Nierdzewna kolumna

Na przedmie╢ciach Delhi, stolicy Indii, w╢r≤d ruin budowli Kutub Minar stoi ┐elazna kolumna o╢miometrowej wysoko╢ci. Stoi tak sobie prawie od tysi▒ca sze╢ciuset Iat i nie by│oby w tym nic dziwnego, gdyby nie pewien zaskakuj▒cy i trudny do wyt│umaczenia fakt: ten ┐elazny s│up jest w og≤le nie podatny na korozjΩ.

Wszystkie wykonane przez cz│owieka ┐elazne przedmioty w wiΩkszym lub mniejszym stopniu z┐erane s▒ przez rdzΩ, co jest jednym z powa┐niejszych problem≤w technicznych wsp≤│czesnej cywilizacji. Oczywi╢cie, nowoczesna technologia zna sposoby wytwarzania nierdzewnej stali, ale s▒ one ca│kiem ╢wie┐ej daty. Nic nikomu nie wiadomo, by ponad p≤│tora tysi▒ca lat temu kto╢ potrafi│ wytwarzaµ ┐elazo odporne na korozjΩ. Odkrywane przez archeolog≤w ┐elazne przedmioty ka┐dorazowo pokryte s▒ rdz▒, a mn≤stwo innych zabytk≤w przesz│o╢ci z powodu korozji po prostu siΩ rozpad│o. Tymczasem ┐elazna kolumna z Delhi drwi sobie z korozji, zmuszaj▒c do zrewidowania naszej wiedzy na temat metalurgicznych umiejΩtno╢ci naszych przodk≤w.

Kolumna zosta│a zbudowana prawdopodobnie oko│o 415 roku nowej ery przez kr≤la KumaraguptΩ I na czΩ╢µ jego ojca Czandragupty II. Zachowany do dzi╢ walec by│ jedynie coko│em, na kt≤rym sta│ pos▒g Garudy - cz│owiekoptaka, rumaka boga Wisznu. Co siΩ sta│o z pos▒giem Garudy i czy r≤wnie┐ on wykazywa│ odporno╢µ na rdzewienie, nie wiadomo. Znikn▒│ gdzie╢ w mrokach historii i ocala│ tylko cok≤│, dostarczaj▒c trudnej do rozwi▒zania zagadki.

Staro┐ytni Hindusi byli lud╝mi pod wieloma wzglΩdami zacofanymi technicznie, ale ich wiedza metalurgiczna musi zadziwiaµ. Mnich buddyjski Fa Sien, podr≤┐uj▒cy po lndiach w V w.n.e., donosi│, i┐ mieszka±cy tego kraju pos│uguj▒ siΩ ┐elaznymi │a±cuchami, na kt≤rych zawieszaj▒ mosty.

W czasach rzymskich lndie by│y jednym z dw≤ch najbardziej rozwiniΩtych o╢rodk≤w metalurgicznych ≤wczesnego ╢wiata. Drugi znajdowa│ siΩ na terenach dzisiejszej Austrii. To w│a╢nie z Indii wysy│ano do Damaszku sztaby ┐elaza, z kt≤rego sporz▒dzano s│ynn▒ stal damasce±sk▒, dziΩki kt≤rej niejedna armia odnios│a zwyciΩstwo nad wojskami wyposa┐onymi w ┐elazne klingi gorszej jako╢ci.

W jaki spos≤b dawni mistrzowie hinduscy potrafili produkowaµ ┐elazo odporne na korozjΩ?

Niekt≤rzy uczeni t│umacz▒ zaskakuj▒c▒ w│a╢ciwo╢µ kolumny Kumaragupty I niezwyk│▒ czysto╢ci▒ u┐ytego do jej budowy ┐elaza (co nie jest wszak ┐adnym wyt│umaczeniem, poniewa┐ w│a╢nie chodzi o to, w jaki spos≤b przed wiekami potrafiono wytwarzaµ tak czyste ┐elazo) w po│▒czeniu z suchym klimatem. Suchy klimat tak┐e wzbudza sprzeciw, jako ┐e klimat Indii wcale nie jest taki suchy, zwa┐ywszy na czΩsto zdarzaj▒ce siΩ tam ulewne deszcze. Wszystkie inne ┐elazne obiekty na terenie Indii s▒ podatne na korozjΩ, mimo i┐ znajduj▒ siΩ w takim samym klimacie, a wiΩc diabe│ nie tkwi w klimacie, Iecz w czym innym.

Zdumiewaj▒c▒ odporno╢µ na korozjΩ coko│u Garudy pr≤bowano te┐ t│umaczyµ jak▒╢ reakcj▒ chemiczn▒, zachodz▒c▒ miΩdzy ┐elazem a potem tysiΩcy r▒k wiernych dotykaj▒cych kolumny. Wyja╢nienie to r≤wnie┐ nie wygl▒da najlepiej, poniewa┐ nawet najbardziej wierny z wiernych nie jest w stanie siΩgn▒µ d│oni▒ na wysoko╢µ o╢miu metr≤w, a kolumna jest odporna na korozjΩ na ca│ej swojej d│ugo╢ci.

Nierdzewna kolumna Kumaragupty I nie doczeka│a siΩ porz▒dnych bada± naukowych, nie bardzo wiΩc wiadomo, czy zosta│a ona odlana, czy te┐ sporz▒dzono j▒ na drodze zespolenia okre╢lonej liczby ┐elaznych krΩg≤w, kt≤re po wyg│adzeniu po│▒czono ze sob▒, tworz▒c co╢ w rodzaju Iekko zwΩ┐aj▒cego siΩ ku g≤rze walca. Gdyby kolumna zosta│a odlana, by│oby to tym bardziej zdumiewaj▒ce, gdy┐ trudno uwierzyµ, by metalurdzy sprzed p≤│tora tysi▒ca Iat byli w stanie odIaµ dziesiΩciotonowy walec z nierdzewnego ┐elaza.

»eby zamieniµ ┐elazo w p│yn, potrzebna jest temperatura 1530^oC. A┐ do XIV wieku znane by│y tylko prymitywne piece dymarki, niezdolne do zamiany ┐elaza w p│yn. Temperatura, kt≤r▒ wytwarza│y, by│a w stanie zamieniµ twarde ┐elazo w brudn▒, ciastowat▒ masΩ, z kt≤rej niepodobna uzyskaµ ┐elaza przyzwoitej jako╢ci.

Znana nam technologia dopiero w XVIII wieku umo┐liwi│a roztopienie rudy ┐elaza do stanu p│ynnego, jednak┐e wchodzi│y tu w grΩ jedynie wa┐▒ce kilkadziesi▒t kilogram≤w bry│y, a nie masa o wadze oko│o dziesiΩciu ton. Nawet dzi╢, pod koniec XX wieku, trudno u zyskaµ (o ile to w og≤le mo┐liwe) niepodatne na korozjΩ ┐elazo metod▒ prostego odlewania "na wolnym powietrzu", zatem trzeba by w│a╢ciwie przyj▒µ, ┐e zagadkowa kolumna Kumaragupty I nie zosta│a wykona na technik▒ odlewnicz▒.

Kto wyja╢ni ┐elazn▒ zagadkΩ sprzed szesnastu wiek≤w?