Geograficznie rejon Mazur przynale┐y do Pojezierza Mazurskiego charakteryzuj╣cego siΩ urozmaicon╣ rzeƒb╣ terenu i licznymi jeziorami polodowcowymi. Potoczna nazwa Kraina tysi╣ca jezior doskonale odzwierciedla charakter regionu. Ze wzg≤rz Pojezierza Mazurskiego zar≤wno na p≤│nocy jak i na po│udnie sp│ywaj╣ liczne rzeki nale┐╣ce do dorzecza Narwi (Omulew, Rozoga, Szkwa z Pis╣) lub Prego│y (úyna, WΩgorapa). Poza Pojezierzem Olszty±skim nale┐╣cym historycznie do Warmii, wyr≤┐nia siΩ jeszcze cztery krainy geograficzne Pojezierza Mazurskiego: Pojezierze I│awskie, Pojezierze MrΩgowskie, KrainΩ Wielkich Jezior Mazurskich i Pojezierze E│ckie.
Miasto wojew≤dzkie nad úyn╣. G│≤wny o£rodek administracyjny, gospodarczy i kulturalny Warmii i Mazur. Przemys│ gumowy (STOMIL Olsztyn), drzewny (fabryka mebli), spo┐ywczy (zak│ady miΩsne, mleczarnia, browary), maszynowy, metalowy, poligraficzny. Siedziba dw≤ch wy┐szych uczelni: Akademi Rolniczo - Technicznej i Wy┐szej Szko│y Pedagogicznenj oraz innych plac≤wek naukowych i kulturalnych m.in. O£rodek Bada± Naukowych im. W. KΩtrzy±skiego, dwa teatry, filharmonia, muzeum, rozg│o£nia radiowa, obserwatorium astronomiczne, planeterium.
Polska nazwa miasta (u┐ywana od ok. po│. XV w.) jest spolszczeniem nazwy niemieckiej Allenstein, kt≤ra oznacza gr≤d nad úyn╣. Nazwa rzeki jest pochodzenia pruskiego i brzmia│a pierwotnie Alne. Olsztyn rozwin╣│ siΩ z osady przy zamku kapitu│y warmi±skiej, pierwsza wzmianka o mie£ci pochodzi z 1348 r. Prawa miejski uzyska│ w 1353 r. z nadania kapitu│y warmi±skiej. W pocz. XVI w. administratorem kapitu│y warmi±skiej w Olsztynie by│ Miko│aj Kopernik. Tutaj powsta│a jego znana rozprawa "Traktat o monetach", w kt≤rej sformuowa│ zasady reformy monetarnej i poprawy jako£ci pieni╣dza. W czasie wojny polsko - krzy┐ackiej w 1519-21 Kopernik przygotowa│ obronΩ Olsztyna przed wojskami Albrechta Hohenzollerna. XVI wiek jest okresem rozkwitu miasta pod rzΩdami biskup≤w warmi±skich, wybitnych humanist≤w: Jana Dantyszka, Stanis│awa Hozjusza, Marcina Kromera. Lata potopu szwedzkiego (1655 - 1660) przynosz╣ upadek miasta. Ponowny rozw≤j miasta zaczyna siΩ z chwil╣ ulokowania tu wΩz│a kolejowego w 1872 r. Od tej daty liczba mieszka±cw stale wzrasta.
PKP, PKS, komunikacja miejska, banki, biura podr≤┐y, policja, pogotowie ratunkowe, stra┐, szpitale, przychodnie, apteki, teatry, filcharmonia, hala widowiskowo-sportowa, hotele, schronisko m│odzie┐owe, restauracje, kawiarnie, stacje benzynowe, autoserwisy.
Wie£ lokowana w 1377 roku. Na prze│omie XIX/XX wieku silny o£rodek polsko£ci. W latach 1894 - 1928 proboszczem by│ tu ksi╣dz Walenty Barczewski (1856 - 1928), autor "Geografii Mazur" i "Kiermas≤w Warmi±skich", prezes Polskiej Rady Ludowej dla Warmii (1918), dzia│acz plebiscytowy, dwukrotnie pose│ do Landtagu w Kr≤lewcu. W Br╣swa│dzie urodzi│a siΩ Maria Zientara-Malewska (1894 - 1984), nauczycielka, dzia│aczka i poetka warmi±ska. 4 km na pn.-zach. od Br╣swa│du le┐y osada Barkweda znana z bitwy stoczonej tu 2.02.1807 roku pomiΩdzy wojskami Napoleona a armi╣ rosyjsk╣ o przeprawΩ na úynie.
Zabytkowy Ko£ci≤│ neogotycki z lat 1894-96. We wnΩtrzu polichromia przedstawiaj╣ca sceny z dziej≤w Polski i Warmii, wykonana w 1912 roku przez malarzy Zeptora i Brandta na zamuwienie ksiΩdza W. Barczewskiego. W prawej nawie barokowy o│tarz £w. Tr≤jcy (1741), pochodz╣cy z poprzedniego ko£cio│a.
Miasto le┐y nads rzek╣ úyn╣, w centrum historycznej Warmii, w odleg│o£ci oko│o 20 km na p│n. od Olsztyna. Pocz╣tki miasta siΩgaj╣ roku 1325; powsta│o na pruskiej ziemi Glotovia; prawa miejskie w 1329 roku z nadania biskupa Henryka II Wogenapa. Od 1347 do 1810 roku siedziba kapitu│y katolicjiej. Urz╣d kapitu│y reaktywowano w 1960 roku a ko£cio│owi przywr≤cono rangΩ kolegiaty. W XIV wieku miasto otoczono murami zaopatrzonymi w liczne wie┐e i baszty, sta│o siΩ w≤wczas wa┐nym o£rodkiem rzemie£lniczym i handlowym; w roku 1414 w czasie wojny polsko-krzy┐ackiej Dobre Miasto zdoby│y, z│upi│y i podpali│y wojska polskie, a w budynkach kolegiackich rezydowa│ kr≤l W│adys│aw Jagie││o.
W roku 1704 w Dobrym Mie£cie przebywa│y wojska szwedzkie, przebywa│ te┐, witany uroczy£cie przez kanonik≤w kolegiadzkich, kr≤l szwedzki Karol XII. W roku 1772 Dobre Miasto przesz│o pod panowanie Prus, a w roku 1807 miasto zaje│y wojska francuskie i mieszczanie p│acili kontrybucje; po wojnach napoleo±skich miasto nΩka│y epigemie cholery oraz g│≤d.
W czasie dzia│a± wojennych w 1945 roku zniszczenia osi╣gne│y 60%, sp│one│o ca│e Stare Miasto.
Zabytki: Jednym z najwiΩkrzych i najpiΩkniejszych ko£cio│≤w na Warmii (60 m d│ugo£ci) jest jest gotycka kolegiata z gwieƒdzistym sklepieniem, o│tarzem g│≤wnym ufundowanym przez biskupa warmi±skiego Adama Stanis│awa Grabowskiego, wzorowanym czΩ£ciowo na o│tarzu z katedry wawelskiej, o│tarzami bocznymi z wieku XVI i XVII, rokokow╣ chrzcielnic╣ z XVII wieku i ambonΩ z ko±ca wieku XVII. Zachowa│y siΩ tak┐e gotyckie zabudowania kologiackie: 2 skrzyd│a, p│d. i zach., zbudowane po roku 1347, oraz skrzyd│o wschodnie z okresu 1420 roku. Do zabytk≤w nale┐╣ tak┐e barokowy ko£ci≤│ z roku 1737-41, obecnie greckokatolicki, dawny ko£ci≤│ ewangielicki, zbudowany w 1830-33, adaptowany w 1974-77 na bibliotekΩ; gotycka baszta miejska zwana "Bociani╣", zbudowana na prze│omie wieku XIV i XV, w 1973 roku adaptowana na cele kulturalne, fragmenty mur≤w obronnych z drugiej po│owy XIV wieku, kaplica z XVIII wieku.
PKP, PKS, pogotowie ratunkowe, policja, stra┐, szpital, przychodnia, apteka, poczta, bank, restauracja, bary, kawiarnia, kino, stacja benzynowa, autoserwis.
Lidzbark Warmi±ski le┐╣cy na popularnym i licznie uczΩszczanym szlaku kopernikowskim przyci╣ga swym piΩknem licznych turyst≤w z kraju i zagranicy. Dawna siedziba Warmii i siedziba biskup≤w warmi±skich, malowniczo po│o┐ona nad úyn╣, mo┐e poszczyciµ siΩ doskona│ym w proporcjach gotyckim zamkiem biskupim. Zar≤wno jego architektura, jak i wystr≤j wnΩtrz znakomicie reprezentuj╣ warmi±sk╣ sztukΩ. Miasto jest r≤wnie┐ wa┐nym o£rodkiem kultularnym Warmii. Na prze│omie maja i czerwca odbywaj╣ siΩ tu og≤lnopolskie "Biesiady Humoru i Satyry" po£wiΩcone pamiΩci wielkiego mieszka±ca Lidzbarka - Ignacego Krasickiego. W sierpniu natomiast rokrocznie odbywa siΩ impreza artystyczna "îpiewajmy poezjΩ".
Najstarsze dzieje Lidzbarka wi╣┐╣ siΩ z niewielkim pruskim grodem stra┐niczym, zwanym Lecbarg. Zosta│ on opanowany przez Krzy┐ak≤w w 1240 roku i obsadzony krzy┐ack╣ za│og╣. Dwukrotnie jeszcze zdobywany przez Prus≤w w czasie ich powsta± w XIII wieku, ostatecznie gr≤d przeszed│ w rΩce biskup≤w warmi±skich i w 1308 roku uzyska│ prawa miejskie. Osadnikami byli tu îl╣zacy, a tak zwany wroc│awski dialekt utrzymywa│ siΩ w tej czΩ£ci Warmii a┐ do XX wieku.
W latach 1348 - 1400 w wid│ach úyny i Symsarny biskupi wybudowali zamek. Pod koniec XIV wieku miasto posiada│o ju┐ ko£ci≤│, ratusz, 2 szpitale, wodoci╣gi i liczne zak│ady rzemie£lnicze. Na du┐╣ skale rozwin╣│ siΩ handel.
Gdy w 1795 roku Ignacy Krasicki przeni≤s│ siΩ do Skierniewic w zwi╣zku z nominacj╣ na arcybiskupa gnieƒnie±skiego, zamek lidzbarski opustosza│. ZajΩty przej£ciowo przez wojsko i w│adze pruskie, pozbawiony nale┐ytej opieki szybko popad│ w ruinΩ. W 1838 roku zosta│ nawet zakwalifikowany do rozbi≤rki. Taki los spotka│ zreszt╣ pa│ac Wyd┐gi w latach 1839-40. Na szczΩ£cie w budowli ulokowano szpital i sierociniec fundacji £w. J≤zefa, a prace adapcyjne po│╣czone z remontem ocali│y zamek. Powa┐ne straty poni≤s│ zamek i miasto w 1945 roku. Zw│aszcza barokowa zabudowa przyrynkowa, kt≤ra nie restaurowana w porΩ w latach piΩµdziesi╣tych nie nadawa│a ju┐ do renowacji.
Turyst╣ zwiedzaj╣cym zamek Lidzbarski udostΩpnione zosta│y pomieszczenia wszystkich kondygnacji budowli. Piwnice o sklepieniach krzy┐owych znajduj╣ siΩ w skrzydle wschodnim (dawne wiΩzienie) i w po│owie skrzyd│a po│udniowego (niegdy£ przechowalnia piwa). Na parterze zwiedzaµ mo┐na tylko dawn╣ ZbrojowniΩ, tzw. salΩ na s│upach. Obecnie organizowane s╣ w niej wystawy czasowe. Wiele uroku ma dziedziniec zamkowy z kru┐gankiem, pochodz╣cym z oko│o 1380 roku. Jest to jedyny, jaki zachowa│ siΩ z epoki, kru┐ganek gotycki w Polsce.
W zamku lidzbarskim, na najwiΩkszych powierzchniach wystawowych w olszty±skiem (2200 m), eksponowane s╣ wystawy po£wiΩcone m.in. artystycznemu mecenatowi biskup≤w warmi±skich, historii Lidzbarka oraz sztuce wsp≤│czesnej.
Naprzeciw zamku, po drugiej stronie úyny, znajduje siΩ ko£ci≤│ £w. Piotra i Paw│a z 2 po│owy XIV wieku, przebudowany w XVII i XIX wieku. Okaza│a halowa budowla wznosi siΩ 70 m wie┐╣ z galeri╣ i barokowym he│mem. Wewn╣trz trzy nawy o gwieƒdzistych sklepieniach. G│≤wny o│tarz jest neogotycki, natomiast boczne p≤ƒnorenesansowe i barokowe. Wystr≤j wnΩtrza z XVI - XVIII wieku.
Nie opodal rynku fragmenty XIV-wiecznych mur≤w miejskich z masywn╣ dwubasztowΩ Wysok╣ Bram╣, w kt≤rej mie£ci siΩ Dom Wycieczkowy PTTK. Na zewn╣trz Starego Miasta, przy Wysokiej Bramie cerkiew drewniano-szachulcowa bazylikowa z lat 1821-23.
PKP, PKS, pogotowie, stra┐, szpital, przychodnia, apteka, banki, poczta, restauracje, bary, kawiarnie, informacja turystyczna, zajazd, schronisko m│odzie┐owe PTSM, pwatery prywatne, muzeum, kino, stacje benzynowe.
Miasto nad úyn╣ licz╣ce oko│o tys. mieszka±c≤w. Zak│ady dziewiarskie, drzewne, budowlane i spo┐ywcze.
Bartoszyce po│o┐one s╣ na terenach zamieszka│ych w £redniowieczu przez pruskie plemiΩ Bart≤w. Wroku 1240 Krzy┐acy wznie£li tu drewniany zamek zniszczony niebawem w czasie powstania Prus≤w. Odbudowany w 1253 roku zosta│ ponownie opanowany przez Prusow w 1264 roku a od 1273 roku pozosta│ ju┐ w rΩkach krzy┐ackich. Miasto lokowane by│o dwukrotnie - w 1326 roku jako Rosenthal (Dolina R≤┐) i w 1332 roku jako Bartenstein, od le┐╣cego w pobli┐u zamku krzy┐ackiego. W po│owie XIV wieku miasto otoczone murami, wzmocnionymi po 1411 roku. Mia│y one trzy bram, z kt≤rych do dzi£ zachowa│a siΩ jedynie Brama Lidzbarska. Miasto handlowa│o zbo┐em, chmielem, drewnem i lnem. Bartoszyce konkurowa│y nawet z Kr≤lewcem.
Po epidemii d┐umy w latach 1709-11 oraz wojnach napoleo±skich miasto podupad│o. Zniszczone zosta│y mury miejskie, zmiejszy│a siΩ liczba ludno£ci. W czasie I wojny £wiatowej miasto nie ucierpia│o, w 1945 roku zniszczone w 50%. Do 1975 roku Bartoszyce by│y miastem powiatowym.
Zabytki: Ko£ci≤│ pod wezwaniem £w. Jana Ewangielisty, gotycki z XIV wieku przebudowany w 1678 roku, wie┐a z 1732 roku. Wewn╣trz organy z 1654 roku.
Ko£ciu│ p.w. £w. Jana Chrzciciela, gotycki z XV wieku, dzwonnica z XIX wieku. Neogotycki ko£ci≤│ p.w. £w. Brunona z lat 1882-83. Brama Lidzbarska z pocz╣tku XV wieku, przebudowana w XVIII wieku. Pozosta│o£ci mur≤w obronnych z XV wieku. Spichrze zbo┐owe z XVII i XIX wieku.
Komunikacja miejska, PKP, PKS, szpital, przychodnia, pogotowie ratunkowe, apteki, poczta, banki, bary, kawiarnie, restauracje, kina, hotele, schrenisko PTSM, kwatery prywatne, pola namiotowe, stacje benzynowe, autoserwisy, policja, stra┐.
Miasto nad rzek╣ WΩgorap╣ w pobli┐u jej wyp│ywu z jeziora Mamry. Niewielki o£rodek przemys│owy i us│ugowy. Przemys│ sporzywczy, metalowy i drzewny. Du┐y o£rodek turystyki i ┐eglarstwa.
W 1335 roku Krzy┐acy wznie£li u wyp│ywu WΩgorapy z jeziora Mamry drewniany zamek Angerburg. Po spaleniu go przez Litwin≤w w 1365 roku nowy zamek zlokalizowano w obecnym miejscu. Przy zamku w 1412 roku podjΩto pr≤bΩ lokacji miasta, jednak bez powodzenia, prawdopodobnie wskutek dzia│a± wojny trzynastoletniej. W 1656 roku WΩgorzewo zosta│o doszczΩtnie zniszczone najazdem tatarskim. Aby zaludniµ zniszczone miasto i okolicΩ skolonizowano je osadnikami przyby│ymi z Polski. W 1734 roku na zamku wΩgorzewskim go£ci│ kr≤l Stanis│aw Leszczy±ski. Musia│ on uchodziµ z kraju przed wojskami rosyjskimi, kt≤re wynios│y na tron polski Augusta III Sasa. W 1829 roku otwarto w WΩgorzewie pierwsze na Mazurach seminarium nauczycielskie, kszta│c╣ce niemieck╣ kadrΩ pedagogiczn╣ do szk≤│ mazurskich. O┐ywienie miasta spowodowa│ rozw≤j ┐eglugi na jeziorach mazurskich i budowa po│╣cze± kolejowych. W 1945 roku zniszczenia siΩgne│y 80% zabudowy. W WΩgorzewie urodzi│ siΩ i mieszka│ Jerzy Andrzej Helwing (1666 - 1748) znany przyrodnik i botanik, zwany Pliniuszem pruskim, autor prac o florze Mazur. Interesowa│ siΩ tak┐e grologi╣. Jego kolekcja skamienia│o£ci kupi│ kr≤l Stanis│aw Leszczy±ski.
Zabytki: Zamek krzy┐acki z ko±ca XIV wieku, przebudowany w 1 po│owie XVIII wieku w stylu barokowym. Od po│owy XIX wieku adaptowany na s╣d i wiΩzienie. Jest to budowla tr≤jskrzyd│owa obejmuj╣ca nieregularny dziedziniec otwarty w stronΩ rzeki WΩgorapy i oddzielony od niej murem. W skrzydle p≤│nocnym znajduje siΩ brama wjazdowa. W naro┐u skrzyd│a p≤│nocnego i zachodniego od strony dziedzi±ca zachowa│a siΩ okr╣g│a baszta.
Ko£ci≤│ parafialny z lat 1605-11, powiekszony o transept w 1729 roku. Wie┐a nadbudowana w po│owie XVIII wieku, he│m z latarni╣ z 1826 roku. Wyposa┐enie wnΩtrza p≤ƒnorenesansowe, o│tarz g│≤wny, ambona z XVII wieku. Nad portalem wie┐y herby Dohn≤w i Kreutzen≤w - fundator≤w ko£cio│a. Obok portalu (w £cianie wie┐y) p│yta nagrobna staristy Hansa von Auera z 1659 roku.
PKS, policja, stra┐, pogotowie ratunkowe, szpital, przychodnia, apteki, banki, poczta, bary, restauracje, dom wycieczkowy PTTK, przysta± »eglugi Mazurskiej, przystanie ┐eglarskie, o£rodki wypoczynkowe, stacje benzynowe, autoserwisy.