(str. 543) ......... 15 km. od Jastarni, na po│udniowo wschodnim kra±cu p≤│wyspu le┐y Hela , od niedawna nazwana urzΩdowo Helem, kt≤ra to nazwa jeszcze siΩ nie utar│a, niegdy£ miasteczko, p≤ƒniej wie£ o 500 mieszk., niemal wy│╣cznie Niemc≤w ewangelik≤w. I tu rybactwo jest g│≤wnem zajΩciem mieszka±c≤w. Ca│a wie£ sk│ada siΩ z jednej szerokiej ulicy, przy kt≤rej stoj╣ wsr≤d sad≤w owocowych schludne domki z pruskiego muru, bokiem do ulicy, kt≤re maj╣ charakterystyczne dobud≤wki z piecami do suszenia ryb. Budynki gospodarcze zbudowane sa zazwyczaj z resztek rozbitych okrΩt≤w.

Dzieje Heli pierwotne gubi╣ siΩ w pomroce poda±. Wedle nich Hela by│a ju┐ w ko±cu X w. zamo┐nem i handlowem miastem, kt≤re p≤ƒniej za karΩ z powodu upadku obyczaj≤w zapad│o siΩ w morze. Zdaje siΩ jeszcze do ko±ca XII w. dotrwa│o wsr≤d mieszka±c≤w poga±stwo, a trudnili siΩ oni w≤wczas korsarstwem. Niewiadomo tak┐e kiedy w Heli powsta│ pierwszy kosci≤│ i parafja.

Pierwsza wzmianka historyczna pochodzi z r. 1378, kiedy Winrich von Knipprode nada│ Heli prawo miejskie lubeckie. W XIV w. i pierwszej po│owie XV by│a Hela miastem do£µ ludnem, posiada│a 9 winiarni, a okrΩty tutejsze p│ynΩ│y do Szwecji, Danji i ziem nadba│tyckich. Do bitwy pod Grunwaldem nie dostarczy│a Hela ┐o│nierzy Krzy┐akom, usprawiedliwiaj╣c siΩ tem, ┐e mieszka±cy posiadaja tylko trzy zbroje, dzie± i noc musz╣ pilnowaµ osady przed korsarzami i potrzebuj╣ ludzi do rybactwa.

Pierwotne miasto zwane p≤ƒniej Stara Hela, le┐a│o dalej na zach≤d, na miejscu dzisiejszej Heli powsta│a w roku 1430 osada Nowa Hela, kt≤ra w r. 1454 otrzyma│a od Kazimierza Jagiello±czyka r≤wnie┐ prawo miejskie lubeckie. W r. 1454 Kazimierz Jagiello±czyk nada│ HelΩ i p≤│wysep a┐ po JastarniΩ miastu Gda±skowi. W czasie wojny trzynastoletniej miasto jako nale┐╣ce do Gda±ska ucierpia│o wiele od Krzy┐ak≤w i sprzymierzonych z nimi Du±czyk≤w, a zniszczenia wojenne podciΩ│y jego dobrobyt. W ko±cu XV i XVI wieku istnia│a jeszcze Stara Hela i Nowa Hela obok siebie, przy ko£ciele w Starej Heli rezydowa│ proboszcz, a przy ko£ciele w Nowej Heli wikary. Ze wzglΩd≤w konkurencyjnych przychodzi│o miΩdzy obu miastami do zatarg≤w, kt≤re w r. 1500 doprowadzi│y do formalnej wojny. Sprowadzi│o to upadek handlu tembardziej, ┐e Gda±sk ze wzglΩd≤w konkurencyjnych nie stara│ siΩ pomagaµ Heli. W r. 1526 mieszka±cy Heli przyjΩli religiΩ ewangelick╣ narzucon╣ im z Gda±ska.

W r. 1572 po┐ar zniszczy│ Now╣ HelΩ wraz z ko£cio│em. Stosunki bezpiecze±stwa musia│y w XVI w. byµ tutaj nie nadzwyczajne, gdy┐ w r. 1562 mieszka±cy w obawie korsarzy odes│ali kosztowno£ci ko£cielne do Gda±ska na przechowanie. W r. 1577 w czasie oblΩ┐enia Gda±ska zaj╣│ HelΩ pu│k.Ernest Weiher i zmusi│ do oddania ho│du Batoremu. W roku 1629 zniszczyli Szwedzi ca│kowicie Star╣ HelΩ wraz z ko£cio│em, a uszkodzili Nowa HelΩ. Starej Heli ju┐ nie odbudowano a jej mieszka±cy przenie£li siΩ do nowej Heli. Resztki kul z dzia│ okrΩtowych przechowuje siΩ na cmentarzu koscielnym i ko│o latarni morskiej. Ko£ci≤│ w Starej Heli istnia│ od niepamiΩtnych czas≤w, a ƒr≤d│a wspominaj╣ o nim ju┐ w XIV wieku. Posiada│ on cudown╣ statuΩ M.Boskiej, przeniesion╣ w czasie reformacji do Swarzewa. Popad│szy w r. 1629 w ruinΩ, nie zosta│ ju┐ odbudowany. W r. 1705 by│y jeszcze po nim wysokie mury, dzisiaj niema z nich ju┐ ani £ladu.

Administratorem Heli za czas≤w polskich by│ trzeci burmistrz Gda±ska. Jednak┐e administratorowie ci pojawiali siΩ zaledwie co lat kilkadziesi╣t na miejscu, nie wiele troszcz╣c siΩ o losy Heli. Do Prus przy│╣czono HelΩ wraz z Gda±skiem, dopiero przy drugim rozbiorze Polski w r. 1793. W r. 1807 do 1808 kwaterowali tu d│ugo Francuzi, kt≤rzy zabrali wszystkie kosztowno£ci z kocio│a. W r. 1872 utraci│a Hela prawo miejskie, przywr≤cone w r. 1920 przez rzad polski. Prawa Gda±ska trwa│y jeszcze do r. 1883, kiedy rzad pruski odkupi│ od miasta 1600 ha. lasu miΩdzy Hel╣ a Borem.

W r. 1892 zbudowano port, w r. 1896 otwarto zak│ad k╣pielowy nadmorski, w r. 1899 nowy kurhaus, a Hela zaczΩ│a £ciagaµ do£µ znaczn╣ liczbΩ go£ci, kt≤ra w latach przedwojennych dochodzi│a do 400 - 600 os≤b rocznie. Opr≤cz kurhausu, po│╣czonego z hotelem i restauracj╣ jest jeszcze kilka innych will hoteli i restauracyj. Najstarsza z nich jest restauracja "Lwia Jama" elegancko urzadzona, kt≤rej sciany zdobi╣ sieci i przyrz╣dy rybackie. Ober┐e Gotfrida Schmell, Artura Feyerabend, Charlotty Kamrath. Mieszkania dla letnik≤w wynajmuj╣ prawie w ka┐dym domu, razem oko│o 80 pokoi do wynajΩcia. W 1922 bawi│o to 600 letnik≤w.

W r. 1923 wykazano a┐ 10.500 gosci, t.j. 2/3 frekwancji wszystkich polskich letnisk nadmorskich, w cyfrze tej jednak┐e miejscowi Niemcy notowali te┐ przypuszczalnie z w│a£ciw╣ sobie skrupulatnosci╣ jednodniowych turyst≤w, kt≤rzy t│umnie odwiedzaj╣ HelΩ w miesi╣cach letnich. Wsr≤d go£ci nie brak│o os≤b z po£r≤d dyplomacji, wy┐szych wojskowych, polityk≤w i t.d., bawi│ tu te┐ marsza│ek sejmu Rataj. DziΩki letnikom zaczΩli siΩ ju┐ miejscowi Niemcy uczyµ po polsku. W r. 1923 wystawi│ wydzia│ powiatu puckiego dwie wille dla letnik≤w, jedna o 12 pokojach i 6 kuchniach, druga o 16 pokojach i 8 kuchniach, umeblowane, lecz bez po£cieli, kt≤re w porze zimowej s│u┐╣ za schronisko dla rybak≤w.

W r. 1922 powsta│o w Heli morskie laboratorium rybackie, pozostaj╣ce pod kierownictwem uniwersytetu pozna±skiego, kt≤re ma na celu badanie sposob≤w najracjonalniejszego wykorzystania bogactw rybnych Ba│tyku, dowiadczenia nad rozmno┐eniem pewnych ryb rzadkich lub w Ba│tyku nie spotykanych, oraz wprowadzenie sztucznego wylΩgania pewnych cenionych ryb, jak np. sieje. Obok kapieli morskich s╣ tu te┐ zwyk│e │azienki z ciep│ymi kapielami.

Port tutejszy z drewnianym p≤│kolistym pomostem, zbudowany w r. 1892 posiada│ za czas≤w niemieckich tylko lokalne znaczenie. Za czas≤w polskich wzr≤s│ znacznie ruch okrΩt≤w, szczeg≤lnie z chwila, gdy doprowadzono tu kolej, chcac przy handlu morskim unikn╣µ zale┐no£ci od Gda±ska. W miesi╣cach letnich trzy razy dziennie (o ile l≤d nie stoi na przeszkodzie) kursuja stad parowce do Gdyni, Sopot i Gda±ska.

Najcenniejszym zabytkiem Heli jest kosci≤│ ewangelicki, niekdy£ katolicki, kt≤ry od r.1526 przeszed│ w rΩce ewangelickie. Prezbiterjum z wieloboczna absyd╣ i zakrystj╣ pochodzi z XIV w., nawa z XV w. Za│o┐enie wskazuje, ┐e obecny kosci≤│ jest tylko czΩsci╣ dawnego, kt≤ry albo nie zosta│ wyko±czony, albo te┐ po po┐arze w r. 1572 tylko czΩ£ciowo odbudowany. ªwiadczy o tem nawa, kt≤ra w stosunku do swej d│ugo£ci (8.5 m.) jest nieproporcjonalnie szeroka (19.5 m.), sk╣d wniosek, ┐e jest to tylko wschodnia czΩ£µ nawy ko£cio│a, zamierzonego jako trzynawowy. Sufit z desek. W r. 1865 rozebrano wie┐Ω z powodu obawy zawalenia siΩ. W wielkim o│tarzu obraz "Chrystus przed Pi│atem" z r. 1647, kopja Rembradta "Ecce Homo" dar burmistrza Adrjana von der Linde. Pozosta│osci╣ urz╣dzenia ko£cio│a z czas≤w katolickich jest tryptyk sw. Andrzeja, rzeƒbiony i malowany z lat 1500 - 1508. WáczΩ£ci £rodkowej rzeƒba sw.Andrzeja, ni┐ej Za£niecie M. Boskiej, w predelli popiersie Chrystusa i 12 aposto│≤w, na skrzyd│ach obrazy. Tryptyk odnowiono w r. 1904, a zdaniem znawc≤w powsta│ on pod wp│ywem Lubeki. Z innych zabytk≤w posiada kosci≤│ dwa gotyckie £wieczniki mosiΩ┐ne, dwa paj╣ki z XVII w. (1650), malowane │awki z r. 1626, a w zakrystji piec kaflowy gda±ski, malowany, z r. 1758. W r. 1888 ko£ci≤│ przebudowano przyczem usuniΩto wiele dawnych zabytk≤w. Bogaty niegdy£ skarbiec ogo│ocili ewangelicy w r. 1562, wywo┐╣c kilkadziesi╣t monstrancji i kielich≤w do Gda±ska na przechowanie, a to co pozosta│o zabrali Francuzi w r. 1807. Osobliwosci╣ jest przechowywana tu kosµ ryby mieczowca.

Na po│udnie od miasteczka, niemal na samym cyplu stoi na wybrze┐u Dom Zdrojowy, dwupiΩtrowa willa z wie┐╣, zbudowana w r. 1899, a obok │azienki kapielowe nadmorskie. Dominuje nad niemi zalesione wzg≤rze Bliza (Bliesenberg), gdzie ju┐ w XVII w. wystawiono pierwsz╣ latarniΩ morsk╣ zwana Bliz╣. By│ to bardzo prymitywny przyrz╣d, gdzie na rodzaju szubienicy wieszano kocio│ miedziany, w kt≤rem noc╣ pali│a siΩ smo│a. Bliza zyska│a tak╣ s│awΩ, ┐e kr≤l Jan III w r. 1678 przyby│ do Heli na udekorowanym okrΩcie, aby j╣ zobaczyµ. Trzykrotnie burze niszczy│y blizΩ, kt≤ra zawsze odnawiano, a┐ w r. 1806 zaczΩli Prusacy budowΩ obecnej latarni morskiej, z powodu wojen Napoleo±skich wyko±czonej dopiero w r. 1827.

Latarnia morska stoi na wsch≤d od Heli, na wybrze┐u Wielkiego Morza, a obok niej stacja sygna│owa. Zwiedzaµ j╣ mo┐na przez ca│y dzie± za op│at╣ jednego z│otego. Wewn╣trz 180 schod≤w na galeriΩ, sk╣d wspania│y widok na morze, p≤│wysep helski i szarzejacy na widnokrΩgu lad. Widaµ wy┐yny nad Gda±skiem, Oliw╣ i Sopotami, a przy czystem powietrzu przez lornetkΩ mo┐na rozpoznaµ ko£cio│y Gda±ska, i zobaczyµ wie┐Ω koscieln╣ w Pucku i latarnie morskie w Rozewiu. Zreszt╣ doko│a widaµ widaµ morze i p│ynace po nim okrΩty, jakgdyby siΩ by│o na wyspie. Z chwil╣ zachodu s│o±ca zapala siΩ latarniΩ, a swiat│o rzuca 6 lamp, kt≤re siΩ obracaj╣ w ciagu 3 minut doko│a wsp≤lnej osi. Skutkiem tego daj╣ one na przemian £wiat│o i cie±. Pomiewa┐ na Helu jesieni╣ i zim╣ szalej╣ straszliwe burze, musiano latarniΩ morsk╣ zbudowaµ bardzo silnie, a jej mury maj╣ u podstawy 2 m. grubo£ci. Mimo to jednak latarnia chwieje siΩ w czasie wichr≤w, a wedle wskaz≤wek specjalnego przyrz╣du, jej wychylenia od pionu wynosz╣ czasami wiΩcej jak 20 cm. Niedaleko latarni stoi semafor dla wskazania kierunku i si│y wiatru, a na po│udnie stacja sygna│owa, gdzie w czasie gΩstej mg│y daje siΩ co 4 minuty strza│y armatnie. Obok prochownia.

W kierunku po│udniowo - zachodnim wiedzie z Heli przez las t.zw. Szeroka Droga obok wzg≤rza zwanego Bocianim Gniazdem, ku wydmom piaszczystym nad Wielkim Morzem. Idac jego Brzegiem ku p≤│nocy widzimy umieszczon╣ na pe│nem morzu, oko│o 400 m. od brzegu, u st≤p wysokiej wydmy zwanej Szwedzka G≤ra , oryginalna syrenΩ morska (Heulboye) jΩczac╣ monotonnie pod wp│ywem fal, dla dawania sygna│≤w okrΩtom w czasie ciemnosci lub mg│y. Ma ona wyglad wielkiej beczki. Wydmy nad Wielkim Morzem niedaleko Heli dochodz╣ do wysokosci 20 m., a najwiΩksze z nich nosza nazwy g≤ry Szwedzkiej, Rosyjskiej i Krzy┐owej.

Bardziej p│asko przedstawia siΩ brzeg Ma│ego Morza, 2 km., na zach≤d od Heli za cmentarzem przy drodze do Jastarni, idac brzegiem zatoki Puckiej dochodzimy do przyl╣dku, gdzie niegdy£ sta│a Stara Hela, zniszczona przez Szwed≤w w r. 1629, gdzie jeszcze w r. 1705 by│y du┐e ruiny koscio│a. Dzisiaj po tem miescie siΩ ju┐ ┐aden slad nie zachowa│, wszystko zmy│a woda, zasypa│ piasek, rozebrali ludzie................

Tak pisa│ dr Dr. Mieczys│aw Or│owicz, St.referent dla spraw turystyki w Min.Rob≤t Publicznych w swoim "Przewodniku po wojew≤dztwie pomorskiem"
Wydanym przez "Ksia┐nica - Atlas", Lw≤w - Warszawa w 1924 roku............

Webmaster czeka na Twoje uwagi : wladek@bigfoot.com

Je£li by│e£ w Helu, lub je£li chcesz tam pojechaµ, je£li CiΩ ta strona zainteresowa│a -

odwiedzaj nas czΩsto i powiedz innym!!!

Powr≤t do strony g│≤wnej