ªMIGúOWIEC Mi-24 I JEGO WOJSKOWE ODMIANY

W drugiej po│owie lat 60-tych zaczΩto w ZSRR rozwijaµ produkcjΩ wyspecjalizowanych ╢mig│owc≤w dla wojsk l▒dowych. W 1967 r. zaczΩto konstruowaµ wielozadaniowy ╢mig│owiec bojowy.
By│y dwa impulsy kt≤re pobudzi│y Rosjan do konstrukcji takiego ╢mig│owca.
Jednym z nich by│y do╢wiadczenia ameryka±skie dotycz▒ce u┐ycia ╢mig│owc≤w w Wietnamie, drug▒ przyczyn▒ by│ entuzjazm po wprowadzeniu w 1967 r. do uzbrojenia Armii Radzieckiej bojowego wozu piechoty BWP-1, kt≤ry przewozi│ o╢miu ┐o│nierzy desantu mia│ dobre opancerzenie i uzbrojony by│ w 73 mm g│adko lufow▒ armatΩ 2A28 oraz przeciwpancerne pociski kierowane MALUTKA.
St▒d te┐ powsta│a idea, aby p≤j╢µ krok dalej i u konstruktor≤w ╢mig│owc≤w zam≤wiono ``lataj▒cy bojowy w≤z piechoty``.
Ju┐ w 1969 r, prototyp Mi-24 zosta│ oblatany. Kabina za│ogi zosta│a bogato oszklona dla zapewnienia dobrej widoczno╢ci, najwa┐niejsze elementy p│atowca zosta│y opancerzone, zastosowano te┐ wci▒gane podwozie.
Pod skrzyd│ami zainstalowano wysiΩgniki do podwieszania bomb lub wyrzutni niekierowanych pocisk≤w rakietowych, a w przodzie kad│uba karabin maszynowy A-12,7 kalibru 12,7 mm. Do zwalczania czo│g≤w ╢mig│owiec uzbrojono w cztery przeciwpancerne kierowane pociski rakietowe.
W kabinie transportowej znalaz│o siΩ miejsce dla o╢miu ┐o│nierzy z pe│nym uzbrojeniem.
Od jesieni 1972r. rozpoczΩ│a siΩ produkcja seryjna Mi-24A. W por≤wnaniu z prototypem mia│ mocniejsze silniki i uzbrojono go w nowe PPK SKORPION systemu FALANGA. PowiΩkszono oszklenie kabiny za│ogi, a ta sk│ada│a siΩ z trzech lotnik≤w: operatora uzbrojenia siedz▒cego przy stanowisku karabinu maszynowego w przedzie kabiny, pilota siedz▒cego za operatorem nieco z lewej strony oraz technika pok│adowego w kabinie │adunkowej.
Powsta│a te┐ wersja szkolno-treningowa Mi-24U (uczebnyj) r≤┐ni▒ca siΩ od Mi-24A brakiem czΩ╢ci uzbrojenia: rakiet przeciwpancernych wraz z systemami naprowadzania i karabinu maszynowego.
Do╢wiadczenia pierwszych lat u┐ytkowania Mi-24 pokaza│y, ┐e widoczno╢µ z kabiny jest nienajlepsza, panuje w niej ╢cisk i istnieje du┐a trudno╢µ w naprowadzaniu na cel uzbrojenia. R≤wnie┐ silniki ╢mig│owca s▒ za s│abe i zawodne.
Wyci▒gaj▒c wnioski z tych niedostatk≤w przekonstruowano system uzbrojenia ╢mig│owca. Nowa wersja rakiety przeciwpancernej SKORPION (9M17P) otrzyma│a sterowanie p≤│automatyczne za pomoc▒ aparatury pok│adowej RADUGA-F. Skonstruowano stanowisko strzeleckie USPU-24 z czterolufowym karabinem maszynowym JakB-12,7. Nowy karabin maszynowy za│o┐ono najpierw na niewielkiej serii oko│o 30 sztuk Mi-24B.
Nowy system uzbrojenia wprowadzono w wersji Mi-24D (dopracowannyj), znanej od 1976 r. dodatkowo ╢mig│owiec ten ma radykalnie przekonstruowany prz≤d kad│uba z oddzielnymi kabinami operatora uzbrojenia (w przodzie) i pilota ( z ty│u znacznie wy┐ej). Prz≤d kad│uba wersji Mi-24D jest smuklejszy ni┐ Mi-24A, dziΩki czemu prΩdko╢µ ╢mig│owca wzros│a z 320 km/h do 335 km/h. W 1978 r. opublikowano pierwsze zdjΩcia Mi-24D z filtrami przeciwpy│owymi na wlotach powietrza do silnik≤w. Powsta│a te┐ wersja szkolna Mi-24DU, w kt≤rej stanowisko operatora przystosowano dla instruktora i usuniΩto karabin maszynowy.
Od 1978 r. zaczΩto produkowaµ Mi-24W (wysotnyj), na kt≤rym zastosowano nowy system uzbrojenia SZTURM z PPK 9M114 KOKON o prΩdko╢ci nadd╝wiΩkowej. Zastosowano r≤wnie┐ nowe silniki o zwiΩkszonej mocy na du┐ych wysoko╢ciach.
Od 1982 r znany jest Mi-24P (puszecznyj) w kt≤rym zamiast karabinu maszynowego zainstalowano dwulufowe dzia│ko GSz-2-30 kalibru 30 mm umocowane nieruchomo do prawego boku kad│uba.
Ostatni▒ ze szturmowych wersji jest Mi-24WP kt≤ry ma za│o┐one stanowisko strzeleckie NPPU-24 z ruchomym dwulufowym dzia│kiem GSz-23L i zapasem 450 naboj≤w , zamiast stanowiska USPU-24 z czterolufowym karabinem maszynowym JakB-12,7.
Pewna czΩ╢µ ╢mig│owc≤w Mi-24 zosta│a wykonana w wersjach specjalistycznych.
Mi-24R (radiacyonnyj) przeznaczony jest prowadzenia rozpoznania ska┐e± promieniotw≤rczych, biologicznych i chemicznych.
Powsta│a te┐ wersja Mi-24RCh (radiacyonno-chimiczieskij) oraz Mi-24RR z unowocze╢nionym wyposa┐eniem. Pierwsze zdjΩcia Mi-24R opublikowa│a prasa po awarii elektrowni atomowej w Czarnobylu w kwietniu 1986 r., gdzie ╢mig│owce te wykorzystywano do pomiaru ska┐e±. Z tego typu ╢mig│owca zdjΩto ca│y system uzbrojenia, za│o┐ono natomiast specjalistyczne wyposa┐enie. W miejscu prowadnic PPK na ko±cach obu skrzyde│ znalaz│y siΩ chwytaki do pobierania pr≤bek z powierzchni gruntu. Wewn▒trz kabiny │adunkowej znajduje siΩ wyposa┐enie do badania pobranych pr≤bek powietrza. Za│oga zwiΩkszy│a siΩ do czterech ludzi. Doszed│ operator aparatury pomiarowej.
Mi-24K (korrektirowszczik) jest przeznaczony do rozpoznania i wskazywania cel≤w dla artylerii. Ma pod nosem z prawej strony za│o┐ony optyczny system obserwacyjny. WiΩksza czΩ╢µ kabiny │adunkowej zajΩta jest przez lotniczy aparat fotograficzny AFA-100 kt≤ry obs│ugiwany jest przez operatora uzbrojenia za pomoc▒ klawiszowego pulpitu.
Wszystkie specjalistyczne wersje Mi-24 nie przenosz▒ kierowanych rakiet przeciwpancernych, zachowa│y natomiast karabin maszynowy oraz podskrzyd│owe wysiΩgniki dla uzbrojenia niekierowanego.
ú▒cznie w zak│adach w Arsieniewie i w Rostowie nad Donem wyprodukowano ponad 2300 Mi-24 (produkcjΩ zako±czono w 1989 r.). W si│ach zbrojnych WNP s│u┐y ich oko│o 1250, ponad 700 zosta│o wyeksportowanych.

TAKTYKA ªMIGúOWC╙W Mi-24

Plany rozwiniΩcia radzieckich wojsk w Afganistanie przewidywa│y rozmieszczenie garnizon≤w w miastach, ochronΩ dr≤g i nie przewidywa│y dzia│a± wojennych na wielk▒ skalΩ. Prawdopodobnie dlatego do Afganistanu skierowano niewiele Mi-24.
Na pocz▒tku 1980 r. by│o ich tylko 6, i gra│y one rolΩ lider≤w (przewodnik≤w). By│y wykorzystywane do rozpoznania i os│ony desantu wysadzanego na lotniska. Tak rankiem 1 stycznia 1980 r. Mi-24 przed wylotem na Kandahar du┐ej grupy ╢mig│owc≤w transportowych z desantem na pok│adzie jako pierwszy przeszed│ po zaplanowanej trasie wyznaczaj▒c drogΩ pozosta│ym.
Tego dnia r≤wnie┐, przerzucone z Aszchabadu ╢mig│owce szturmowa│y punkty ogniowe na granicznej prze│Ωczy Rabati-Nirza, oczyszczaj▒c drogΩ kolumnom id▒cym na Heret i Szyndad.
Kremlowscy stratedzy oceniaj▒c sytuacjΩ w Afganistanie nie zdawali sobie sprawy, ┐e w istocie trwa tam wojna domowa. Jej ogniskowy charakter, taktyka mud┐ahedin≤w stosuj▒cych zasadzki i napady wymaga│y szybkiej reakcji i natychmiastowej odpowiedzi. W g≤rach, pomoc lotnictwa sta│a siΩ pierwszoplanowa. Wydawa│o siΩ ┐e wojna stanie siΩ ╢mig│owcow▒ i Mi-24 ma w niej do powiedzenia co╢ wa┐nego.
Ju┐ w ostatnich dniach lutego 1980 r. zaczΩto przerzucaµ do Afganistanu dwie eskadry Mi-24D. Rozmieszczono je na przygranicznych l▒dowiskach w Przypamirze i Turkmeni i przewidziano do dzia│a± na p≤│nocy Afganistanu.
W ka┐dym garnizonie organizowano l▒dowiska dla ╢mig│owc≤w. L▒dowiska posiada│y te┐ oddalone stra┐nice i posterunki. Takie rozwi▒zanie u│atwia│o zaopatrzenie i │▒czno╢µ, oraz pozwala│o na szybk▒ ewakuacjΩ wojsk.
Udanym dzia│aniom pilot≤w sprzyja│a mieszana organizacja pu│k≤w i samodzielnych eskadr. ªcis│e wsp≤│dzia│anie Mi-8 i Mi-24 zapewnia│o wystarczaj▒c▒ ilo╢µ si│ do szerokiego wachlarza zada±.
W 40 Armii uda│o siΩ z powodzeniem rozwi▒zaµ bardzo skomplikowany problem dla Radzieckich Si│ Zbrojnych czyli w│▒czenie jednostek lotniczych do og≤lnowojskowych zwi▒zk≤w taktycznych.
Od wiosny 1980 r. podpalane plamiaste sylwetki Mi-24 coraz czΩ╢ciej zaczΩ│y pojawiaµ siΩ na afga±skim niebie, staj▒c siΩ wkr≤tce prawdziwym symbolem tej wojny. Ataki Mi-24 lataj▒cych ni┐ej i wolniej ni┐ wszyscy, dawa│y niezwykle wysokie rezultaty, wiΩksze od uderze± maszyn ponaddzwiΩkowych.
Po pierwszych starciach i pierwszych stratach piloci ╢mig│owc≤w zaczΩli wype│niaµ zadania minimum po dw≤ch ubezpieczaj▒c siΩ wzajemnie na wypadek przymusowego l▒dowania. Podstawow▒ jednostk▒ taktyczn▒ sta│ siΩ klucz (4 maszyny), lub ≤semka daj▒ca potrzebn▒ efektywno╢µ uderzenia w bogatym w naturalne ukrycia terenie. Podczas spotkania z ostrzeliwuj▒cym siΩ i nie╝le uzbrojonym przeciwnikiem klucz by│ w stanie realizowaµ wiΩkszo╢µ taktycznych manewr≤w: atak z krΩgu, zapo┐yczony od my╢liwc≤w z okresu II wojny ╢wiatowej, ``potokowy`` ostrza│ celu szykiem w ``schody``, lub nalot ``stokrotk▒``, rozpuszczaj▒c grupΩ na podej╢ciu do celu i wykonuj▒c nastΩpuj▒ce po sobie uderzenia z r≤┐nych stron z minimalnymi odstΩpami. Wykorzystywano wtedy te┐ przeciwlotnicze no┐yce z hu╢tawk▒ wysoko╢ci, a g≤rna para ╢mig│owc≤w os│ania│a atakuj▒c▒.
Zasadniczy nacisk k│adziono na zaskoczenie, ci▒g│o╢µ ogniowego oddzia│ywania i wzajemn▒ os│onΩ. GΩsto╢µ uderzenia doprowadzono do granic mo┐liwo╢ci: bywa│o ┐e rakiety prowadzonego ╢wista│y wzd│u┐ bok≤w nie zd▒┐ywszego odej╢µ z bojowego kursu prowadz▒cego.
Nie mniejsze znaczenie mia│a elastyczno╢µ taktyki i jej doskonalenie-szablon z miejsca by│ karany, nawet podczas powrotnego lotu t▒ sam▒ tras▒ mo┐na siΩ by│o natkn▒µ na zasadzkΩ. Dlatego te┐, ┐eby nie wpa╢µ na ogie± przeciwnika i zd▒┐yµ zareagowaµ zwiΩkszono odleg│o╢ci miΩdzy maszynami do 1200-1500 m.
W szkoleniu za│≤g Mi-24 manewrowanie bojowe zajmowa│o szczeg≤lne miejsce co pozwala│o wymy╢laµ nowe sposoby i metody ataku niejednokrotnie wykraczaj▒ce poza granice bezpiecze±stwa. Dobrze przygotowani piloci opr≤cz wira┐y bojowych i forsownych zakrΩt≤w, praktykowali podkradanie i wykonywaniu w ataku podskoku-g≤rki z przeci▒┐eniem do 3G, wyj╢cie z ataku ze stromym zadzieraniem do 50⁰ i stromym zakrΩtem w g≤rnym punkcie, gdzie maszyna przechyla│a siΩ ponad 90⁰ i momentalnie przechodzi│a na powrotny kurs przodem do przeciwnika gotowa do powt≤rnego ataku.
Przy energicznych manewrach z przeci▒┐eniem na du┐ych prΩdko╢ciach i k▒tach ataku z powodu zerwania strumienia z │opat, Mi-24 zadziera│ nos, po czym gwa│townie spada│. Na wyj╢ciu z pikowania pod k▒tem 20⁰ i przy prΩdko╢ci 250 km/h ``przel▒dowanie`` wynosi│o 200m. Przy pilota┐u na ma│ych wysoko╢ciach i kra±cowych parametrach, kiedy b│▒d pilota nie m≤g│ byµ naprawiony, wa┐niejszego znaczenia nabra│a energiczno╢µ i skoordynowanie manewru. Pu│k z Kunduzu nauka kosztowa│a 6 Mi-24, straconych w ci▒gu pierwszego roku, w wiΩkszo╢ci z powodu niebojowych przyczyn: rozbitych w g≤rach z powodu mg│y, nieoczekiwanych podmuch≤w powietrza, awarii podczas l▒dowa± w w▒wozach i na zboczach.
Zabronione manewry ``pirat≤w powietrznych`` zademonstrowano przebywaj▒cemu w kwietniu 1980 r. w Afganistanie generalnemu konstruktorowi mitowskiego biura konstrukcyjnego (OKB). Zobaczy│ on mistrzowski pilota┐ z ostrym wznoszeniem, kawaleryjskimi korkoci▒gami i nawet niemo┐liw▒ ``beczk▒``. Rezultaty tej wizyty nie da│y na siebie d│ugo czekaµ. Ju┐ latem 1980 r. zaczΩto przeprowadzaµ poprawki w Mi-24 zawieraj▒ce regulacjΩ automatyki paliwowej silnik≤w i monta┐ py│och│onnych urz▒dze± (PZU).
Od 1981 r. do Afganistanu dostarczano Mi-24W wyposa┐one w nowe wysoko╢ciowe silniki TW-3-117W, kt≤rych moc by│a wiΩksza o 15-20% w warunkach g≤rskich. Przy okazji remont≤w w takie silniki wyposa┐ono tak┐e Mi-24D.
Ju┐ w ko±cu 1980 r. zgrupowanie ╢mig│owc≤w w Afganistanie wynosi│o 200 maszyn. Podstawowymi dzia│aniami bojowymi by│y planowe uderzenia i loty na wezwanie w toku operacji. Lotnictwo armijne wykonywa│o 75% bezpo╢redniego wsparcia lotniczego walcz▒cych wojsk. Wszystkie typy operacji obowi▒zkowo mia│y wspieraµ ╢mig│owce. Wykorzystuj▒c bogaty arsena│ broni pok│adowej Mi-24 odgrywa│y w nich role ``piΩ╢ci``. Przy mieszanym rakietowo-artyleryjskim uzbrojeniu praktykowano atak z dystansu 1200-1500m wystrzeliwuj▒c najpierw NPR, a na podlocie otwierano ogie± z karabinu maszynowego, daj▒c operatorowi celnie zrzuciµ bombΩ. Dok│adne uderzenie z ma│ych wysoko╢ci dokonywano na du┐ej prΩdko╢ci, ustawiaj▒c zapalniki na bombach z op≤╝nieniem do 32 sekund, ┐eby uciec przed w│asnymi od│amkami. Celno╢µ zrzutu by│a nie wysoka, lecz dawa│a mo┐liwo╢µ niszczenia cel≤w powierzchniowych np.: obozy mud┐ahedin≤w, otwieraj▒c desantowi drogΩ do dzia│ania. Innym ╢rodkiem walki by│y podwieszane kontenery UPK-23-250 z armatkami GSz-23ú, pociski kt≤re posiada│y du┐▒ prΩdko╢µ pocz▒tkow▒ i przebija│y gliniane ╢ciany na wylot, okazuj▒c siΩ bardziej skutecznymi ni┐ S-5. Bomby du┐ego kalibru by│y konieczne w walce z twierdzami, kt≤rych grube ╢ciany by│y nie do przebicia dla S-5.
W sierpniu 1980 r. po raz pierwszy wykorzystano wielkie detonuj▒ce bomby lotnicze, zastosowane z Mi-24D do likwidacji stra┐nicy w skalnym worku Faizabadzkiego W▒wozu. Podczas udanego uderzenia bomby OFAB by│y broni▒ straszn▒ : na miejscu bombardowania roznosi│o wszystkie budowle, a ┐o│nierze desantu znajdowali spalone trupy oraz o╢lep│ych i og│uszonych rannych.
Przy bezpo╢rednim wsparciu wojsk l▒dowych bombardowanie by│o mo┐liwe w odleg│o╢ci nie mniejszej ni┐ 1500 m., odpalanie NPR nie bli┐ej ni┐ 500m., a ogie± z broni maszynowej nie bli┐ej ni┐ 300m.
Przed planowanymi uderzeniami lotnicy studiowali topografie terenu na mapach i materia│ach wywiadu fotograficznego. Dla orientacji na miejscu zrezygnowano z niepraktycznej i niedok│adnej pracy wed│ug wsp≤│rzΩdnych, a wykorzystywano ``╢limak`` û rozdzielano mapΩ na kwadraty 600x600 ponumerowane po spirali. Wychodz▒c wed│ug ╢limaka na potrzebny kwadrat, lotnik otrzymywa│ po│o┐enie celu z dok│adno╢ci▒ do dziesiΩciu metr≤w i wed│ug charakterystycznych cech odszukiwa│ obiekt ataku. Grupie uderzeniowej przydzielano niekiedy Mi-8 naprowadzania z naprowadzaj▒cym na pok│adzie. Mi-24 w czasie akcji by│y wzmocnione dwoma Mi-8 PSS, kt≤re opr≤cz zada± ratowniczych prowadzi│y fotokontrolΩ rezultat≤w ataku, a przy szturmie wa┐nego i umocnionego celu przeprowadza│y dodatkowe rozpoznanie i ocenia│y mo┐liwe dzia│ania odwetowe.
Na celno╢µ trafie± wp│ywa│y orograficzne zawirowania powietrza, nadziemne wiatry, kt≤re chwyta│y bomby i NPR i znosi│y je od celu. Do╢wiadczenie samo podpowiada│o lotnikom wiΩcej opieraµ siΩ na celnym oku ni┐ na automatycznym celowniku ASP-17W i balistycznym kalkulatorze miotania bomb WSB-24.
Niekiedy Mi-24 uzbrajano w niekierowane rakiety S-24 z mocn▒ 123 kg g│owic▒. Pozwala│o to raziµ cele z odleg│o╢ci oko│o 2000m. nie natrafiaj▒c na ogie± przeciwlotniczy. Ale rakiety te masow▒ broni▒ ╢mig│owc≤w siΩ nie sta│y. By│y one dostΩpne dla najbardziej do╢wiadczonych za│≤g: podczas odpalania dym prochowy z rakiety spowija│ ca│y ╢mig│owiec gro┐▒c pompa┐em.
Przy operacjach, kiedy cele by│y znane wcze╢niej wykorzystywano PPK. Operator m≤g│ z odleg│o╢ci 1,5-2 km dok│adnie pos│aµ rakietΩ w otw≤r strzelnicy. Szczeg≤lny efekt dawa│y rakiety 9M120 z g│owic▒ detonuj▒c▒, roznosz▒c▒ ukrycia od wewn▒trz. Przy strzelaniu w samochody duszme±skich karawan ``Szturm-W`` osi▒ga│ celno╢µ rzΩdu 0,75-0,80. W bliskim boju z odleg│o╢ci 800-1000m w grΩ wchodzi│ czterolufowy karabin maszynowy JaKB-12,7 kt≤ry dawa│ gΩst▒ nawa│Ω ognia, m≤g│ on przebiµ p≤│metrow▒ ╢cianΩ. Ale karabin ten by│ do╢µ zawodny. Kinematyka karabinu z obracaj▒cym siΩ blokiem luf i elektryczne przewody celownika okaza│y siΩ zbyt skomplikowane. Urz▒dzenie nara┐one by│o kurz, b│oto, przegrzanie. Odmawia│o pos│usze±stwa, r≤wnie┐ samo podawanie ta╢my nabojowej doprowadzanej z wieloma zaciΩciami pozostawia│o wiele do ┐yczenia. Po 200-250 wystrza│ach zaczyna│ zacinaµ siΩ, a wystrzelenie 500 pocisk≤w uwa┐ano za sukces. Polecany przez konstruktor≤w ogie± kr≤tkimi seriami nie zawsze by│ na miejscu w ferworze walki. Dlatego etatowy zapas amunicji 1470 naboi dzielono na trzy maj▒c r≤wnie┐ na uwadze ekonomikΩ ciΩ┐aru maszyny.
Polowanie, oficjalnie zwane dzia│aniami rozpoznawczo-uderzeniowymi i sprowadzaj▒ce siΩ do poszukiwa± i niszczenia karawan prowadzono par▒ lub kluczem Mi-24. We wskazanym przez rozpoznanie rejonie ╢mig│owce skrΩca│y w peleng pod k▒tem 15-20⁰ i przeczesywa│y teren z wysoko╢ci 1500-1700 m., utrzymuj▒c dystans 600-800 m., co dawa│o dobry wgl▒d w teren i swobodΩ manewru. Zlokalizowan▒ karawanΩ zatrzymywano ogniem ostrzegawczym i brano w kr▒g do czasu podej╢cia grupy patrolowej na Mi-8. Pod plandekami samochod≤w coraz czΩ╢ciej spotykano schowane karabiny maszynowe i wywo│uj▒ce podejrzenia konwoje zaczΩto ostrzeliwaµ natychmiast, a desantowi pozostawa│o pozbieraµ trofea i zniszczyµ ocala│e maszyny. Zwyk│y wariant uzbrojenia Mi-24 do dzia│a± rozpoznawczo-uderzeniowych zawiera│ dwa zasobniki z NPR, dwa PPK i 500-600 naboi do karabinu maszynowego.
W nocy gdy przeciwnik schowany w ciemno╢ci zaczyna│ czuµ siΩ swobodniej, poszukiwania prowadzono parami, dla bezpiecze±stwa rozchodz▒c siΩ na wysoko╢ci 80-100 m. Zauwa┐ywszy ╢wiat│a lub ogniska biwaku i otrzymawszy potwierdzenie ┐e, w tym rejonie nie ma swoich, atakowano natychmiast. O wszystkim decydowa│o tempo nie pozwalaj▒ce przeciwnikowi uciec. W kierunku zauwa┐onych ogni z 2-3 km. wystrzeliwano specjalny o╢wietlaj▒cy NPR S-5-O oznaczaj▒cy po│o┐enie celu, p≤╝niej wystrzeliwano SAB-y, po czym ╢mig│owce nurkowa│y do uderzenia. Dzia│ania nocne wymaga│y dobrego przygotowania, i dawa│y dobre rezultaty.
W grudniu 1986 r. pod Bahramem wypr≤bowano po raz pierwszy bomby FOTAB (fotograficzna bomba lotnicza), wybuch kt≤rej w promieniu 30-50 m. na kilka godzin o╢lepia│ ludzi powoduj▒c ich niezdolno╢µ do walki.
Najwa┐niejszymi zadaniami ╢mig│owc≤w by│o wysadzanie desant≤w. W dzia│aniach tych Mi-24 mia│y spe│niaµ rolΩ taran≤w, kt≤re bombami i NPR oczyszcza│y drogΩ dla Mi-8. GrupΩ transportowc≤w czasami licz▒c▒ 60 maszyn prowadzi│y 1-2 pary Mi-24 id▒ce po bokach kolumny, o 20 m. wy┐ej i trzymaj▒ce podopiecznych pod dozorem do samego l▒dowania desantu. Wysadzenie desantu by│o poprzedzone ogniem artylerii i uderzeniami samolot≤w szturmowych, ale zaraz po nich atakowa│y Mi-24, nie daj▒c przeciwnikowi och│on▒µ. Po takim uderzeniu nastΩpowa│o l▒dowanie desantu. Ca│y czas Mi-24 os│ania│y go z powietrza, z wysoko╢ci 1200-1800 m., niszcz▒c ocala│e punkty oporu. Poza tym na lotnisku dy┐urowa│ klucz ╢mig│owc≤w, kt≤ry znajdowa│ siΩ w pe│nej gotowo╢ci bojowej i w ka┐dej chwili m≤g│ wesprzeµ dzia│aj▒ce wojska.
Jeszcze jednym bardzo wa┐nym zadaniem ╢mig│owc≤w by│o konwojowanie kolumn samochodowych, zajmuj▒ce 15-17% wszystkich wylot≤w.
40 Armii codziennie potrzebne by│y setki ton paliwa, ┐ywno╢ci i innego zaopatrzenia. Konwoje szczeg≤lnie by│y nara┐one na ci▒g│e napady. »eby je chroniµ towarzyszy│y im czo│gi i transportery opancerzone, a w kabinach kamaz≤w montowano szybkostrzelne ZU-23-2 zdolne prowadziµ ogie± prawie pionowo, wzd│u┐ dr≤g natomiast wystawiano posterunki wartownicze. Jednak┐e bardziej efektywna by│a os│ona z powietrza. Patrolowanie kolumny prowadzi│o kilka dw≤jek Mi-24 na zmianΩ. Lec▒c wΩ┐ykiem z prΩdko╢ci▒ 150-170 km/h piloci obserwowali teren na 2-3 km w bok (dystans potencjalnego ostrza│u przeciwnika), oraz prowadzili rozpoznanie wzd│u┐ trasy na 5-8 km. w prz≤d. Zauwa┐ywszy zasadzkΩ starano siΩ ja zaatakowaµ ze skrzyd│a, nadlatuj▒c wzd│u┐ drogi, ┐eby nie ostrzelaµ swoich wojsk. W celu nieprzerwanego prowadzenia kolumn z prΩdko╢ci▒ 15-20 km/h, wzd│u┐ tras znajdowa│y siΩ l▒dowiska na kt≤rych tankowano paliwo i przeprowadzano zmiany par dy┐urnych. Bezpo╢rednia os│ona odbywa│a siΩ metod▒ patrolowania, po trasie w kszta│cie ≤semki.
Rejon od przygranicznego Termezu do prze│Ωczy Salang os│ania│y ╢mig│owce z Kunduzu, dla kt≤rych urz▒dzano l▒dowiska w Mazari-Szarifie, Taszkurhanie i Puli-Humri. Dalej kolumny przejmowa│y ╢mig│owce z Bahramu, a w g│▒b kraju prowadzi│y za│ogi z D┐elalabadu i Ghazni. Mimo takiej ochrony co roku tracono tysi▒ce samochod≤w z zaopatrzeniem.
W czasie atak≤w na mud┐ahedin≤w NPR B-8 w dwudziesto nabojowych zasobnikach B-8W20 otrzyma│y najwy┐sz▒ ocenΩ. G│owicΩ o masie 3,6 kg cechowa│o od│amkowe dzia│anie . P│aszcz rakiety rozrywaj▒c siΩ i dawa│ wiele 3-gramowych od│amk≤w ra┐▒cych w promieniu 10-12 m.
Wraz ze zdobyciem do╢wiadczenia zmieni│a siΩ taktyka pilot≤w ╢mig│owc≤w. Unikaj▒c po│udniowego upa│u 75% wszystkich lot≤w przeprowadzano ranem. »eby zastaµ partyzant≤w w otwartym terenie pierwsze uderzenie starano siΩ wykonaµ rano, kiedy muzu│manie zbierali siΩ na modlitwie. W grupie atakuj▒cej rozdzielano zadania bojowe. Jedne za│ogi NPR-ami zwalcza│y obronΩ przeciwlotnicz▒, a inne razi│y si│Ω ┐yw▒ bombami od│amkowymi. CzΩ╢µ bomb zrzucano z nastaw▒ zapalnika ustawion▒ na minowanie po to ┐eby ich wybuch trwaj▒ce ca│▒ dobΩ przeszkadza│y w ewakuacji rannych i usuwaniu szk≤d. NastΩpnie atakowano pod wiecz≤r, wiedz▒c ┐e zabitych wiara nakazuje grzebaµ do zachodu s│o±ca.
Przed skierowaniem do Afganistanu piloci w ci▒gu 15-20 dni przechodzili szkolenie na g≤rskim poligonie pod Czirczikiem i na pustyni Kahana pod Buchar▒. W Afganistanie odchodz▒cy piloci oblatywali nowych po g│≤wnych rejonach dzia│ania na Mi-8. P≤╝niej treningowi i nabyciu rutyny po╢wiΩcano 12-15% lot≤w, przy czym g│≤wn▒ uwagΩ zwracano na bojowe manewrowanie i opanowaniu nietypowych metod startu i l▒dowania.
Pionowy start prawie nie by│ stosowany, praktykowano start ze 100-150 metrowym rozbiegiem. Wed│ug metodyki szkolenia z Instytutu Lotniczego by│ opracowany jeszcze bardziej radykalny spos≤b startu z rozbiegu, tylko na przednich ko│ach. Przy tym starcie nachylona maszyna energicznie siΩ rozpΩdza│a i odrywa│a od ziemi dwa razy szybciej, ale metoda ta wymaga│a wyj▒tkowej techniki pilota┐u i by│a stosowana tylko przez najlepszych pilot≤w.
L▒dowanie na polowych lotniskach w tumanach kurzu, gdzie │atwo by│o siΩ przewr≤ciµ trafiaj▒c na kamie± lub dziurΩ, przeprowadzano na skrajnych parametrach hamuj▒c wirnikiem i ko│ami. Szybko zu┐ywa│y siΩ silniki, g│≤wnie z powodu stoczonych przez piasek │opatek kompresor≤w.
Wykazuj▒c niezwyk│▒ wynalazczo╢µ technicy na miejscu usprawniali ╢mig│owce i wykonywali skomplikowane remonty.
Przy og≤lnie zwiΩkszonej dwukrotnie normie pracy w por≤wnaniu z radzieck▒ statystyk▒ pracoch│onno╢µ przy uzbrojeniu zwiΩkszy│a siΩ 24 krotnie. Ka┐dy kto tylko m≤g│, podwiesza│ bomby, uzbraja│ zasobniki z rakietami, │adowa│ ta╢my do karabin≤w maszynowych.. Uzbrojon▒ bro± podwo┐ono do ╢mig│owc≤w zaraz po ich powrocie. ªmig│owiec podko│owywa│ na miejsce, gdzie oczekiwa│a dru┐yna z amunicj▒ gotow▒ do za│adunku.
ªmig│owcowe gondole (GUW), kt≤re mia│y zwiΩkszyµ si│Ω ognia w karabinowym i granatnikowym wariancie nie przyjΩ│y siΩ z powodu ciΩ┐aru. Zainteresowanie GUW-ami zniknΩ│o zupe│nie wraz z pojawieniem siΩ Mi-24P wyposa┐onego w dzia│ko GSz-30-2, kt≤re przy tym samym kalibrze przewy┐sza│o granatnik piΩciokrotnie si│▒ ognia i dwukrotnie celno╢ci▒. Niekt≤re Mi-24P posiada│y laserowy dalmierz podwy┐szaj▒cy celno╢µ strza│u.
Zabezpieczenie Mi-24 uwa┐ano za dobre. 4-5 mm. stalowy pancerz, pokrywaj▒cy kabinΩ za│ogi, baki olejowe silnik≤w, zatrzymywa│ 2/3 trafie±, a przednie szk│a pancerne kabiny nie zosta│y ani razu przebite, chocia┐ najwiΩksz▒ ilo╢µ trafie± Mi-24 dostawa│ z przodu.
NajwiΩkszym zagro┐eniem by│y wielkokalibrowe karabiny maszynowe kt≤re do 1985 r. zestrzeli│y 67% wszystkich str▒conych ╢mig│owc≤w.
W╢r≤d pilot≤w wiΩkszo╢µ bezpowrotnych strat powstawa│a w miesi▒cach letnich, kiedy ludzie byli zmΩczeni upa│em i wytΩ┐on▒ prac▒, a maszyny przegrywa│y z warunkami atmosferycznymi. W innych miesi▒cach z lot≤w nie wraca│y 3-4 za│ogi. 35% wszystkich ╢miertelnych przypadk≤w by│o spowodowane ranami g│owy i krΩgos│upa, 55% rozleg│ymi oparzeniami i 9% uszkodzeniem organ≤w wewnΩtrznych.
Aby ochroniµ za│ogΩ ju┐ w 1980 r. zaprojektowano specjalny komplet ochronny dla pilot≤w ╢mig│owc≤w, prawdziwe stalowe naramienniki i nogawki, od razu odrzucone z powodu ciΩ┐aru i obszerno╢ci. Za│ogi tylko niekiedy korzysta│y z kamizelek kuloodpornych i kask≤w ZSz3B przeklinaj▒c ich ciΩ┐ar. W 1984 r. piloci ╢mig│owc≤w jako pierwsi otrzymali kostiumy maskuj▒ce, daj▒ce dodatkow▒ szansΩ prze┐ycia podczas przymusowego l▒dowania. Na taki wypadek, ┐eby doczekaµ do czasu przybycia grupy ratunkowej, brano automat, a etatowe pistolety PM zamieniano na bardziej niezawodne TT, automatyczne APS lub zdobyczne 20 strza│owe ``Baretty``.
Lotnicy stanowczo ┐▒dali ochrony Mi-24 od ognia z ty│u, gdzie ╢mig│owiec mia│ wra┐liwe martwe pola i bardzo pod tym wzglΩdem ustΩpowa│ Mi-8. Na wyj╢ciu z ataku Mi-24 otrzymywa│ 46-48% wszystkich trafie±, w por≤wnaniu z 26-27% do Mi-8, kt≤re posiada│y rufowy karabin maszynowy.
W 1980 r. dokonano przer≤bki ustawiaj▒c z ty│u przedzia│u 12,7 mm karabin maszynowy ``Utios`` (Ska│a), do kt≤rego od kabiny prowadzi│ tunel.
W Mi-24 korzystano z os│ony strzelca-technika pok│adowego. »eby zwiΩkszyµ sektor ostrza│u wprowadzono oddzielne otwieranie g≤rnych czΩ╢ci drzwi, w kt≤rej mo┐na by│o swobodnie operowaµ karabinem. Zwykle u┐ywano szanowany za celno╢µ i niezawodno╢µ PK (PKT), a czasami dwa, ┐eby nie traciµ czasu na przenoszenie broni z burty na burtΩ.
Kolejny kompleks ulepsze± na Mi-24 dotyczy│ obrony przed rΩcznymi rakietowymi wyrzutniami przeciwlotniczymi. Na dyszach silnik≤w pojawi│y siΩ EWU. Kasety z pu│apkami na podczerwie± ASO-2W montowano z pocz▒tku pod belk▒ ogonow▒, a od 1987 r. w blokach po trzy na kad│ubie za skrzyd│em rozczepiaj▒c je na boki w celu stworzenia za ╢mig│owcem szerokiego pasmo pseudocel≤w. Kompleks ochrony wie±czy│a stacja aktywnych zak│≤ce± SOEP-W1A ``Lipa``, kt≤ra okaza│a siΩ bardzo efektywna. Ze ╢mig│owc≤w nie raz obserwowano jak oszukana przez ``LipΩ`` rakieta rzuca│a siΩ na boki i wybucha│a w oddaleniu. Dzia│a│a ona od startu do l▒dowania, a w czasie awarii ╢mig│owiec sadowi│ siΩ nad innym korzystaj▒c z jego ochrony. ASO wykorzystywano nie tylko podczas akcji bojowych, ale i w czasie lot≤w przez niebezpieczne rejony. Typowy manewr ASO polega│ na ostrym skrΩcie z r≤wnoczesn▒ salw▒ pu│apkami termicznymi.
S│u┐ba ewakuacji i remont≤w przywraca│a do szyku 90% maszyn. W przypadku uszkodzonych ╢mig│owc≤w natychmiast wylatywa│a grupa ewakuacyjna kt≤ra przygotowywa│a ╢mig│owiec do przetransportowania do bazy. Je╢li nie by│o mo┐liwo╢ci przetransportowania ╢mig│owca, niszczono go na miejscu.
Pomimo intensywnej dzia│alno╢ci ╢mig│owc≤w, op≤r partyzant≤w przybiera│ na sile. Straty Rosjan ros│y w zastraszaj▒cym tempie, zw│aszcza po wprowadzeniu do walki rakiet ``Stinger``.
Jedn▒ z najwa┐niejszych innowacji technicznych, maj▒cych przed│u┐yµ ┐ywotno╢µ lotnictwa wojsk l▒dowych, by│o wprowadzenie ╢mig│owc≤w rozpoznawczych, przeznaczonych do wykrywania, wskazywania oraz naprowadzania na cel ╢mig│owc≤w szturmowych, lotnictwa my╢liwsko-bombowego oraz artylerii dalekiego zasiΩgu (do tych zada± wykorzystywano ╢mig│owce Mi-24 i Mi-8). Na pok│adzie takiego ╢mig│owca znajdowa│ siΩ dow≤dca grupy uderzeniowej, kt≤ry lec▒c na wiΩkszej wysoko╢ci i z ty│u ugrupowania zapewnia│ sobie lepszy wgl▒d w teren, m≤g│ kierowaµ ogniem pozosta│ych ╢mig│owc≤w, a tak┐e oznaczaµ wykryte cele pociskami dymnymi i smugowymi.
Od roku 1983, w odpowiedzi na wzrost skuteczno╢ci partyzanckiego systemu obrony przeciwlotniczej dow≤dztwo radzieckie zainicjowa│o nowe sposoby atakowania cel≤w naziemnych przez ╢mig│owce szturmowe. Start do ataku nastΩpowa│ z l▒dowiska oddalonego od obiektu ataku oko│o 8 km. Dolot wykonywany by│ na minimalnej wysoko╢ci, z ``nosem przy ziemi``. Tu┐ przed obiektem ╢mig│owiec nabiera│ wysoko╢ci do 25-100 m. i otwiera│ ogie±.
W 1987 r. partyzanci zintensyfikowali dzia│ania, nie tylko na prowincji ale zaczΩli coraz czΩ╢ciej ostrzeliwaµ lotniska. Ochron▒ baz lotniczych do 1987 r. zajmowa│o siΩ 25 batalion≤w, a patrolowanie i os│ona z powietrza by│a ca│odobowa. Za│ogi ╢mig│owc≤w mieszka│y na l▒dowiskach prawie bez przerwy, niekiedy zmieniaj▒c siΩ w kabinach.
Zadaniem pierwszoplanowym by│a ochrona An-12 i I│-76 z lud╝mi na pok│adzie. Dla eskorty ka┐demu samolotowi przydzielano klucz ╢mig│owc≤w Mi-24. Jedna dw≤jka przeczesywa│a teren wok≤│, a druga lec▒c po bokach lub z przodu wypatrywa│a zasadzki. Os│anianie mog│o byµ wzmocnione jeszcze dwoma ╢mig│owcami lec▒cymi z ty│u. Przy zauwa┐eniu rakiety przeciwlotniczej, ╢mig│owiec mia│ i╢µ na jej spotkanie, salwami puszczaj▒c pu│apki i nastawiaj▒c w│asn▒ burtΩ na uderzenie.
Du┐▒ czΩ╢µ lot≤w stanowi│y dzia│ania na planowe cele, bazy, punkty oporu mud┐ahedin≤w i regularne uderzenia na pozycje, z kt≤rych ostrzeliwano garnizony i lotniska.
2 lutego 1989 r. zosta│ str▒cony ostatni ╢mig│owiec. By│ to Mi-24 dow≤dcy 50 pu│ku lotniczego, kt≤ry wyznacza│ szlak powrotu wojsk radzieckich do ZSRR. By│a to ostatnia z 333 maszyn kt≤re na zawsze pozosta│y w Afganistanie.