HISTORIA

Ju┐ od trzech lata dzia│aj▒ najstarsze ko│a Akcji Katolickiej w naszym kraju. Ponad rok temu zako±czy│ siΩ etap budowania podstaw organizacji, kt≤rej konieczno╢µ dzia│ania stwierdzi│ Jan Pawe│ II w 1993r., a kt≤r▒ p≤│tora roku p≤╝niej zainicjowa│ ks. prymas J≤zef Glemp, g│osz▒c, ┐e jej utworzenie jest „najwiΩkszym zadaniem stoj▒cym jeszcze w tym stuleciu przed Ko╢cio│em w Polsce”. Czym by│a przed wojn▒ ta organizacja, kt≤ra zdaniem papie┐a: ,,kiedy╢ w Polsce by│a tak ┐ywa i przynosi│a tyle wspania│ych owoc≤w...” ?

PojΩcia „Akcja Katolicka” pierwszy raz u┐y│ papie┐ ╢w. Pius X w wyst▒pieniu z 18.XII.1903r., a przede wszystkim w encyklice "Il fermo proposito" - dwa lata p≤╝niej, okre╢laj▒c tym mianem wszelkie zrzeszenia maj▒ce na celu uspo│ecznienie zasad katolicyzmu. W ╢cis│ym znaczeniu AkcjΩ Katolick▒ okre╢li│ Pius XI w encyklice "Ubi arcano Dei" z 23.XII. 1922r. Na jej podstawie episkopaty poszczeg≤lnych pa±stw rozpoczΩ│y pr≤by budowy zrΩb≤w Akcji, zwykle z za│o┐enia na bazie istniej▒cych stowarzysze±, choµ w praktyce tworzono odg≤rnie nowe struktury.

Ostatecznie ukszta│towa│y siΩ dwa modele: w│oski, reprezentowany przez Azione Cattolica Italiana i powielany w Hiszpanii i Ameryce úaci±skiej, a nastΩpnie w Polsce; oraz belgijski wypracowany w Jennesse Ouvriere Chretienne, stosowany we Francji i Kanadzie. W modelu w│oskim Akcja dzieli│a siΩ na 4 kolumny: mΩ┐czyzn, kobiet, ch│opc≤w i dziewcz▒t; w belgijskim na ╢rodowiska: wiejskie, robotnicze, szkolne, uniwersyteckie, oraz r≤┐nych zawod≤w inteligenckich. Akcja belgijska zosta│a przez Piusa XI w 1920r. uznana za wzorcow▒.

Pionierem korzeni Akcji w Polsce by│ abp. pozna±sko-gnie╝nie±ski E. Dalbor, kt≤ry 1 kwietnia 1920 r. w Poznaniu powo│a│ LigΩ Katolick▒. Wkr≤tce wykszta│ci│y siΩ dwa typy Ligi: pozna±ski i warszawski, na tle rywalizacji miΩdzy Gnieznem i Warszaw▒ o prymat w Ko╢ciele katolickim w Polsce. Ich zasiΩg i znaczenie spo│eczne by│y jednak niezbyt du┐e.

Dopiero zmiana sytuacji politycznej w Polsce – poprzez przejΩcie w│adzy przez spenetrowane przez masoneriΩ ╢rodowisko „sanacji”, sk│oni│o hierarchiΩ i wiernych do zdecydowanych dzia│a± w obronie cywilizacji chrze╢cija±skiej. W latach 1928-32 dosz│o do otwartego konfliktu miΩdzy Ko╢cio│em a w│adzami, kt≤rego szczyt przypad│ w 1931 r. podczas przygotowywania przez KomisjΩ Kodyfikacyjn▒ projektu nowego prawa ma│┐e±skiego, dopuszczaj▒cego rozwody i ╢luby cywilne, p≤╝niej za╢, przy okazji pr≤by legalizacji zabijania dzieci nienarodzonych, zbocze± i deprawowania nieletnich.

W tym okresie masowych akcji protestacyjnych spo│ecze±stwa, episkopat powo│a│ do ┐ycia w kwietniu 1930r. AkcjΩ Katolick▒, w│▒czaj▒c do± Stowarzyszenie M│odzie┐y Polskiej i Zjednoczenie Kobiet. Faktyczne rozpoczΩcie dzia│a± nast▒pi│o w listopadzie tego roku, gdy ks. kard. A. Hlond erygowa│ Naczelny Instytut Akcji Katolickiej, a Pius XI zatwierdzi│ statut., kt≤ry pozosta│ do wybuchu wojny jedynym w ╢wiecie statutem og≤lnokrajowym z mandatem papieskim.

Tworzenie Akcji hierarchia realizowa│a ╢ci╢le odg≤rnie, tworz▒c najpierw instytut naczelny, potem diecezjalny, a nastΩpnie oddzia│y parafialne, rekrutuj▒c cz│onk≤w poprzez wcielenie lub podporz▒dkowanie r≤┐nych stowarzysze±, a nawet bractw i k≤│ek r≤┐a±cowych. Spotka│o siΩ to z oporem ze strony wiernych i nie zosta│o faktycznie zrealizowane. Organizacje te okre╢lono wreszcie jako pomocnicze, a od 5 grudnia 1933r. pozwolono im ┐yµ w│asnym ┐yciem, wyra╝niej okre╢laj▒c bardziej ofensywn▒ spo│ecznie funkcjΩ Akcji.

Wspomniane protesty spo│ecze±stwa wobec poczyna± sanacji, w kt≤re zaanga┐owa│y siΩ powstaj▒ce instytuty Akcji Katolickiej, sk│oni│y pi│sudczyk≤w do ustΩpstw. Wyrazem nowej taktyki w│adz by│o rozporz▒dzenie Rady Ministr≤w z 27.X.1934r. o stowarzyszeniach s│u┐▒cych katolickim celom religijnym. Na jego podstawie mog│a rozwin▒µ siΩ w│a╢ciwa Akcja Katolicka.

16 kwietnia 1934 r. Konferencja Episkopatu w│▒cza do Akcji Zwi▒zek Katolicki i LigΩ Katolick▒ oraz tworzy strukturΩ cztero - kolumnow▒. Celem organizacji mia│o byµ pog│Ωbienie ┐ycia religijnego i moralnego oraz przeciwdzia│anie laicyzacji na wszystkich p│aszczyznach ┐ycia publicznego. Przeprowadzano rekolekcje i szkolenia dla dzia│aczy i cz│onk≤w, kt≤rych w samej tylko diecezji che│mi±skiej by│o 35 tys., wydawano czasopisma z miesiΩcznikiem „Ruch Katolicki” na czele. Drukowano wiele ksi▒┐ek, broszur i biuletyn≤w na tematy ┐ycia religijnego, kultury, edukacji i polityki. Szczeg≤lnie du┐▒ rolΩ w wychowaniu m│odego pokolenia do bardziej dojrza│ego ┐ycia religijnego, spo│ecznego i kulturalnego, zw│aszcza na wsi, odegra│y kolumny m│odzie┐owe. Za│o┐ono kilka o╢rodk≤w rekolekcyjnych i uniwersytet≤w ludowych. Choµ te┐ wyrz▒dzono sporo szkody przez odg≤rne ich faworyzowanie kosztem innych organizacji m│odzie┐owych o du┐ych zas│ugach.

DziΩki Akcji Katolickiej zaktywizowano wielu ╢wieckich katolik≤w do walki o spo│eczne panowanie Chrystusa, co by│o szczeg≤lnie rzadkie w╢r≤d inteligencji w XX-wiecznej Polsce. Przyk│adem takiego dzia│ania by│o aktywne w│▒czenie siΩ w 1936 roku Akcji do Instytutu Naukowego Badania Komunizmu. Akcja wywiera│a te┐ wp│yw na ┐ycie spo│eczno – polityczne kraju poprzez swoich cz│onk≤w w partiach politycznych i samorz▒dach. Jednym z najwa┐niejszych jej dokona± pozostanie u╢wiadomienie sporej czΩ╢ci spo│ecze±stwa o zagro┐eniach laicyzacji i potrzebie zorganizowania katolik≤w w ruchu religijno-spo│ecznym.

Tomasz Szkopek

Historia | Pogl▒dy |  Wywiady | Heraldyka | Religia i polityka | Polska daleka i bliska
Cz│owiek i cywilizacja | »ycie codzienne | Clintonland story | Podr≤┐e | Poradnik
UrzΩdy staropolskie

 Data publikacji
2000-02-25