to d╝wiΩk...to prowokacja...podw≤jna strategia...bohaterowie demolki...klecenie jako nowa ikonografia...chodzenie po cienkiej linie...hybrydyczne zachowanie...protest przeciwko machos wszelkiej ma╢ci...zasypka dla dzieci...wyj╢cie na Wsch≤d...wolno╢µ od obowi▒zku pisania wstΩp≤w... * Oto niekt≤re z okre╢le±, jakimi Harald Szeemann opisuje centralne wydarzenie tegorocznego 48-go Biennale w Wenecji - wystawΩ d'Apertutto. D│uga lista u│o┐ona przez dyrektora biennale - ka┐dy punkt odnosi siΩ do jednej z pokazywanych prac - najlepiej charakteryzuje sam▒ wystawΩ. Jej celem jest otwarto╢µ na indywidualne wyst▒pienia zaproszonych artyst≤w bez ┐adnych ograniczaj▒cych ram tematycznych.

Wolno╢µ od obowi▒zku pisania wstΩp≤w

   Harald Szeemann deklaruje, ┐e jego Biennale dotyczy przede wszystkim artystycznego "teraz", nie interesuj▒ go podsumowania (na koniec wieku), za nieefektywne uwa┐a syntezy, chodzi raczej o rejestracjΩ zmian jakie zachodz▒ w artystycznych strategiach i dostosowanie do nich formu│y wystawy. Arty╢ci ko±ca wieku rzadko pracuj▒ w sta│ym miejscu (w swoim atelier), wol▒ podr≤┐e od jednej wielkiej wystawy do kolejnej, od jednego biennale do nastΩpnego (Sa⌠ Paulo, Istambu│, Lyon, Kwangji, Johannesburg, Berlin), jak filmowcy je┐d┐▒ w poszukiwaniu miejsc do realizacji projekt≤w. Uczestnicz▒ w niesko±czonej ilo╢ci wystaw tematycznych i elastycznie reaguj▒ na ka┐dy temat, nie s▒ przy tym szczeg≤lnie zainteresowani polityk▒. Ponadto, to galerie komercyjne s▒ g│≤wnym motorem lansowania m│odych artyst≤w, to przy ich pomocy powstaj▒ najczΩ╢ciej nowe prace i, choµ nikt tego specjalnie nie manifestuje, to ich strategie koniec ko±c≤w maj▒ du┐y wp│yw na wielkie miΩdzynarodowe wystawy. Tak wiΩc wystawa jest zbiorem niesko±czenie otwartym, akceptuje wszystkie uwarunkowania, podkre╢la nomadyczno╢µ, jest otwarta na nowe, mniej znane obszary kulturowe, ale poniewa┐ w du┐ej mierze porusza siΩ kluczem galeryjnym, jej multikulturowo╢µ ma wyra╝ne granice. Rejestruje "teraz" i skupia siΩ na indywidualnych projektach.
   Choµ wystawa, kt≤rej g│≤wny koncept to otwarto╢µ, zak│ada niejako z g≤ry rozmaite niekonsekwencje, to u pocz▒tk≤w jej powstania le┐a│ problem zasadniczy: wpisania tak lu╝nej struktury w sztywny schemat weneckiego biennale. Biennale w Wenecji - matka wszystkich biennale, archetyp wielkich wystaw sztuki wsp≤│czesnej - ciesz▒ce siΩ ci▒gle du┐ym presti┐em - by│o jednocze╢nie symbolem rutyny wystawienniczej. Utrwalony system reprezentacji narodowych - ka┐dy kraj pokazuje swego najlepszego artystΩ - sprawia│, ┐e sama formu│a biennale (zw│aszcza, ┐e nacjonalizm nie jest ostatnio szczeg≤lnie popularny) by│a anachroniczna. Sytuacji tej nie by│o ju┐ w stanie zmieniµ Aperto - odbywaj▒ca siΩ od 1980 roku w weneckim Arsenale wystawa m│odych artyst≤w - kt≤ra podkre╢la│a tylko nieaktualny podzia│ na sztukΩ uznan▒ w pawilonach i tΩ m│od▒, do pawilon≤w aspiruj▒c▒ (dowodzi│y tego ostatnie bezbarwne edycje biennale Jean Claira czy Germano Celanta, na kt≤rym z Aperto zrezygnowano zastΩpuj▒c je wystaw▒ tematyczn▒). Biennale gwa│townie potrzebowa│o zmiany formu│y, zasadniczej transformacji i odm│odzenia. Zadanie to powierzono w│a╢nie Haraldowi Szeemannowi, legendarnemu kuratorowi, kt≤ry dziΩki nieprzeciΩtnej intuicji, tw≤rczemu traktowaniu swojej profesji oraz machiawelicznemu wyczuciu politycznemu od lat 60. utrzymuje siΩ na kuratorskiej fali. Szeemann w 1968 roku protestowa│ przeciwko systemowi nagr≤d na biennale w Wenecji i choµ protestuj▒cy zostali wtedy rozpΩdzeni przez policjΩ, nagrody na d│ugi czas zniesiono. W 1980 roku to on w│a╢nie zainicjowa│ Aperto, kt≤re mia│o biennale od╢wie┐yµ. W 1999 okaza│ siΩ najodpowiedniejsz▒ osob▒ do zasadniczej - zaplanowanej na tΩ i na nastΩpn▒ edycjΩ biennale - zmiany: otwarto╢µ przede wszystkim. Ale Szeemann jako kurator jest odpowiedzialny jedynie za wystawΩ d'Apertutto, kt≤ra pomieszczona zosta│a co prawda nie tylko w rozszerzonych znacznie przestrzeniach Arsena│u, ale tak┐e w najwiΩkszym na Giardini di Castello pawilonie w│oskim. Arty╢ci w│oscy zostali rozproszeni w r≤┐nych miejscach wystawy rezygnuj▒c z wystΩpowania w zwartej narodowej reprezentacji.

Pytanie o pawilony narodowe

Inne pawilony pozosta│y jednak pod kierownictwem kurator≤w z poszczeg≤lnych kraj≤w. Szeemann przedstawiaj▒c og≤ln▒ koncepcjΩ biennale m≤g│ jedynie zasugerowaµ zaproszenie artyst≤w m│odych, a najlepiej artystek (one to zdaniem kuratora najwyra╝niej wp│ywaj▒ na oblicze dzisiejszej sztuki); interpretacja tej sugestii - jak mo┐na przekonaµ siΩ na Giardini di Castello - jest do╢µ zr≤┐nicowana. Tak wiΩc uk│ad geopolityczny w parku Giardini pozosta│ w│a╢ciwie nienaruszony: du┐e kraje maj▒ du┐e pawilony w dobrze eksponowanych miejscach, mniejsze najszΩ╢ciej za kana│em, kt≤ry dzieli teren na dwie czΩ╢ci. Ale tym razem im dostojniejszy pawilon tym bardziej anachronicznie wygl▒da na tle lekkomy╢lnego d'Apertutto. W pawilonie brytyjskim ogl▒damy dekoracyjne, l╢ni▒ce i p│askie malarstwo Gary Hume'a; w niemieckim rozbudowan▒ instalacjΩ Rosemarie Trockel: na 3 monumentalnych projekcjach widzimy: wpatrzone w nas ogromne (lewe) oko, futurystyczne dormitorium oraz rozbawione, je┐d┐▒ce ma│ymi pojazdami dzieci na skwerze - tekst towarzysz▒cy prezentacji przekonuje nas, ┐e mamy do czynienia z parabol▒ - tyle, ┐e napiΩt▒ do granic wytrzyma│o╢ci - ludzkiego losu.
	Ann Hamilton w pawilonie ameryka±skim przedstawia zwi▒zan▒ z jej zainteresowaniem ╢wiatem niewidomych instalacjΩ, na kt≤r▒ sk│ada siΩ gigantyczna transkrypcja na alfabet Braille'a poematu Charlesa Rezinkoffa, sypi▒cy siΩ wzd│u┐ ╢cian r≤┐owy pigment i towarzysz▒cy temu g│os Abrahama Lincolna tyle, ┐e s│yszalny jako kod fonetyczny: litera po literze. W pawilonie rosyjskim zaprezentowano sztukΩ zwierz▒t: malarstwo s│oni i fotografie szympansa firmowane przez sp≤│kΩ Komar & Melamid. GrΩ ze status quo na Giardini podejmuje Rirkrit Tiravanija (zaproszony w ramach d'Apertutto), kt≤ry zaproponowa│ wybudowanie pawilonu swojego kraju - Tajlandii. Wprowadza dyskurs bardzo prywatny - zaprojektowany przez niego pawilon to niewielki drewniany podest, na kt≤rym w trakcie biennale maj▒ wystΩpowaµ tajlandzkie dziewczΩta wykonuj▒ce ta±ce narodowe.
CzΩ╢µ "nowych kraj≤w" otrzyma│a mo┐liwo╢µ przedstawienia swoich artyst≤w na terenie Arsena│u (np. Argentyna, Meksyk, Litwa) lub w innych punktach miasta (Irlandia, Portugalia). Ale biennale bΩdzie musia│o w przysz│o╢ci bardziej radykalnie uporaµ siΩ ze struktur▒ pawilon≤w narodowych. Anachroniczne jest przede wszystkim ograniczanie liczby uczestnik≤w do posiadaczy wybudowanych najczΩ╢ciej jeszcze przed wojn▒ pawilon≤w, tak┐e r≤┐nice w strategiach wyboru artyst≤w sprawiaj▒, ┐e poszczeg≤lne wyst▒pienia zaprzeczj▒ sobie na wzajem. O tym, ┐e zmiana charakteru wyst▒pie± narodowych jest mo┐liwa ╢wiadczy kilka udanych przedsiΩwziΩµ: pawilon kraj≤w nordyckich, kt≤ry sta│ siΩ doskona│▒ maszyn▒ promocyjn▒ artyst≤w ca│ego regionu, wspomniany ju┐ "rozproszony" przestrzennie pawilon w│oski, pawilon du±ski, w kt≤rym zaprezentowano ameryka±skiego artystΩ.

Lekko - my╢lno╢µ

   Tym co najbardziej znosi racjΩ sztywnego trzymania siΩ starej formu│y biennale jest kontrast z wystaw▒ d'Apertutto. Czasem ci sami arty╢ci, kt≤rzy teraz bior▒ w niej udzia│, wcze╢niej byli w pawilonach (np. nagrodzona g│≤wna nagrod▒ w 1997 roku Pipilotti Rist w pawilonie szwajcarskim), ale ich prezentacjom zdecydowanie sprzyja bardziej otwarta struktura.

   Lekko╢µ, nieokre╢lono╢µ i zmienno╢µ formy wynikaj▒cej jedynie z kontekstu podjΩtej w│a╢nie gry │▒czy wiele prac m│odych artyst≤w na d'Apertutto. Kluczowe jest te┐ przekonanie, ┐e o grΩ w│a╢nie tu chodzi i wynikaj▒c▒ z niej przyjemno╢µ wydobycia nieoczekiwanych w tym zestawie znacze±. Formalnie arty╢ci pos│uguj▒ siΩ rozmaitymi procedurami i technologiami. Wsp≤lna jest pewna heterogeniczno╢µ wynikaj▒ca ze ╢wiadomo╢ci, ┐e tworz▒ w ╢wiecie nasyconym artystyczn▒ energi▒ i produkcj▒, a jednocze╢nie ograniczonym estetycznie i komunikowalnym niemal wy│▒cznie poprzez media. Dlatego czΩsto pracuj▒ jak DJ-je, komponuj▒ z gotowych element≤w, tak┐e z prac innych artyst≤w, przeskakuj▒c o kilka p≤l semantycznych, kreuj▒ nowe znaczenia. Douglas Gordon w pracy Through the mirror wykorzysta│ fragment z filmu Martina Scorsesee Taks≤wkarz. S│ynna scena monologu g│≤wnego bohatera przed lustrem zosta│a zamieniona w dialog: pierwotna scena i jej lustrzane odbicie znalaz│y siΩ na przeciwleg│ych ╢cianach i zosta│y zdesynchronizowane w ten spos≤b, ┐e powtarzaj▒ce siΩ kiludziesiΩciosekundowe sekwencje op≤╝niaj▒ siΩ jedna wzglΩdem drugiej a┐ do ponownej synchronizacji na czas jednej sekwencji. WewnΩtrzna rozmowa bohatera materializuje siΩ, podw≤jno╢µ, dwie strony sytuacji ╢cieraj▒ siΩ w dynamicznym dialogu.

Praca Maurizio Cattelan to z│o┐one rΩce wystaj▒ce z warstwy r≤wno pokrywaj▒cego pomieszczenie piasku, po chwili obserwacji, mo┐na siΩ zorientowaµ, ┐e rΩce lekko siΩ poruszaj▒ i nale┐▒ prawdopodobnie do ┐ywej osoby, znajduj▒cej siΩ pod spodem. Plotka, kt≤r▒ artysta pos│uguje siΩ profesjonalnie, donosi, ┐e to wynajΩty fakir spoczywa pod cienk▒ warstw▒ lekko wilgotnego piasku ca│y dzie± z p≤│godzinn▒ przerw▒ co dwie godziny.
	Pippilotti Rist ustawi│a w p≤│otwartych drzwiach ogromn▒ maszynΩ. Zaciekawieni zwiedzaj▒cy wpatruj▒ siΩ w czarn▒ czelu╢µ jej otworu, z kt≤rej co 3 minuty wydobywaj▒ siΩ na zewn▒trz poka╝nych rozmiar≤w ba±ki mydlane, praca zatytu│owana jest Nothing.
Job Koelewijn wykona│ ╢ciankΩ z zasypki dla niemowl▒t. Sterylnie wygl▒daj▒ca, prosta forma przy najl┐ejszym dotkniΩciu osypuje siΩ. Jednak │atwo tej efemerycznej konstrukcji - kt≤rej w│a╢ciwym tematem s▒ zachodz▒ce w niej zmiany - przywr≤ciµ pierwotn▒ formΩ z pomoc▒ przygotowanych szablon≤w. Koelewijn, co dla niego charakterystyczne, u┐ywa minimalistycznej formy jako elementu gry (jako pracΩ dyplomow▒ zaprojektowa│ mycie pawilonu Rietvelda przez kobiety w holenderskich strojach ludowych).

Bohaterowie demolki

   Instalacje Johna Bocka wywodz▒ siΩ z wsze╢niejszych performance'≤w, kt≤re w ekstrawagancki spos≤b odzwierciedlaj▒ jego lektury, absurdaln▒ inwencjΩ lingwistyczn▒ oraz fascynacjΩ akcjonizmem wiede±skim. Budowane przez niego pomieszczenia staj▒ siΩ polem walki i miejscem orgiastycznych dewastacji: piΩciopoziomowa wie┐a, pok≤j z podniesion▒ pod│og▒, gdzie na wy┐szym poziomie widzowie mogli ogl▒daµ na monitorach odbywaj▒ce siΩ poni┐ej tajemne orgie lub tylko ich rejestracje. Sekret jest bowiem istotn▒ czΩ╢ci▒ ca│ej zabawy. Powsta│y w Wenecji Kartoffelraum jest mniej mroczny, raczej dzieciΩco rozpasany: trzeba w╢lizgn▒µ siΩ przez dziurΩ do przytulnej wysypanej kartoflami i wy│o┐onej kartoflopodobnymi obiektami przestrzeni.
   Zniszczenie mniej niefrasobliwe, ale i bardziej agresywne jest w│a╢ciwe pracy Moniki Bonvicini. Postrzega ona otoczenie miejskie-architekturΩ jako zbi≤r kod≤w socjologicznych, syntaktycznych i semantycznych, analizuje je jako przejaw fizycznego wrΩcz ograniczenia. Architektura jest ╢wiadectwem to┐samo╢ci. CzΩ╢µ jej prac podkre╢la│a statyczn▒ naturΩ architektury, hieratyczno╢µ, w kt≤r▒ wpisana jest te┐ jej przysz│o╢µ - historyczna ruina. Inne, i taka jest instalacja na d'Apertutto, jest agresywnym dzia│aniem przeciw statyczno╢ci bia│ych architektonicznych przestrzeni: przeciw temu aby kobiety ┐y│y w architekturze zaprojektowanej przez mΩ┐czyzn, przeciw bia│ej sterylnej przestrzeni wystawienniczej, kt≤rej tradycja wywodzi siΩ z minimal artu i sztuki konceptualnej i wreszcie pracy w przestrzeni studia, kt≤ra zaczyna siΩ gdy przychodzi nuda. I Believe in the Skin of the Things as in that of the Woman - to sze╢cian z p│yt gipsowych podziurawiony silnymi uderzeniami. Na ╢cianach wypisane mazakiem cytaty z klasyk≤w teorii architektury (Witruwiusz, Alberti) mieszaj▒ siΩ z erotycznymi (seks jest wrogiem geometrii) rysunkami.

Pasa┐ wideo

   Na d'Apertutto spaceruje siΩ w p≤│mroku, bowiem bardzo wiele wystawionych prac to instalacje wideo. Ale nie zapowiada to wcale nudy wyciemnionych pomieszcze±, czarnych kotar i ogl▒dania kolejnych, statycznych projekcji na ╢cianie. Sztuka pos│uguj▒ca siΩ wideo jest w Wenecji dynamiczna, wystawiana lekko, bezpretensjonalnie, zaskakuje r≤┐norodno╢ci▒ i jako╢ci▒ zaproponowanych formu│.
   Nagrodzona praca Douga Aitkena Electric Earth sk│ada siΩ z kilku projekcji, kt≤re zmuszaj▒ do spaceru przez kolejne pomieszczenia. Na pierwszym ekranie ogl▒damy m│odego mΩ┐czyznΩ le┐▒cego na │≤┐ku i zmieniaj▒cego pilotem kana│y telewizora. Rytm przeskakiwania z kana│u na kana│ przesuwa siΩ na jego ruchy i percepcjΩ otoczenia, jakby percepcja przesz│a na wy┐szy poziom. Na nastΩpnych projekcjach ogl▒damy go spaceruj▒cego po podmiejskich rejonach Los Angeles, wszystko pulsuje w rytmie jego krok≤w i jego rytmicznie przyspieszonego oddechu. Niezwyk│e oddzia│ywanie tej pracy, kt≤ra nie pozwala zatrzymaµ siΩ i ogl▒daµ, a zmusza do w│▒czenia siΩ w przenikaj▒cy projekcje ruch, polega na technice ciΩµ, gdzie niekt≤re klatki zostaj▒ na sekundΩ wstrzymane. Struktura filmu przechodzi w mantrΩ. Pocz▒tkowy impuls rozchodzi siΩ falami: obejmuje najpierw bohatera filmu, potem przestrze± miasta. Ale impuls ten ma charakter entropijny, z czasem wygasa i w ostatniej scenie widzimy mΩ┐czyznΩ odchodz▒cego pustym tunelem.

   Praca m│odej artystki z Belgradu Vesny Vesic (1975) - Cleanse me and I shall be more white than snow dotyczy oczyszczenia i wyzwolenia emocji (swoj▒ bezpo╢rednio╢ci▒ przywodzi na my╢l wyst▒pienie Mariny Abramovic na Biennale w 1997). Na ekranie ogl▒damy twarz, kt≤ra na pocz▒tku filmu jest przes│oniΩta w│osami, potem ods│ania siΩ i widzimy p│yn▒ce │zy. P│acz▒ca twarz pokazywana jest w du┐ym zbli┐eniu, kamera wΩdruje jak po rozleg│ym pejza┐u: drgaj▒cy podbr≤dek, mokry policzek, skro±,. Na koniec sekwencji zas│ona w│os≤w opada.
   Na pracΩ wideo Shirin Neshat Turbulance sk│adaj▒ siΩ dwie projekcje: jedna na przeciwko drugiej. Na jednym ekranie mΩ┐czyzna ╢piewa ira±sk▒ pie╢± mi│osn▒, kiedy ko±czy podnosi siΩ aplauz publiczno╢ci, potem milcz▒c czeka. Wtedy, na drugim ekranie, zawoalowana kobieta zwr≤cona do pustej sali zaczyna swoj▒ pie╢±. Jej ╢piew jest pozbawiony melodii, to raczej wyznanie: nadludzkie, wibruj▒ce d╝wiΩki. Widz stoi w pe│nej napiΩcia przestrzeni pomiΩdzy obiema scenami.
   Ann-Sofi SidΘn prezentuje instalacje Who told Chambermaid z│o┐on▒ z monitor≤w ustawionych na p≤│kach w╢r≤d rΩcznik≤w i innych akcesori≤w. Na ekranach widzimy sceny z hotelowych pokoi: kto╢ ogl▒da telewizjΩ, naga kobieta gra z mΩ┐czyzn▒ w szachy, kto╢ inny ╢pi. Sens pracy staje siΩ jasny, kiedy u╢wiadomimy sobie, ┐e sceny s▒ nakrΩcone ukryt▒ kamer▒...
   Na tym tle zupe│nie inaczej ogl▒da siΩ w polskim pawilonie wyr≤┐nion▒ pracΩ Katarzyny Kozyry úa╝nia mΩska. Wenecja jest oddalona o dobre ponad 1000 km od rodzimych dyskusji prasowych, oskar┐e± o skandal, │amanie zasad dobrego smaku itp. Na instalacjΩ Kozyry sk│adaj▒ siΩ cztery projekcje wideo na dwustronnych ekranach, zamontowanych na wielok▒tnym, tworz▒cym zamkniΩt▒ przestrze± parawanie - tak, ┐e mo┐na j▒ kontemplowaµ wewn▒trz wyizolowanej "wie┐y" mog▒c ogarn▒µ jednocze╢nie wszystkie projekcje lub obchodz▒c wzniesion▒ na ╢rodku pawilonu konstrukcjΩ, ogl▒daj▒c po kolei nastΩpuj▒ce po sobie sekwencje. Ogl▒damy toaletΩ mΩsk▒. Ukryta kamera pozwala, podobnie jak w úa╝ni (┐e±skiej) rejestrowaµ niezafa│szowan▒ prostotΩ zachowa±. Film, w│a╢ciwie niezwykle dekoracyjny, pokazuje subtelne relacje miΩdzy cia│ami, choµ manipuluje jednocze╢nie ╢wiadomo╢ci▒ naruszonej intymno╢ci i cielesnej atrakcyjno╢ci. Ale je╢li co╢ zostaje naruszone, to raczej nie poczucie przyzwoito╢ci, ale kanon ikonograficzy: widz jest zmuszony do kontemplowania nagiego mΩskiego cia│a w k▒pieli. To dyskurs o to┐samo╢ci i jej reprezentacji, a tak┐e o jej mo┐liwych zmianach, podw≤jno╢ci: na ma│ych monitorach w g│Ωbi pawilonu ogl▒damy przemianΩ Kozyry w mΩ┐czyznΩ - charakteryzacjΩ, kt≤ra pozwoli przenikn▒µ jej do dostΩpnej tylko im enklawy.

Transplantacja

Na wystawie wyr≤┐nia siΩ grupa (12) artyst≤w chi±skich. To najbardziej widoczna na d'Apertutto brama na Wsch≤d i jedne z nielicznych nie apolitycznych prac. Ich polityczno╢µ nie wynika zreszt▒ nie tyle z konkretnego zaanga┐owania lub ostrych protest≤w, co z widocznej w pracach podw≤jnej strategii: trzeba dzia│aµ tak, aby byµ akceptowanym w Chinach i zrozumia│ym na Zachodzie. St▒d wiele prac operuje pastiszem, podw≤jnym przymru┐eniem oka. Obrazy Wang Xingwei przedstawiaj▒ ironiczne kompilacje dzie│ wczesno dwudziestowiecznej tradycji. Na obrazie Poor Old Hamilton widzimy chi±skiego ch│opca karconego za zbicie Wielkiej Szyby Duchampa. Cai Guo-Qiang wykona│ oko│o 100 naturalnej wielko╢ci figur, kt≤re wygl▒daj▒ na niewinne sceny rodzajowe. W czasie Rewolucji Kulturalnej s│u┐y│y jako wizerunki propagandowe przedstawiaj▒ce horror ┐ycia w przedrewolucyjnych Chinach.
	Du┐o bardziej drastyczne i pozbawione historycznego kostiumu s▒ fotografie i dokumentacja performance'≤w Zhang Huan. Performance 12 Square Meters odby│ siΩ w brudnej toalecie publicznej w teatrze na Dong Cun (East Village) - ubogich przedmie╢ciach Pekinu, gdzie na pocz▒tku lat 90. zamieszkiwa│a spo│eczno╢µ artystyczna miasta. Na zdjΩciu widzimy cia│o artysty natarte miodem i olejem, oblepione dziesi▒tkami much.
Na innej fotografii nosz▒cej tytu│ Raising an Unnamed Mountain by a meter metrowej wysoko╢ci stos nagich cia│ spoczywa na niewielkim wzniesieniu. Estetyka tych prac wyra╝nie siΩ odr≤┐nia, choµ z pewno╢ci▒ nie jest egzotyczna. Na wystawie, kt≤ra ma strukturΩ pojedynczych wydarze± intensywno╢µ ich przekazu jest niestety, pozbawiona kontekstu. Prace artyst≤w chi±skich, u╢wiadamiaj▒, ┐e formu│a otwarto╢ci w niekt≤rych przypadkach sprawia, ┐e prace wygl▒daj▒ jak transplantacje, sztuczne wtrΩty na pogodnej wystawie.

Wielkie narracje

   Rytm d'Apertutto buduje punktowanie wystawy nielicznymi pracami kluczowych klasyk≤w wsp≤│czesnych,m.n. Sigmara Polke, Chrisa Burdena, Louise Bourgoisa, patronuje ca│ej wystawie umieszczona przy wej╢ciu na teren Arsena│u praca Bruce'a Naumana z 1984 Poke in the Eye/Nose/Ear.

   Podobny charakter istotnej obecno╢ci ma prezentacja w pawilonie szwajcarskim dzia│a± Romana Signera - rze╝biarza, kt≤rego koncepcja rze╝by dos│ownie rozsadza granice gatunku. Dla Signera dematerializacja czasowych struktur obiektu jest w│a╢ciwym celem. NajczΩ╢ciej pracuje u┐ywaj▒c energii wody, wiatru, ognia i eksplozji. Wyr≤┐nia trzy etapy istnienia pracy: obiekt nosz▒cy potencjaln▒ energiΩ wydarzenia, praca w procesie, np. eksplozja, co jest najbardziej energetyzuj▒cym elementem ka┐dego projektu, i to co jest rezultatem wydarzenia. W pawilonie mo┐na ogl▒daµ wszystkie fazy pracy, choµ etap ╢rodkowy jedynie na dokumentacji wideo. NajwiΩksz▒ salΩ pawilonu wype│niaj▒ dziesi▒tki niewielkich bomb, kt≤rych potencjaln▒ detonacjΩ, w chwili gdy spad│y z umocowa± w suficie zamortyzowa│y miΩkkie pojemniki z g▒bki. Inna praca to Bicycle: w wej╢ciu do pawilonu artysta je╝dzi│ na rowerze wok≤│ s│upa obwijaj▒c na nim ┐≤│ta ta╢mΩ. úagodny absurd tego dzia│ania wsp≤│gra z dzia│aniami m│odych artyst≤w na d'Apertutto.

   Harald Szeemann wierzy w utopie, co ma zwi▒zek z p≤╝nymi latami 60. kiedy zaczyna│ swoj▒ dzia│alno╢µ kuratorsk▒. Tyle, ┐e sztuka lat 90. nie wydaje siΩ specjalnie utopiom ho│dowaµ, a Szeemann ukszta│towa│ (w miarΩ mo┐liwo╢ci) swoje biennale tak, aby wyci▒gn▒µ z niej konsekwencje. Wystawa jest prowokacyjnie lekka, pozwala zakosztowaµ zabawy jak▒ maj▒ arty╢ci robi▒c swoje prace ( Rist, Rhoads, Bock ) i zobaczyµ jakie stawiaj▒ pytania. Szeemann osi▒gn▒│ bardzo wiele, prze│ama│ wiele barier jakie krΩpowa│o biennale i jak siΩ wydaje nieodwracalnie je zmieni│. Jednocze╢nie d'Apertutto ujawnia rozmaite niekonsekwencje lub konsekwencje otwarto╢ci (pod pewnym k▒tem). Zapraszaj▒c 12 artyst≤w chi±skich w 10 rocznicΩ wydarze± na placu Tiananmen, Szeemann nie wspomina o tym kontek╢cie, przenosz▒c akcent raczej na komercyjn▒ obecno╢µ Wschodu. Inaczej jest z wojn▒ w Kosowie, kt≤ra pojawia siΩ z kolei czΩsto jako legitymacja dla wielu prac, tyle, ┐e trudno spodziewaµ siΩ radykalizmu. W pawilonie austriackim siostry Christine i Irene Hohenbⁿchlers wznios│y modelowy drewniany domek dla, jak czytamy w ulotce, powracaj▒cych do Kosowa uciekinier≤w. Tyle, ┐e domek nigdzie poza Giardini nie znajdzie zastosowania. Soo-Ja Kim swoj▒ podr≤┐uj▒c▒ z wystawy na wystawΩ ciΩ┐ar≤wke ( Cities on the Move - Bottari Truck in Exile ) opatrzy│a dedykacj▒ dla Kosowian. Tocz▒cej siΩ wojny nie widaµ tylko w pawilonie Jugos│owia±skim, w kt≤rym prace reprezentuj▒ metafizyczny symbolizm. Biennale wydaje siΩ bowiem znosiµ wszelk▒ dookre╢lono╢µ czy radykalizmy. St▒d podobnie ominiΩte zostaj▒ alternatywne przestrzenie kultury, nieobecny jest niemal dyskurs feministycany mimo, ┐e wystawa tyle miejsca po╢wiΩca artystkom. Ale otwarcie zawsze odbywa siΩ pod jakim╢ k▒tem.