We wczesnych latach 20. Franz Kafka zanotowa│ enigmatycznie: "Co budujesz? ChcΩ wykopaµ przej╢cie. Jaki╢ postΩp musi nast▒piµ. Moje stanowisko mie╢ci siΩ zbyt wysoko. Kopiemy dziurΩ Babel." Szokuj▒ce przekrΩcenie s│owa w notatce Kafki przekszta│ca metaforΩ wie┐y Babel w obraz dziury w ziemi.

Zamiast konstruowaµ monumentalne obecno╢ci, proponuje on aktywn▒ kreacjΩ nieobecno╢ci, kt≤ra musi zostaµ wykopana z ziemi, aby umo┐liwiµ posuniΩcie spraw do przodu. Katastrofa w Babel, jak wiemy, spowodowa│a utratΩ uniwersalnego jΩzyka wsp≤lnego dla ca│ej ludzko╢ci. Intryguj▒cy pomys│ Kafki to propozycja realizacji marzenia o uniwersalnym porozumieniu przez wykopanie dziury raczej ni┐ wzniesienie monumentalnej wie┐y. Oba te pomys│y prowadz▒ do r≤┐nych wynik≤w. Podczas gdy wie┐a daje wysoko po│o┐ony punkt widzenia i og≤lny obraz pewnego terytorium, podziemne przej╢cie nie daje generalnego obrazu, lecz zaledwie nik│▒ mo┐liwo╢µ stworzenia po│▒czenia.

Metafora wie┐y Babel jeszcze bardziej komplikuje siΩ w innej powie╢ci Kafki, zatytu│owanej "Przy budowie Chi±skiego Muru". Nowa wie┐a Babel ma zostaµ wzniesiona na fundamencie Wielkiego Muru Chi±skiego. Plany te dziwi▒ narratora powie╢ci, kt≤ry pyta sam siebie czy mo┐na u┐yµ muru jako fundamentu. Co wiΩcej, mur ten jest niedoko±czony, sk│ada siΩ ze skomplikowanego systemu ╢cian, kt≤re maj▒ znaczne luki. Konstrukcja ta jest w gruncie rzeczy zupe│nie bezu┐yteczna, je╢li chodzi o jej rzekomy cel, jakim jest powstrzymanie lud≤w wΩdrownych z p≤│nocy. DziΩki budowie w rzeczywisto╢ci wzrasta poczucie jedno╢ci w╢r≤d chi±skich budowniczych. Wie┐a, kt≤rej celem jest uniwersalna komunikacja, spoczywa na fundamentach zbudowanych z fragment≤w muru i linii demarkacyjnych, kt≤re choµ pod powierzchni▒ ci▒gle s▒ obecne.

W kafkowskiej wizji wie┐y Babel zawarte s▒ liczne binarne opozycje: wie┐a i dziura, wysoko po│o┐ona perspektywa i podziemny punkt widzenia ,orientacja pionowa i horyzontalna, pozycja nadrzΩdna i podrzΩdna. Murom przeciwstawione s▒ luki, obecno╢ciom - nieobecno╢ci. W tek╢cie przywo│ywane s▒ te┐ rozr≤┐nienia geograficzne pomiΩdzy p≤│noc▒ i po│udniem, zachodem i wschodem, a tak┐e rozr≤┐nienie pomiΩdzy ludami wΩdrownymi i osiad│ymi. Na koniec sygnalizowana zostaje mo┐liwo╢µ innej, podziemnej komunikacji uniwersalnej.

Ta szczeg≤lna koncepcja mur≤w czΩ╢ciowych zosta│a zrealizowana we wczesnych latach 90, nie w Chinach, ale, na przyk│ad w Berlinie. gdzie przez okres ponad roku powiΩksza│y siΩ luki w murze, kt≤ry w ko±cu znikn▒│. Podczas, gdy rozmontowywano wyra╝ne binarne opozycje pomiΩdzy Wschodem i Zachodem na powierzchni ziemi i tworzono nowe koncepcje globalnego porz▒dku ╢wiata, inne, niejasne i nak│adaj▒ce siΩ rozr≤┐nienia powsta│y niemal jednocze╢nie na poziomie lokalnym. Opozycja pamiΩdzy Niemcami i nie-Niemcami przejΩ│a wiΩkszo╢µ konotacji tradycyjnie kojarzonych z podzia│em na Wsch≤d i Zach≤d: takich jak nowoczesno╢µ i zacofanie lub demokracja i Wschodni despotyzm albo elestyczno╢µ, tolerancja i statyczny fundamentalizm. Te opozycje stanowi│y system luster, s│u┐▒cy szybkiemu procesowi redefiniowania niemieckiej to┐samo╢ci.

Wracaj▒c do plan≤w Kafki powiedzieµ mo┐na jedynie, ┐e choµ babilo±skie marzenie o uniwersalnym porozumieniu przekszta│ci│o siΩ w nowe og≤lne wizje globalnej unifikacji i komunikacji, jego fundament by│ ci▒gle mocno osadzony w systemie rozbitych lokalnych opozycji i podzia│≤w, kt≤re wci▒┐ nadawa│y orientacjΩ przestrzenn▒ i czasow▒ i tworzy│y mniej lub bardziej rasistowskie podzia│y pomiΩdzy osiad│ymi i wΩdrownymi ludami. Podczas gdy teorie o globalizacji i dyskusje na temat nowych technicznych ╢rodk≤w uniwersalnej komunikacji dawa│y generalny ogl▒d z perspektywy wysoko po│o┐onej, perspektywa parterowa, tak jak rozumia│ j▒ Kafka, dalej musia│a radziµ sobie z istnieniem czΩ╢ciowych mur≤w i podzia│≤w w swoich fundamentach i ze skomplikowan▒ binarn▒ struktur▒ nieobecno╢ci i obecno╢ci. Tak wiΩc, w gruncie rzeczy, komunikacja uniwersalna i opozycje binarne nie wykluczaj▒ siΩ lecz pozostaj▒ ze sob▒ w dialektycznym zwi▒zku.

To ciekawe, ┐e podobna dystrybucja opozycji geograficznych istnieje u podstaw tego jedynego jΩzyka , kt≤ry mo┐na by nazwaµ dzi╢ uniwersalnym, tzn. kodu cyfrowego. Kiedy przyjrzymy siΩ bli┐ej tworzeniu kodu przez Georga Wilhelma Leibniza pod koniec XVII wieku, widaµ jaki╢ szczeg≤lny cyfrowy orientalizm: aby dowie╢µ, ┐e jego wynalazek jest naprawdΩ uniwersalny w tym sensie, ┐e mo┐e przedstawiaµ uniwersalne prawa nauki i pe│en system metafizyki....por≤wna│ on go do znak≤w chi±skich I Ging w KsiΩdze Przemian. Przyr≤wnuj▒c przerywane linie chi±skich heksagram≤w do zer, a ca│e linie do jedynek , Leibniz omy│kowo doszed│ do wniosku, ┐e oba kody znacz▒ to samo i przedstawiaj▒ uniwersalne zasady w najbardziej abstrakcyjny spos≤b. Dokonuj▒c tego zr≤wnania Leibniz po prostu odzwierciedli│ sw≤j w│asny kod w symbolach chi±skich i og│osi│, ┐e s▒ one identyczne. W ten spos≤b potwierdzi│ uniwersaln▒ prawdziwo╢µ swojego w│asnego kodu.

Ueno Toshiya opisa│ podobny spos≤b odzwierciedlania jako machinΩ obraz≤w: poprzez odbicie w symbolicznych p≤│-zwierciad│ach, ludzie Zachodu, nie s▒ w stanie dostrzec zawsze iluzorycznej kultury Wschodu lecz patrz▒ na samych siebie. Wiele stereotyp≤w pojawia siΩ, twierdzi on, kiedy binarne opozycje s▒ przypisane Zachodowi i nie-zachodnim obszarom geograficznym.

Szczeg≤lnym przyk│adem takiego stereotypu jest wci▒┐ powracajacy obraz "uniwersalnego obcego", jednostki, kt≤ra wyra┐a warto╢ci uniwersalne, choµ sama nale┐y do jakiego╢ innego ╢wiata kulturowego. W tym obrazie zawarte s▒ niemo┐liwe do po│▒czenia opozycje: pojΩcie og≤lnie przyjΩtego systemu warto╢ci zostaje przekazane przez przeciwn▒ koncepcjΩ czego╢ ca│kowicie nieznanego. Regu│a zostaje wyra┐ona przy pomocy swojego wyjatku. Ten stereotyp funkcjonuje jako punkt styku przekazuj▒cy relacje pomiΩdzy uniwersalnym i poszczeg≤lnym systemem warto╢ci, nowym i tradycyjnym kodem oznaczania, lub te┐ tym co globalne i tym co lokalne.

W czasach Leibniza w wyobra╝ni europejskiej rolΩ "uniwersalnych obcych" pe│nili Chi±czycy. Ze wzglΩdu na swoj▒ rzekomo abstrakcyjn▒ i sztuczn▒ naturΩ Chi±czycy dostarczali te┐ prototyp≤w przy tworzeniu schemat≤w uniwersalnego jΩzyka.

Hebrajski r≤wnie┐ by│ uwa┐any za prototyp uniwersalnego jΩzyka. WiΩkszo╢µ ekspert≤w tego czasu by│a przekonana, ┐e hebrajski by│ utraconym pierwotnym jΩzykiem ludzko╢ci, kt≤ry zatraci│ swoje uniwersalne znaczenie przy katastrofie wie┐y Babel. Takie przekonania doprowadzi│y do silnego filosemityzmu w Anglii XVII wieku, co jednak okaza│o siΩ bez znaczenia, kiedy powsta│a kwestia powt≤rnego przyjΩcia do Anglii »yd≤w, kt≤rzy zostali wygnani z Kr≤lestwa pod koniec XIII wieku z powodu uprzedze± religijnych. Choµ uwa┐ano, ┐e s▒ w posiadaniu uniwersalnego systemu komunikacji, nie pozwolono im na rzeczywisty udzia│ w ┐yciu spo│ecznym. Filosemityzm na poziomie symbolicznym i wybranie »yd≤w jako wcielenia "uniwersalnych obcych" nie mia│y ┐adnego znaczenia, gdy przysz│o do transformacji ich rzeczywistej nieobecno╢ci w obecno╢µ.

W przeciwie±stwie do lud≤w wschodniej Azji, kt≤re tylko rzadko bywa│y zauwa┐ane, europejscy »ydzi byli uznani za " wschodnich od wewn▒trz". Stereotyp antysemicki rozwin▒│ siΩ w potΩ┐n▒ alegoriΩ globalnej sieci kapitalistycznej. Stereotypy »yd≤w s│u┐y│y jako metafory ekonomicznej transformacji, przej╢cia od gospodarki feudalnej do bur┐uazyjnego kapitalizmu. Metafory niewidzia│nej rΩki, wampira i paso┐yta obrazowa│y dynamiczne i niszczycielskie aspekty kapitalizmu i s│u┐y│y do ukrycia jego sprzeczno╢ci pod mask▒ tego ludu, kt≤ry nale┐a│ do wsp≤│czesnego spo│ecze±stwa, lecz nie by│ dopuszczany do udzia│u w ┐yciu spo│ecznym. Kojarzono ich z takimi cechami jak abstrakcyjno╢µ, sztuczno╢µ, brak zakorzenienia i kosmopolityzm. »yd wieczny tu│acz sta│ siΩ symbolem nieograniczonej cyrkulacji kapita│u, swobodnej wymiany idei oraz alienacji i wykorzenienia wsp≤│czesnych intelektutalist≤w.

W os│awionym filmie propagandowym Fritza Hipplera " Wieczny »yd", ╢wiatowa konspiracja »yd≤w zostaje przedstawiona przy pomocy efekt≤w animacji: " Ruchome, gro╝ne strza│ki zostaj▒ wypuszczone na ca│y glob ziemski. Bia│e, na czarnym tle, rozdzielaj▒ siΩ i wreszcie pokrywaj▒ ca│y ╢wiat niebezpieczn▒ sieci▒ jak paj▒k snuj▒cy swoj▒ sieµ albo z┐eraj▒cy od wewn▒trz, rosn▒cy i niszcz▒cy rak." Obrazem, kt≤ry odpowiada tej alegorii z│ej, globalnej sieci kapitalistycznej jest obraz fali migruj▒cych szczur≤w, kt≤re s▒ zdolne jak siΩ wydaje, pokonaµ ka┐d▒ przeszkodΩ na swojej drodze. Siegfried Kracauer badaj▒c niemieckie wojenne filmy propagandowe m≤wi o kreowaniu scenerii ruch≤w globalnych przy u┐yciu animowanych map. Perspektywa tych przedstawie± jest umieszczona wysoko w g≤rze, nie tylko jako perspektywa z powietrza, ale z poza ziemi, co sugeruje pozycjΩ dominacji i w│adzy. Z tego miejsca graficzny wz≤r po│▒cze± i strumieni tworzy│ magiczn▒ globaln▒ geografiΩ.

Koncepcja globalnych sieci czy uniwersalnych system≤w komunikacji by│a r≤┐nie interpretowana w r≤┐nych okresach:albo jako spiski si│ z│a lub przeciwnie, wyraz pierwotnej harmonii ╢wiatowej kultury. Wszystkie te grupy symboli operowa│y podobnym formalnym s│ownictwem: przy pomocy wyobra┐enia "uniwersalnych obcych" przekazywano konflikt pomiΩdzy przeciwstawnymi czynnikami determinuj▒cymi globalnych sieci komunikacyjnych, a trwa│ymi antagonizmami i r≤┐nicami na poziomie lokalnym. Te r≤┐norodne koncepcje przykryte by│y maskami "uniwersalnych obcych" kt≤re, wed│ug S│awoja »i┐ka przedstawiaj▒ istniej▒ce sprzeczno╢ci, czΩ╢µ systemu, kt≤ra jednocze╢nie nale┐y i nie nale┐y do niego i w ten spos≤b reprezentuje uniwersalno╢µ.

Nie dziwi nas wiΩc, ┐e po zako±czeniu zimnej wojny te same role zosta│y rozdzielone pomiΩdzy innych aktor≤w, ale sceneria pozosta│a mniej wiΩcej taka sama . Choµ statyczna opozycja pomiΩdzy Wschodem i Zachodem przesta│a istnieµ, opozycje binarne zosta│y na│o┐one na nowe, skomplikowane i naruszone granice geograficzne. I znowu, pojawi│o siΩ mn≤stwo stereotyp≤w. Tym razem jednak to┐samo╢ci zosta│y odwr≤cone: podczas gdy kiedy╢ "uniwersalny obcy " stanowi│ wyj▒tek, tym razem sta│ siΩ centralnym symbolem tak zwanej fragmentarycznej lub wielosk│adnikowej postmodernistycznej to┐samo╢ci. Z "g≤rnej" perspektywy, w konsekwencji dokonano nowej oceny katastrofy wie┐y Babel. Poniewa┐ wszyscy byli jednakowo wyobcowani i wykorzenieni, wydawa│o siΩ, ┐e wszyscy znajduj▒ siΩ na tym samym gruncie. Taki by│ przynajmniej og≤lny obraz, widziany z g≤rnych piΩter nowej babilo±skiej konstrukcji . Z wyniesionej w g≤rΩ, dominuj▒cej perspektywy wydawa│o siΩ, ┐e rozproszenie os≤b tworzy nowe uk│ady globalnych ruch≤w. Przep│ywy migracji, kapita│u, danych itd wygl▒da│y identycznie z tej perspektywy i tworzy│y now▒ magiczna geografiΩ. Widziani z wysoka, migranci i ludzie przesiedleni wygl▒dali jak idealna alegoria globalnej mobilno╢ci i alienacji, jak wcielenie abstrakcyjnych r≤┐nic. Lecz z lokalnej, ni┐szej perspektywy wynika│ inny kszta│t binarnych opozycji, kt≤ry nie wydawa│ siΩ nowy : z poziomu parteru Emigranci i inni Nie-Niemcy znale╝li siΩ w labiryncie czΩ╢ciowych mur≤w i stali siΩ uosobieniem negatywnych efekt≤w nowego stadium globalnego kapitalizmu: jego alienuj▒cego wyokorzenienia i ogranicze±. Na poziomie lokalnym emigranci zetknΩli siΩ z nowymi granicami i liniami demarkacyjnymi, a ich sytuacja , przynajmniej w Niemczech w latach 90 tych, zdecydowanie nie by│a mobilna. Tak wiΩc, gdy fantazje na temat idealnej emigracji przedstawia│y nowej globalnej klasie wy┐szej sam▒ siebie jako uniwersaln▒, emigranci realni, przede wszystkim uchod╝cy, byli lokalnymi koz│ami ofiarnymi, na kt≤re sk│adano negatywne efekty globalizacji.

W Niemczech, obydwie te mo┐liwe perspektywy ogl▒du nowej fazy globalizacji przejawi│y siΩ w dw≤ch r≤┐nych, sprzecznych ruchach: rasistowska fala atak≤w i pogrom≤w skierowanych przeciw nie-Niemcom wybuch│a na poziomie lokalnym. Jednocze╢nie powsta│o nowe zainteresowanie globalnymi paradygmatami kultury, jak na przyk│ad teoriami hybrydyzacji, wielokulturowo╢ci i postkolonializmu. Uniwersalny Obcy z tego okresu oznacza mieszankΩ w znaczeniu kulturalnym, biologicznym, ale i czysto formalnym. Przeniesienie teorii hybrydyzacji do Niemiec stworzy│o nastΩpuj▒c▒ formu│Ω: wszystkie kultury s▒ hybrydami, a wiΩc wszystkie s▒ takie same. Oczywi╢cie, to zr≤wnanie istniej▒cych nier≤wno╢ci i rozr≤┐nie± mo┐liwe by│o tylko z bardzo wysoko umieszczonego punktu, z perspektywy dominuj▒cej, przy zignorowaniu specyficznych lokalnych aspekt≤w i granic. Nie nast▒pi│ w│a╢ciwie przek│ad tych paradygmat≤w kulturowych na niemiecki kontekst spo│eczny i polityczny, ale regres w ┐argon, kt≤ry uznano za uniwersalny jΩzyk ery globalnej. W rezultacie generowano coraz bardziej elastyczne i mobilne kombinacje r≤┐nych znak≤w kulturowch, deliryczn▒ ars combinatoria wieku kapitalizmu informatycznego. Z drugiej strony na╢ladowano w ten spos≤b efekty pewnego sposobu produkcji, kt≤ry wprowadza globalny │a±cuch produkcji d≤br, jednocze╢nie tworz▒c ╢wiatowy podzia│ pracy. W centrach kulturowych klasa technik≤w od symboli │▒czy│a i dokonywa│a rekombinacji symboli jako surowca pochodz▒cego z peryferii, aby tworzyµ wyrafinowane │a±cuchy znaczeniowe, kody, kt≤re stanowi│y potΩ┐ne narzΩdzie interpretacji i wyobra╝ni, oraz przetwarza│a je w dostΩpne i klarowne hierarchie.

W krajach niemieckojΩzycznych idealnymi aktorami do roli "uniwersalnych obcych" byli przewa┐nie cz│onkowie diaspory angloameryka±skiej, lub ludzie mylnie za nich uwa┐ani. Ich artefakty kulturowe s│u┐y│y jako p≤│-lustra dla konflikt≤w i antagonizm≤w Zachodniej Europy w procesie restrukturyzacji i pe│ni│y rolΩ przek│adni dla dominuj▒cej kulturalnej elity staj▒cej do rywalizacji globalnej.

Unowocze╢niona wersja "uniwersalnych obcych" prowadzi│a do interesuj▒cych nieporozumie± i stworzenia nowych kulturowych hierarchii smaku i dystynkcji, kt≤re bardzo przypomina│y stare. Stworzono nowe rozr≤┐nienie pomiΩdzy globalnymi i lokalnymi mniejszo╢ciami. Podczas gdy te poprzednie stanowi│y prototyp nowego paradygmatu globalnej kultury i uwa┐ano je za zdolne do wyra┐ania swoich cech mobilnosci i elastyczno╢ci, te drugie uznano za beznadziejnie zap≤╝nione, archaiczne, prymitywne, esencjalne, fundamentalistyczne i folklorystyczne. Pod powierzchni▒ jednocz▒cych koncepcji globalnej kultury rozwin▒│ siΩ nowy fundament binarnych opozycji, tym razem pomiΩdzy globalnymi i lokalnymi mniejszo╢ciami, czy te┐ idealnymi i realnymi emigrantami. Podczas gdy fantazje o idealnych emigrantach s│u┐y│y jako p≤│-lustra pokazuj▒ce now▒ globaln▒ klasΩ decydent≤w jako uniwersaln▒, mobiln▒ i wyalienowan▒ wobec samej siebie, emigranci realni przejΩli rolΩ tych, kt≤rzy reprezentuj▒ statyczne, autentyczne i konkretne warto╢ci. Z drugiej strony cz│onkowie mniejszo╢ci zaczΩli czΩ╢ciej u┐ywaµ tej samej machiny luster pr≤buj▒c obr≤ciµ jej projekcje na swoj▒ korzy╢µ i staraj▒c siΩ przyj▒µ pozycjΩ "uniwersalnych obcych". We wczesnych latach dziewiΩµdziesi▒tych wewnΩtrzna struktura organizacji mniejszo╢ci etnicznych w Niemczech zmieni│a siΩ. Podczas gdy przedtem ludzie zbierali siΩ w oparciu o wsp≤lnotΩ kulturow▒ lub cele polityczne, maj▒ce zwi▒zek z ich krajami pochodzenia, silny nacisk niemieckiego rasizmu stworzy│ nowe formy organizacji, kt≤rej podstaw▒ by│o wsp≤lne wy│▒czenie i kt≤ra pr≤bowa│a zwalczaµ pojΩcie " dzikiego w ╢rodku" tworz▒c internacjonalistyczne sieci kontakt≤w. Lecz gdy strza│ki diagram≤w i odpowiadaj▒ca im grupa wielonarodowych kosmopolit≤w tworzy│y magiczn▒ geografiΩ globaln▒, spojrzenie "z g≤ry" na lokalne miΩdzynarodowe spo│eczno╢ci pokaza│o magiczn▒ geografiΩ lokalnej przestrzeni miejskiej, w│a╢ciwe jej opozycje i bariery geograficzne jak centrum miasta i zepsute moralnie getta na jego obrze┐ach. Widziane z "g≤ry" pr≤by emigrant≤w zmierzaj▒ce do stworzenia miΩdzynarodowych spo│eczno╢ci szybko zosta│y prze│o┐one na subkulturowe mody, kt≤re silnie podkre╢la│y skierowane na mΩsk▒ populacjΩ fantazje o wielonarodowych drobnych przestΩpcach i chuliganach i przenosi│y marzenia o internacjonalizmie do wydzielonych kulturowych gett. Tak wiΩc kulturowa reprezentacja tych spo│eczno╢ci pozostaje terytorium spornym, na kt≤rym r≤┐ne perspektywy tworz▒ poszczeg≤lne zbiory orientacji geograficznych, binarnych opozycji i hierarchii, nowe formy translokalnych sieci, a tak┐e czΩ╢ciowe granice asymilacji i dysymilacji u ich podstaw. Z perspektywy oddolnej jednak rzeczywiste wy│onienie siΩ spo│eczno╢ci transnarodowych mo┐e otworzyµ przestrze± dyskusji, mo┐e nawet zrobiµ spory wykop: jego najwiΩksz▒ warto╢ci▒ jest przezwyciΩ┐anie podziemnych granic, kt≤re oddziela│y ludzi pochodz▒cych z r≤┐nych spo│eczno╢ci aby dokopaµ siΩ do dramatycznych przerw w ci▒g│o╢ci niemieckiej historii i wydobyµ na powierzchniΩ specyficzne i lokalne fundamenty wyrzucenia poza nawias. Paradoksalna koncepcja wie┐y Babel stworzona przez KafkΩ znajduje siΩ nadal w toku konstrukcji. Nowe kody globalnego nadawania znacze± przek│adaj▒ siΩ na lokalne geograficzne i spo│eczne bariery. "Uniwersalny projekt jΩzyka proponuj▒cy przezwyciΩ┐enie granic na powierzchni odtwarza binarne podzia│y na poziomie parteru i konstruuje czΩ╢ciowy mur obecno╢ci i nieobecno╢ci, kt≤ry k│adzie nacisk na pewne rzeczy widzialne, jednocze╢nie ukrywaj▒c i wy│▒czaj▒c inne" (George Steiner).