i IX wieku. Szlak prowadzi przez park podworski, gdzie na uwage zasluguja monumentalne stare jesiony, graby, a takze swierki oraz ladne okazy buka zwyczajnej odmiany czerwonej i kasztanowej, poza tym godne podziwu sa monumentalne daglezje, sosny i swierki. W centralnej czesci parku napotykamy ruiny spalonego po wojnie palacu. Specjalnym przedmiotem zainteresowania sa tu deby szypulkowe uznane jako pomniki przyrody. Wycieczke konczymy przy przystanku autobusowym w Losinie.
2. Sciezka przyrodnicza Krzynia -Lysomice (8 km)
Sciezka przeznaczona jest dla turystow pieszych i rowerowych. W miejscowosci Krzynia wycieczke zaczynamy od tablicy informacyjnej Parku Krajobrazowego, ktora wskazuje przebieg trasy. Wies Krzynia-Krzynka polozona jest po obu stronach jeziora zaporowego. Czesc poludniowa wsi stanowia osrodki wypoczynkowe, natomiast czesc polnoca - stanowia nieliczne jeszcze zamieszkale domy. W polnocno-zachodniej czesci wsi na uwage zasluguja zabudowania gospodarcze - podworskie, od niedawna wykorzystywane przez PGR, obecnie opuszczone i juz mocno zdewastowane. Opodal ruiny palacu, ktory splonal przed paru latty. Palac okalal park, z ktorego pozostaly tylko nieliczne okazy drzew. Po minieciu wsi wychodzimy na wysoczyzne , z ktorej roztacza sie jeden z najpiekniejszych w okolicy widokow, az po kres horyzontu. Opodal w lesie mozna zobaczyc ineresujacy okaz bluszczu. Pozostala czesc siezki prowadzi lasem. Na uwage zasluguje trkt Wierszynski, ktory, jak podaje legenda, byl toczony w czsie wojen napoleonskich. Trasa doprowadza nas do jeziorka sztucznego , przy ktorym znajduje sie pomnik przyrody w postaci buka o kilku odnogach. Obwod drzewa wynosi 620 cm, natomiast wysokosc 26 m. W dalszej czesci trasy napotykamy kolejny pomnik przyrody, ktorym jest sedziwa sosna o imieniu "Ksiezna Anna". Obraz jej dlugo pozostaje w pamieci. Mozemy tu wyobrazic sobie jak wygladaly polskie bory. W odleglosci 1 km od sosny zalozono szkolke lesna w Lysomicach, Nadlesnictwo Lesny Dwor. Koniec sciezki znajduje sie przy szosie Debnica Kaszubska - Podwilczyn.
3. Sciezka przyrodnicza na terenie rezerwatu "Grodzisko Borzytuchom"
W odleglosci 1,5 km od Borzytuchomia w kierunku wsi Osieki Bytowskie wznosi sie dominujace nad okolica wzgorze porosniete lasem bukowym, do ktorego prowadzi sciezka przyrodnicza (2 km), na terenie rezerwatu lesnego p.n. "Grodzisko Borzytuchom".
Sciezka przyrodnicza przeznaczona jest dla turystow pieszych. Na uwage zasluguje zroznicowana rzezba terenu w postaci hlebokiego wawozu i kopulastego sztucznie uksztaltowanego wzgorza, stanowiacego niewyjasniona zagadke. Gatunkiem lasotworczym sa tu buki w wieku 200 lat, deby 160. letnie i swierki 100. letnie. W obnizeniu terenu znajduje sie jeziioro srodlesne, wokol ktorego wytworzylo sie torfowisko przejsciowe.
4. Sciezka przyrodnicza do rezerwatu Male i Duze Sitno (4 km)
Trasa przeznaczona jest dla turystow pieszych. Sciezka zaczyna sie przy tablicy informacyjnej Parku, stojacej przy drodze srodlesnej prowadzacej do Lupawska i Jasieni. Lesnymi drogami dochodzimy do rezerwatu, ktory obejmuje dwa zarastajace jeziora srodlesne.
5. Sciezka przyrodnicza "Golebia Gora" (3 km)
Trasa przeznaczona jest dla turystow pieszych. Od parkingu przy rzece Slupi udajemy sie szosa w kierunku Bytowa i przy tablicy informacyjnej Parku skrecamy do lasu. Trasa wiedzie sciezkami srodlesnymi rezerwatu, gdzie godne obejrzenia sa sosny 170 letnie o niespotykanym gdzie indziej wzorze kory. W czasie wedrowki mijamy polozone w glebi lasu budynki bylego nadlesnictwa i lesnictwa.
6. Sciezka przyrodnicza nad Jeziorem Glebokie (3 km)
Trasa przeznaczona dla turystow pieszych. Sciezka zaczyna sie przy tablicy informacyjnej Parku przy szosie Niepogledzie - Krosnowo. Idziemy droga srodlesna o zroznicowanym wieku drzewostanu sosnowego. Na uwage zasluguja liczne mrowiska. Szlak konczy wieza widokowa na Jezioro Glebokie. Tu roztacza sie wyjatkowo piekny widok na jezioro i okolice.
7. Sciezka przyrodnicza wokol Jeziora Jasien
Obie czesci Jeziora Jasien - polnocna i poludniowa, stanowia perle wsrod jezior wojewodztwa slupskiego. Sa to zasadniczo dwa jeziora polaczone kanalem. Zbiornik poludniowy posiada powierzchni 336,7 ha, maksymalna glebokosc 22,6 m, maksymalna dlugosc 3100 m, szerokosc 1465 m, ksztalt owalny. Zbiornik polnocny stanowi rynne o dlugosci 4.690 m i szerokosci do 900 m. Glebokosc maksymalna wynosi 32,2 m. Z jeziora wyplywa rzeka Lupawa, natomiast do jeziora wplywaja cieki: strumien Obrowko i ciek z jeziora Otnoga. Brzegi jeziora porasta trzcina, palka i oczeret jeziorny. 80 % linii brzegowej porastaja lasy. Sciezka przyrodnicza wokol poludniowego jeziora o dlugosci 11 km biegnie szosa . Na uwage zasluguje lesniczowka Obrowo, obok ktorej roztacza sie najpiekniejszy widok na jezioro, jeziorko srodlesne o krysztalowo przezroczystej wodzie, wies Lupawa - z polem biwakowym. We wsi Jasien warto zobaczyc zabytkowy kosciol i palac. Sciezka przyrodnicza wokol polnocnego zbiornika wodnego o dlugosci 13 km przeznaczona jest dla turystow pieszych i rowerowych. Z Jasienia poprzez wies Klosy kierujemy sie do Zawiat, a nastepnie na poludnie do wsi Ceromin, tu na parkingu istnieje mozliwosc rozbicia namiotu. Z Ceromina trasa wiedzie do Jasienia.
8. Sciezka przyrodnicza - Zakole rzeki Slupi i Bytowej (7 km)
Trasa przeznaczona dla turystow pieszych. Wycieczke zaczynamy od wschodniego kranca Jeziora Glebokiego. Po przejsciu kladki, a nastepnie sluzy, idziemy wzdluz rzeki Bytowej w kierunku Bytowej w kierunku zachodnim. Jest to jeden z najpiekniejszych rejonw Parku, gdzie gleboko wciete przez rzeke stoki porasta starodrzew. Osobliwoscia jest wystepowanie najwiekszego w wojewodztwie slupskim stanowiska wawrzynka wilczelyko. Trasa po 4 km skreca na wschod i droga srodlesna dochodzimy do opuszczonych zabudowan lesniczowki, ktora obecnie pelni role domku mysliwskiego.