by Jacek Kasperczyk

Tak, tak,...to ju┐ przesz│o 180 lat  mine│o odk▒d pierwszy rower potoczy│ siΩ na ko│ach. Przez wiele lat by│ poddawany nieustannym ulepszeniom, a pionierzy w tej materii niejednokrotnie byli nara┐eni na brak akceptacji ich wizjonerskich pomys│≤w (tak np. by│o z pierwszymi rowerami g≤rskimi). A teraz odbΩdziemy kr≤tk▒ wycieczkΩ w czasie poprzez najwa┐niejesze wydarzenia w historii roweru. Tak wiΩc odstaw na chwilΩ swojego cudownego bika obwieszonego XTR'ami, Mavic'ami, "bomberami" itp. itd... Jaaazzzdaaa.....

1. Na pocz▒tku by│ le╢niczy...

...a w zasadzie bade±ski inspektor las≤w Karl Friedrich Drais von Sauerbronn, kt≤ry pracowa│ nad wynalezieniem pojazdu mog▒cego siΩ poruszaµ bez u┐ycia koni -1813 r. Pocz▒tki by│y trudne a dodatkowe problemy stwarza│ katastrofalny stan dr≤g. Drais uwa┐a│, ┐e pieszy poruszaj▒c siΩ przy ka┐dym kroku niepotrzebnie przesuwa sw≤j punkt ciΩ┐ko╢ci przez co traci energiΩ. Rozwi▒zaniem mia│a byµ maszyna jezdna zwana rowerem biegowym. Ostatecznie Drais dokona│ wynalazku w roku 1817 r. i nazwa│ wytw≤r swojej wyobra╝ni "welocypedem". Konstrukcja roweru by│a drewniana i opiera│a siΩ zasadniczo na drewnianej belce. Przednie ko│o by│o zamocowane na podporach w kszta│cie litery "V" a na tylnym ko±cu belki (ramy) zamocowano siod│o. Siod│o by│o d│ugie i obci▒gniΩte sk≤r▒. Przed siedzeniem znajdowa│a siΩ podp≤rka dla przedramion je╝dzca, kt≤ry wprawia│ w rower w ruch za pomoc▒ zamaszystych kr≤k≤w. Drais udowodni│, ┐e jego pojazd pozwala na sprawne przemieszczanie. Osi▒ga│ prΩdko╢ci 10-15 km/h. Tego samego roku Drais podj▒│ siΩ pr≤by przejazdu na "d│ugim" dystansie i pokona│ 50 km trasΩ z Karlsruhe do Kehl w cztery godziny. Dla por≤wnania mo┐na podaµ, ┐e poczta konna potrzebowa│a ok. 4 razy wiΩcej czasu na pokonanie tego dystansu. NastΩpna pr≤ba z Mannheim do Schwetzingen w godzinΩ udowodni│a, ┐e mo┐na przejechaµ 15 km w godzinΩ i to bez wiΩkszego zmΩczenia. Wynalazek Draisa zosta│ poddany ostrej weryfikacji przez niemieckie spo│ecze±stwo. Mimo zachwyt≤w prasy nie spotka│ siΩ z wiΩksz▒ akceptacj▒.

A oto co Karl Drais pisa│ o swoim wynalazku:

"Wynalazek ten zrodzi│ siΩ z najprostszej my╢li poruszania siΩ za pomoc▒ n≤g na siedzeniu umocowanym na dw≤ch ko│ach.
1) Na g≤rΩ po dobrej szosie maszyna porusza siΩ tak szybko, jak cz│owiek wyci▒gniΩtym krokiem.
2) Po terenie r≤wninnym nawet zaraz po ulewie z piorunami, jak sztafety pocztowe w 2 godzinie.
3) Po terenie r≤wninnym, na suchych ╢cie┐kach, jak ko± w galopie mniej wiΩcej w 4   godzinie.
4) Z g≤ry, szybciej ni┐ ko± na wy╢cigach.
Jako podstawΩ mojej teorii pos│u┐y│em siΩ bardzo znanym mechanizmem ko│a i zastosowa│em go w najprostszy spos≤b do poruszania siΩ cz│owieka. Co do oszczΩdno╢ci si│y mo┐na ten wynalazek por≤wnaµ z wynalazkiem zwyk│ego w≤zka."

2)...a potem by│ kowal

Szkocki kowal Kirkpatrick Macmillan by│ konstruktorem pierwszego na ╢wiecie  roweru z peda│ami. W zasadzie od samego pocz▒tku, czyli od 1817, przeprowadzano pr≤by nad wprowadzeniem do roweru napΩdu mechanicznego, ale by│y to wynalazki zbyt skomplikowane i ma│o przydatne. Drais od samego pocz▒tku odrzuca│ zastosowanie napΩdu mechanicznego opartego na d╝wigni poruszanej rΩcznie (lub napΩdzie korbowym). Jego zdaniem odbijanie siΩ od ziemi nogami by│o efektywniejsze. Jednak to co Drais odrzuci│, wykorzystali inni. W 1821 Anglik Louis Gompertz  zbudowa│ pojazd wykorzystuj▒cy rΩczn▒ d╝wigniΩ z przek│adni▒ zΩbat▒. Przek│adnia zΩbata napΩdza│a przednie ko│o, ale wymaga│a u┐ycia bardzo du┐ej si│y. Po raz pierwszy zastosowano kierownicΩ, kt≤ra by│a zamocowana na dw≤ch d│ugich d╝wigniach. S│u┐y│y one jednocze╢nie za d╝wignie napΩdowe. Mo┐na by│o je poruszaµ do przodu i ponownie cofaµ. Jeden z dw≤ch dr▒┐k≤w porusza│ segment ko│a zΩbatego, a przy ruchu wstecznym, przegub po│▒czomy z osi▒ przedni▒. Przy ponownym naci╢niΩciu nastΩpowa│o przeniesienie si│y. No i wracami do naszego kowala. Macmillan wykorzysta│ pomys│ Gompertza i zbudowa│ rower z tylnym napΩdem  przenoszonym przy pomocy peda│≤w.

3. Historia peda│≤w (rowerowych)

Ju┐ od czas≤w pojazdu kowala Macmillana rozpoczΩto udoskonalaµ napΩd rower≤w. Pomys│ wykorzystania mechanizmu korbowego z peda│ami rozwija│ niemiecki konstruktor narzΩdzi Philipp Moritz Fisher mieszkaj▒cy w Oberndorfie ko│o Schweinfurtu - 1853 r.   Jego wynalazek by│ mocowany do przedniego ko│a w drewnianym rowerze. Ko│a mia│y ┐elazne obrΩcze (okucia). W tym czasie Francuzi Pierre Michaux i Pierre Lallement (niezale┐nie od siebie) prowadz▒ prace nad napΩdem peda│owym - lata 1860-1861

Przy takiej liczbie wynalazc≤w tego samego wynalazku musia│o doj╢µ do sporu. Mia│o to miejsce ok. 1855 r. Pierre Michaux konstruowa│ napΩd peda│owy nie╢wiadomy faktu skonstruowania podobnego przez Macmillana (1838) i wynalazku Fishera (1853). Inspiracj▒ dla Michaux'a by│a konstrukcja kamienia szlifierskiego napΩdzanego peda│ami.. Ostatecznie datΩ wynalazku Michaux'a ustali│ jego syn Ernest, potwierdzaj▒c, ┐e mia│o to miejsce w 1861 r. Michaux wybieg│ w przysz│o╢µ i dostrzeg│ wielkie szanse dla swojego dzie│a. Za│o┐y│ warsztat wytw≤rczy rower≤w z peda│ami. ParΩ lat p≤╝niej buduje pierwsz▒ ramΩ z ┐elaza, zastΩpuj▒c nim u┐ywane do tej pory powszechnie drewno. Inn▒ inowacj▒ jest umieszczenie siode│ka na sprΩ┐ynach w celu poprawy komfortu jazdy. Wielkim postΩpem jest tak┐e zbudowanie przez niego hamulca dzia│aj▒cego na obrΩcz tylnego ko│a. Tak wiΩc je╢li Michaux skonstruowa│ sw≤j pierwszy rower z peda│ami w roku 1861, to wynika z tego, ┐e kto╢ go jednak uprzedzi│. By│ to kowal i budowniczy karoserii Pierre Lallement mieszkaj▒cy w Pont-a-Mousson. Wed│ug jego zapewnie± w 1860 r. zbudowa│ pojazd z peda│ami. Jako peda│≤w u┐y│ bukszpanowych szpul na│o┐onych na ┐elazne sztaby. W 1863 r. dokonuje prezentacji swojego roweru w Pary┐u na bulwarze Saint-Martin. Dochodzi do spotkania Michaux'a z Lallementem, kt≤rzy postanawiaj▒ wsp≤lnie budowaµ rowery. Jednak Lallement udaje siΩ do Ameryki i wsp≤lnie z Jamesem Carollem podejmuje siΩ wytwarzania rower≤w. W 1866 r. otrzymuje ameryka±ski patent na swoje konstrukcje. Niestety nie odnosi sukcesu i zbankrutowany wraca do Francji, gdzie w tym czasie Michaux robi wielkie interesy na rowerach i zostaje okrzykniΩty wynalazc▒ napΩdu peda│owego

3. Rower ko│em siΩ toczy...

Jak wiadomo pierwsze rowery by│y zaopatrzone w ko│a drewniane. Rozwi▒zanie to by│o jak na tamte czasy proste w wykonaniu, ale niestety ma│o doskona│e. W p≤╝niejszym okresie usprawniono drewniane ko│o stalowym okuciem, co znacznie zwiΩksza│o ┐ywotno╢µ k≤│. Z uwagi na kiepskie nawierzchnie dr≤g by│o to s│uszne rozwi▒zanie. W przypadku k≤│ drewnianych nie mo┐na by│o m≤wiµ o jakimkolwiek komforcie jazdy ze wzglΩdu na sztywno╢µ i s│ab▒ zdolno╢µ do poch│aniania drga±. W 1865 roku Francuz M.Thevenon z Lyonu buduje ko│a z oponami z pe│nej gumy. Jest to pierwszy krok w rozwoju rowerowego ko│a. W 1867 roku ko│a otrzyma│y pierwsze stalowe szprychy, a sta│o siΩ to za spraw▒ Anglika o nazwisku Madison. By│y to szprychy promieniowe podlegaj▒ce obci▒┐eniom ╢ciskaj▒cym. Wprawdzie ju┐ 1826 r. Theodor Jones wysun▒│ ten projekt, ale nie by│ w stanie zrealizowaµ go technicznie. Tak┐e w 1802 r. Georg Frederick Bauer opatentowa│ zawieszenie k≤│ na sk≤rzanych powrozach, ale by│o to rozwi▒zanie nieudane Szprych Madisona u┐ywa│a fabryka rower≤w W.F. Reynoldsa i J.A. Mays'a (Anglia).

4. Rozw≤j

W 1869 Johan Trefz nauczyciel gimnastyki ze Stuttgartu ulepszy│ napΩd tylnego ko│a. Do tej pory stosowane by│y napΩdy korbowe no┐ne na przednie ko│o. Wprawdzie w 1839 Kirkpatrick Macmillan (znany ju┐ nam szkocki kowal) wprowadzi│ do╢µ udany system napΩdu na tylne ko│o, ale nie m≤g│ on dor≤wnywaµ konstrukcyjnie wynalazkowi Trefza. Tak┐e Amerykanie F.Estell i Calvin Witty eksperymentuj▒ z ko│ami Macmillana. Dokonuj▒ jedynie ulepsze± pozostaj▒µ przy jego idei napΩdu tylnego. Johan Trefz inicjuje budowΩ Pierwszej Niemieckiej Fabryki Rower≤w w Stuttgarcie. Tak┐e we Francji nastΩpuje burzliwy rozw≤j w dziedzinie konstrukcji rower≤w. Michaux otwiera w Pary┐u du┐▒ fabrykΩ rower≤w. Na wystawie rowerowej Velo w Pary┐u wystawcy prezentuj▒ rowery ze stalowymi ramami, ┐elazne felgi  ze szprychami, opony z lanej gumy, hamulce przedniego ko│a, pierwsze wolnobiegi, │o┐yska kulkowe a tak┐e rowery o powiΩkszonym kole napΩdowym. Dodatkowo pojawia siΩ najwa┐niejszy wynalazek w ca│ej historii rower≤w: ko│o Guilmeta-Meyera. W tym przypadku napΩd jest przenoszony na tylne ko│o jak w rowerze Trefza, ale nie za pomoc▒ dr▒┐k≤w lecz │a±cuch napΩdowego. Niestety z powodu du┐ej dominacji rower≤w z fabryki Michaux ta konstrukcja nie mog│a │atwo siΩ przebiµ na rynku. W tamtym czasie Michaux lansowa│ tzw. rowery "wysoko╢ciowe" - rowery o bardzo du┐ych ko│ach napΩdowych. Wynika│o to z faktu, i┐ w rowerach Michaux nie mo┐na by│o zwiΩkszaµ prze│o┐enie przy pomocy k≤│ │a±cuchowych. Pozostawa│a jedynie mo┐liwo╢µ zwiΩkszania ╢rednicy ko│a napΩdowego (przedniego), nawet do ok. 250 cm. Oczywi╢cie taki rower mia│ bardzo wysoko po│o┐ony ╢rodek ciΩ┐ko╢ci a przez to by│ ma│o stabilny i raczej niebezpieczny przy ewentualnych wypadkach.
R≤wnocze╢nie z rozwojem techniki rowerowej rozwija siΩ moda na te pojazdy. Tak powstawanie nowej mody opisuje gazeta "Illustrierte Zeitung" z dnia 20 marca 1869 roku:
"NajwiΩksze rozpowszechnienie zyska│ welocyped w Stanach Zjednoczonych Ameryki. Uzyskano tam ponad 30 patent≤w na r≤┐ne konstrukcje i za│o┐ono szko│y nauki jazdy na welocypedach. W samym Nowym Jorku naliczono ponad 5000 uczni≤w, kt≤rzy odwiedzali tego typu szko│y. Szko│y te, tak jak restauracje, s▒ otwarte we wszystkich godzinach dnia i odwiedzane tak t│umnie, ┐e posiadane rowery nie wystarczaj▒ aby zadowoliµ ka┐dego, kto chce siΩ nimi pos│u┐yµ.". 
Ta sama gazeta parΩ miesiΩcy p≤╝niej na╢miewa siΩ z rozwoju dziwacznych pomys│≤w konstruktor≤w. Zreszt▒ popatrzmy na poni┐sze ilustracje...

"Bike-moda" w XIX w...

W 1879 r. Thomas Shergold z Gloucester (Anglia) buduje tzw. "bezpieczny rower" z dwoma ko│ami o jednakowej ╢rednicy i z │a±cuchowym przekazaniem napΩdu na tylne ko│o. W tym samym czasie Anglik Henry John Lawson wprowadza na rynek opatentowany rower "Safety" (czyli bezpiecze±stwo) oparty o │a±cuchow▒ przek│adniΩ ko│ow▒. Ca│y czas wzrasta zapotrzebowanie rynku na szybko je┐d┐▒ce rowery. W tej materii prym wiedzie fabryka Michauxa produkuj▒ca rowery o du┐ych przednich ko│ach napΩdowych. ZwiΩkszanie ╢rednicy przednich k≤│ czasami przerasta granice zdrowego rozs▒dku. Jedynym ograniczeniem jest w tym przypadku d│ugo╢µ n≤g je╝dzca. Ten problem rozwi▒zano poprzez zastosowanie mechanizmu peda│owego i │a±cuchowego przniesienia napΩdu. ªrednica k≤│ wzros│a nawet do 2,5 m i by│o to bezpo╢redni▒ przyczyn▒ wzrostu liczby karko│omnych wypadk≤w. Spowodowa│o to intensywne prace nad zbudowaniem bezpiecznego roweru o dw≤ch jednakowych ko│ach. Wykorzystano w tym celu pomys│ Starleya z 1871 r. - przek│adniΩ │a±cuchow▒. P≤╝niej Shergold i Lawson skonstruowali jeszcze bezpieczniejsze rozwi▒zanie, kt≤re wykorzystali w modelu "Rover III" Lawsona (1887 r.). Wszystko to doprowadzi│o w lini prostej do wsp≤│czesnej formy konstrukcyjnej trapezowej ramy rowerowej .
W tym czasie nale┐y tak┐e odnotowaµ pr≤by zastosowania alternatywnych metod przniesienia napΩdu. W 1894 r. francuska firma Metropole zbudowa│a rower wykorzystuj▒cy wa│ przegubowy (tzw. wa│ Cardana). Rower ten nazwano "Acatene". Tak┐e w dziedzinie zwalczania opr≤w toczenia nastΩpuje prze│om. W 1895 r. Zak│ady Precyzyjnych úo┐ysk Kulkowych Fichtel & Sachs w Schweinfurcie rozpoczynaj▒ masow▒ produkcjΩ piast rowerowych.
Pocz▒tek wieku przynosi wielki prze│om. Fichtel & Sachs produkuj▒ piastΩ wolnobiegow▒ nazwan▒ "torpedo" - 1903 r. Patent ten w bardzo szybkim czasie zyska│ ╢wiatow▒ s│awΩ i jest wykorzystywany a┐ do czas≤w obecnych. W zasadzie na wiele lat przed piast▒ Fichtela i Sachsa podejmowano pr≤by stworzenia piast wolnobiegowych, ale nie by│y to skuteczne rozwi▒zania i nie przyjΩ│y siΩ na rynku. Piasta Fichtela i Sachsa by│a roz│▒czna.   

cdn...