|
 |
||||
| Temat
miesi▒ca
Spis artyku│≤w Archiwum Kontakty Informacje Strona g│≤wna Poczta do redakcji
|
|
W okresie miΩdzywojennym skonsolidowane pa±stwo litewskie i skrystalizowany nar≤d litewski sta│y siΩ faktem. Na Litwie wychowano nowe pokolenie obywateli, wyros│ych w izolacji od wszelkiego zwi▒zku z pa±stwem polskim i jego kultur▒. W czasie dwudziestolecia ma│a i nie wyrobiona grupa dzia│aczy separatystycznych sta│a siΩ zasobn▒ w do╢wiadczenie i ugruntowan▒ w swej ideologicznej postawie, liczn▒ warstw▒ rz▒dz▒c▒ i kierownicz▒ . Koncepcja pa±stwowo╢ci litewskiej opiera│a siΩ na integrowaniu spo│ecze±stwa poprzez podsycanie w nim polskiego zagro┐enia . Rz▒d litewski przez wiele lat g│osi│ teoriΩ trwania wojny z Polsk▒ i uporczywie zg│asza│ pretensje do czΩ╢ci terytorium Rzeczypospolitej (Wile±szczyzna). Tymczasem – o ironio pa±stwowo╢µ litewska powsta│a i ugruntowa│a siΩ tylko dlatego, ┐e stabilizatorem sytuacji politycznej w okresie miΩdzywojennym w Europie ªrodkowo-Wschodniej by│a w│a╢nie ta znienawidzona przez establishment litewski Polska. Pewne odprΩ┐enie przynios│o dopiero s│ynne spotkanie marsza│ka Pi│sudskiego z premierem Woldamarasem w Genewie w grudniu 1927 roku. Podczas tego spotkania Pi│sudski zapyta│ wprost „czy chcecie wojny czy pokoju”, pozostawiaj▒c Woldemarusowi jedyn▒ mo┐liw▒ alternatywΩ odpowiedzi, zw│aszcza ┐e spotkanie odbywa│o siΩ na forum Ligi Narod≤w. Publiczna deklaracja pokoju pozostawa│a jednak bez praktycznych konsekwencji i nie przynios│a ┐adnej poprawy. Przeciwnie nawet: nie zmieniaj▒c nic w istotnej sytuacji, nowa rzeczywisto╢µ pozbawi│a czΩ╢ciowo PolskΩ swobody ruch≤w, jak▒ dawa│ jej wobec Litwy proklamowany przez Kowno stan wojenny. Pomimo oficjalnej wrogo╢ci , w swych pracach Piotr úossowski zebra│ dok│adne ╢lady oficjalnych rozm≤w, poufnych inicjatyw ,wszelkich por≤wnawczych sonda┐y i projekt≤w zmierzaj▒cych do z│agodzenia sporu miΩdzy Polsk▒ i Litw▒, a nawet do normalizacji stosunk≤w. By│o tego naprawdΩ sporo. Wrogie dwudziestolecie mia│o jednak tak┐e sw≤j przedziwny fina│. W wyniku incydentu granicznego, podczas kt≤rego zgin▒│ ┐o│nierz KOP Stanis│aw Serafin rz▒d polski zredagowa│ 17 marca 1939r. ultymatywn▒ notΩ w kt≤rej stwierdza│, ┐e „ za jedyne za│atwienie odpowiadaj▒ce powadze sytuacji uwa┐a siΩ natychmiastowe nawi▒zanie normalnych stosunk≤w, bez ┐adnych warunk≤w wstΩpnych”. Odpowied╝ mia│a byµ udzielona w ci▒gu 48 godzin. W przeciwnym wypadku, jak by│a dalej mowa, „rz▒d polski w│asnymi ╢rodkami zabezpieczy s│uszne interesy swego pa±stwa” Nota przekazana zosta│a niezw│ocznie stronie litewskiej za po╢rednictwem poselstwa polskiego w Tallinie. W publikacjach niekt≤rych autor≤w litewskich zawarte jest twierdzenie, i┐ ca│a sprawa by│a z g≤ry ukartowana, gdy┐ rz▒d litewski da│ Warszawie do zrozumienia, ┐e przyjmie polskie ultimatum. By│o ono dla niego nawet po┐▒dane, poniewa┐ nie widzia│ innego sposobu zako±czenia konfliktu, a to ze wzglΩdu na nastroje spo│ecze±stwa litewskiego. Kwestia ta nie zosta│a do ko±ca wyja╢niona i nie znajduje pe│nego potwierdzenia w ╝r≤d│ach polskich. Jedno wszak┐e mo┐na powiedzieµ, ┐e wysy│aj▒c swe ┐▒dania do Kowna, minister Beck by│ prawie pewien, i┐ zostan▒ one przyjΩte. Niemniej jednak wok≤│ ca│ej sprawy narobiono sporo ha│asu. W wielu miastach polskich organizowano wiece i demonstracje, wznoszono antylitewskie has│a. Obok pochod≤w ulicznych nie zabrak│o tak┐e manifestacji ze strony wojska. W stan gotowo╢ci bojowej pozostawione zosta│y pu│ki garnizonu wile±skiego oraz innych garnizon≤w po│o┐onych w pobli┐u granicy litewskiej. Z g│Ωbi kraju przybywaµ zaczΩ│y nowe jednostki. By│y to posuniΩcia zupe│nie jednoznaczne w swojej wymowie. Pierwsze informacje, i┐ rz▒d litewski sk│ania siΩ do zgody, nadesz│y do Warszawy ju┐ 18 marca. Oficjaln▒ odpowied╝ otrzymano 19 marca w godzinach rannych, na 10 godzin przed up│ywem terminu ultimatum. We wzajemnych stosunkach otwiera│ siΩ nowy okres. Nie oznacza│o to jednak, ┐e zniknΩ│a nieufno╢µ i nagromadzona latami wrogo╢µ. Pocz▒tki normalizacji by│y bardzo trudne. Litwa na skutek polskiego ultimatum, prze┐y│a g│Ωboki wstrz▒s wewnΩtrzny. ¼r≤d│em fermentu i niezadowolenia sta│o siΩ poczucie g│Ωbokiego upokorzenia i zranionej dumy, na skutek ugiΩcia siΩ pod presj▒ Polski. Od chwili akredytacji pos│≤w, przedstawicielem Rzeczypospolitej w Kownie zosta│ dotychczasowy pose│ w Rydze Franciszek Charwat, polskie MSZ za jego po╢rednictwem konsekwentnie, krok za krokiem, dzia│a│o w kierunku rzeczywistej normalizacji stosunk≤w. Prace postanowiono rozpocz▒µ od uregulowania najbardziej elementarnych spraw w stosunkach miΩdzy dwoma pa±stwami. Od przywr≤cenia, przynajmniej czΩ╢ciowego, komunikacji kolejowej i drogowej, │▒czno╢ci pocztowej i telefonicznej. Temu celowi po╢wiΩcona by│a konferencja polsko-litewska w Augustowie, kt≤ra odby│a siΩ jeszcze w marcu 1938r. Porozumienie w Augustowie stworzy│o mo┐liwo╢µ dalszych negocjacji w Warszawie i w Kownie, kt≤re doprowadzi│y do podpisania w maju 1938 r. um≤w w sprawie og≤lnej │▒czno╢ci pocztowej i komunikacji kolejowej, a tak┐e ┐eglugi i sp│awu na Niemnie . To, czego poprzednio przez wiele lat nie uda│o siΩ osi▒gn▒µ, teraz rozstrzygniΩto w ci▒gu paru miesiΩcy. Oznacza│o to przede wszystkim olbrzymie u│atwienia dla ludno╢ci. Nareszcie stawa│a siΩ mo┐liwa normalna wymiana korespondencji pomiΩdzy Polsk▒ a Litw▒. Otwiera│a siΩ perspektywa wzajemnych wyjazd≤w, skontaktowania siΩ po latach wielu rodzin. W lipcu 1938 r. podjΩto sprawΩ stosunk≤w gospodarczych. Do Warszawy przyby│a specjalna delegacja litewska. W│adze polskie zwraca│y jednak uwagΩ, i┐ mimo zawarcia konwencji, prasa i czynniki spo│eczne Litwy nie chcia│y przystosowaµ siΩ do nowych form, czΩsto atakuj▒c rz▒d polski i staraj▒c siΩ jednocze╢nie utrzymaµ spo│ecze±stwo litewskie w stanie napiΩcia wobec Polski. Dopiero od jesieni nast▒pi│ prze│om. Rz▒d litewski zdecydowa│ siΩ wtedy m.in. na rozwi▒zanie Zwi▒zku Wyzwolenia Wilna, a tak┐e wp│yn▒│ na zmianΩ dotychczasowego nastawienia prasy. Te przejawy dobrej woli ze strony litewskiej pozwoli│y na odprΩ┐enie r≤wnie┐ ze strony polskiej. 22 grudnia 1938r. podpisany zosta│ uk│ad handlowy, normalizuj▒cy stosunki gospodarcze dw≤ch pa±stw. Najwa┐niejszym posuniΩciem, ╢wiadcz▒cym o dobrej woli rz▒du litewskiego, by│a zmiana na stanowisku pos│a litewskiego w Warszawie, kt≤ra nast▒pi│a na pocz▒tku 1939 r. Kazys Szkirpa, reprezentant bardziej sztywnego kursu, zosta│ odwo│any. Na jego miejsce wyznaczony zosta│ Jurgis Szaulys, kt≤ry dal siΩ poznaµ jako rzecznik porozumienia z Polsk▒. Jedn▒ z przyczyn, choµ bynajmniej nie jedyn▒ takiego obrotu spraw by│a nadzieja na uzyskanie poparcia Polski w zwi▒zku ze wzrastaj▒cymi naciskami niemieckimi w K│ajpedzie. Dlatego te┐ robi▒c gesty dobrej woli rz▒d litewski wystΩpowaµ zacz▒│ z konkretnymi sugestiami daleko id▒cego zbli┐enia, a nawet sojuszu wojskowego w zamian za efektywne poparcie w sprawie K│ajpedy. P│k. Mitkiewicz ujawni│ w swych pamiΩtnikach, i┐ 10 marca 1939 r. naczelny dow≤dca armii litewskiej, gen Stasys Rasztikis z│o┐y│ mu wrΩcz o╢wiadczenie o konieczno╢ci natychmiastowego porozumienia wojskowego miΩdzy Litwa a Polsk▒ w obliczu zagro┐enia niemieckiego, jednocze╢nie wyra┐aj▒c wolΩ z│o┐enia wizyty w Warszawie w celu przedyskutowania tego projektu z najwy┐szymi czynnikami wojskowymi w Polsce. Rz▒d polski nie by│ jednak w stanie przyj▒µ tych propozycji i wydaje siΩ, ┐e w perspektywie pope│ni│ powa┐ny b│▒d... Najwa┐niejsze w tych prze│omowych, ostatnich przed wybuchem wojny miesi▒cach by│y miΩdzypa±stwowe polsko – litewskie stosunki polityczne . Strona polska ci▒gle pilnie obserwowa│a neutraln▒ pozycjΩ Litwy. Interesowa│o j▒ zw│aszcza zachowanie Niemc≤w i ich pr≤by penetracji Litwy. Wyczulenie Polski na te sprawy by│o ze wszech miar zrozumia│e. Nic jednak nie wskazywa│o, a┐eby rz▒d litewski chcia│by odst▒piµ Niemcom choµby na jotΩ . W tej sytuacji dosz│o w dniach od 8 do 13 maja 1939 r. do oficjalnej wizyty gen Stasysa Rasztikisa w Polsce. Wizyta dosz│a do skutku w dwa miesi▒ce po utracie przez LitwΩ K│ajpedy, jednak nie os│abi│o to zainteresowania litewskiego sojuszem z Polsk▒. Rasztikis nie w▒tpi│ w klΩskΩ Niemiec w starciu z koalicj▒ anglo – francusko – polsk▒. Litwa, bΩd▒c aliantk▒ Polski mog│a my╢leµ o odebraniu K│ajpedy. Dlatego Rastikis ponowi│ swoj▒ propozycjΩ. Polacy nie podjΩli jednak litewskiej propozycji. Sugerowano, ┐e w nadchodz▒cym konflikcie polsko – niemieckim Kowno powinno zachowaµ neutralno╢µ. W Warszawie albo nie wierzono w tak gwa│towny zwrot Litwy, albo bagatelizowano wojskow▒ warto╢µ ewentualnego sojusznika. Litewski genera│ – jakby wychodz▒c naprzeciw w▒tpliwo╢ciom polskim – zapewnia│, ┐e sojusz polsko – litewski m≤g│by przybraµ szerszy charakter po przy│▒czeniu siΩ úotwy i Estonii. Litwini byli pewni, ┐e uda im siΩ zjednaµ swych nadba│tyckich s▒siad≤w. Mimo to ªmig│y-Rydz utrzyma│ swoje stanowisko. W rezultacie Litwa straci│a K│ajpedΩ – a Polska ma│ego, ale jak┐e wa┐nego sojusznika. Neutralno╢µ nie uchroni│a Litwy i tak od wojny, a jej los by│ ju┐ przes▒dzony na najbli┐sze sze╢µdziesi▒t lat – o czym ªmig│y nie m≤g│ wiedzieµ. W stosunkach polsko- litewskich wyra╝nie zmierza│o ku lepszemu, ale, niestety, miesi▒ce normalizacji by│y ju┐ policzone. We wrze╢niu 1939 r. Litwa mimo silnych nacisk≤w niemieckich zdecydowanie strzeg│a swej neutralno╢ci. Gdyby uleg│a, nasz przera╝liwie d│ugi front rozci▒gn▒│by siΩ o dalsze 500 km. Dodaµ do tego trzeba ludzkie podej╢cie do masy polskich uchod╝c≤w, wojskowych i cywilnych, z jakim spotkali siΩ oni na Litwie po klΩsce w e wrze╢niu 1939 r. Okres normalizacji polsko – litewskiej trwa│ kr≤tko – niespe│na p≤│tora roku. Chocia┐ w tym czasie wiele siΩ zmienia│o ku lepszemu i nastΩpowa│a dalsza poprawa – to jednak nie uda│o siΩ przezwyciΩ┐yµ uraz≤w, wrogo╢ci i uprzedze±, kt≤re nagromadzi│y siΩ przez lata. Wprawdzie zesz│y one na plan dalszy, nie wystΩpowa│y ju┐ tak jawnie – istnia│y jednak dalej. Nie nast▒pi│ zw│aszcza jaki╢ zasadniczy prze│om w postawie i psychice spo│ecze±stwa litewskiego wobec Polski i Polak≤w. Mia│y to ju┐ nied│ugo potwierdziµ rozwijaj▒ce siΩ wypadki... Maciej Roman
Historia | Pogl▒dy | Wywiady
| Heraldyka | Religia i polityka
| Polska daleka i bliska
|
Data publikacji
|
|
|
||||
|
|
|
