Reporter

Cofnij
Strona główna
Poprzedni artykułNastępny artykuł


-= FAKTY I MITY =-
Reporter nr 02 - 2000.02.25 Tadeusz Pawłowski

Ze świata Nagrody Nobla

W tym roku prestiżową nagrodę Nobla otrzymał niemiecki pisarz Günter Grass, werdykt ogłoszono 30 września. Jest to już 96 literacki laureat tego wyróżnienia. W rankingu nagrodzonych wyżej od Niemców (9 nagród) plasują się Francuzi (12 nagród) i Amerykanie (10 nagród), zaś tuż po nich są Brytyjczycy (8 nagród) i Szwedzi (6 nagród).

Warto pamiętać, że nagroda została ustanowiona na mocy testamentu Alfreda Bernharda Nobla z dnia 27 listopada 1895 r. (fundator zmarł 10 grudnia 1896 r.). Jednak dopiero w roku 1900 król szwedzki razem z radą koronną zatwierdził statut Fundacji Nobla ustanawiając jej kapitał na 33 miliony 750 tysięcy koron szwedzkich. Od roku 1962 wynosi on 68 milionów 700 tysięcy koron w kapitale i 63 miliony w aktywach. Założenia ustanawiają, że literacka Nagroda Nobla musi być przyznana przynajmniej raz na pięć lat i może być podzielona najwyżej na trzy części. Obejmuje ona dyplom, złoty medal i nagrodę pieniężną. Dyplom i medal otrzymują wszyscy laureaci zaś pieniądze są odpowiednio dzielone.

Nagrodzony musi najpóźniej w ciągu sześciu miesięcy od wyróżnienia wygłosić w Sztokholmie publiczny wykład na temat działalności, za którą został nagrodzony. Poraz pierwszy nagrodę przyznano w roku 1901.

A oto pierwsza część przeglądu noblistów w dziedzinie literatury:

  • 1901 - René Sully Proudhome (zm. 1907), poeta francuski, autor m.in. "Stajni Augiasza"; wybór ten wywołał burzliwe protesty, gdyż powszechnie oczekiwano uhonorowania Lwa Tołstoja; dzisiaj nawet we Francji poeta jest znany głównie w kręgach specjalistów;

  • 1902 - Theodor Mommsen (zm. 1903), historyk niemiecki; znowu nagrody nie otrzymał "największy z żyjących pisarzy" Tołstoj, ponieważ w Sztokholmie nie podobały się jego anarchistyczne poglądy, za które został wyklęty przez Cerkiew...; Mommsen zajmował się historią starożytnego Rzymu, jako deputowany do Reichstagu zwalczał politykę kanclerza Bismarcka, jest jedynym historykiem - noblistą;

  • 1903 - Björnstjerne Björnson (zm. 1910), powieściopisarz, dramaturg i poeta norweski, autor m.in. "Dziewczę ze słonecznego wzgórza"; również ten wybór wzbudził kontrowersje, gdyż stawiano na Henryka Ibsena;

  • 1904 - Frédéric Mistral (zm. 1914), poeta prowansalski (francuski), gorący propagator kultury prowansalskiej, autor m.in.. epopei "Miréio", podobnie jak dwaj pierwsi nobliści nie mógł osobiście odebrać nagrody z powodu choroby, zmarł z powodu przeziębienia, uhonorowany za idealistyczną próbę wskrzeszenia kultury swojego narodu;

  • Jose Echegaray y Eisaguirre (zm. 1916), dramaturg hiszpański, autor m.in. "Syna Don Juana", wyróżniony (równolegle z Mistralem) za zasługi dla odrodzenia dramatu hiszpańskiego, podkreśla się jego wpływ na Luigi Pirandella;

  • 1905 - Henryk Sienkiewicz (zm. 1916), powieściopisarz i nowelista polski, uhonorowany za "wybitne osiągnięcia w dziedzinie eposu" i za wyrażenie z niezwykłą siłą ducha narodu, głośny z powodu swoich wystąpień antyniemieckich w okresie zaborów; jego rolę próbował zakwestionować Gombrowicz nazywając go "pierwszorzędnym pisarzem drugorzędnym", "Homerem drugiej kategorii" i "katastrofą naszego rozumu";

  • 1906 - Giosue Carducci (zm. 1907), poeta i krytyk włoski, od 1860 profesor literatury i wymowy włoskiej na uniwersytecie w Bolonii, propagator idei zjednoczenia Włoch, początkowo republikanin później monarchista, występował przeciw kulturze romantycznej na rzecz rodzimego klasycyzmu; był kandydatem do nagrody od 1902 roku, zmarł dwa miesiące po jej przyznaniu;

  • 1907 - Rudyard Kipling (zm. 1936), Powieściopisarz, nowelista i poeta angielski, autor m.in. "Księgi dżungli" i "Drugiej księgi dżungli" oraz powieści "Kim", gorący zwolennik wiktoriańskich ideałów i brytyjskiego imperializmu, piewca "męskich" uczuć, sporą część życia spędził w Indiach kolonialnych, nagrodzony za talent prozatorski i zmysł obserwacyjny, zrezygnował z wygłoszenia odczytu w Sztokholmie;

  • 1908 - Rudolph Eucken (zm. 1926), filozof niemiecki; wybór filozofa do nagrody literackiej wzbudził wiele kontrowersji i wymagał usprawiedliwień; dzisiaj Eucken jest kompletnie zapomniany jako filozof (u Tatarkiewicza wspomniany jest dwa razy na marginesie), zaś jako pisarz nie pojawia się nawet w "Leksykonie pisarzy niemieckich"; głosił, że Niemcy nie są odpowiedzialne za wybuch wojny;

  • 1909 - Selma Lagerlöf (zm. 1940), powieściopisarka i nowelistka szwedzka, autorka m.in. "Cudownej podróży", przez hitlerowców przedstawiana jako "nordycka poetka" nigdy nie popierała reżymu; cechowała ją niezwykła wyobraźnia i religijne nastawienie;

  • 1910 - Paul von Heyse (zm. 1914),poeta, powieściopisarz i dramaturg niemiecki, autor m.in. powieści "Dzieci tego świata", twórca "teorii sokoła" nawiązującej do noweli Boccaccia, od 1854 roku był nadwornym poetą króla w Monachium; kiedy przyznawano mu nagrodę czasy chwały miał dawno za sobą, co nie przeszkodziło członkom Królewskiej Akademii określić go mianem "najciekawszego poety współczesnych Niemiec" i "twórcy współczesnej noweli psychologicznej", dzisiaj niemal całkiem zapomniany;

  • 1911 - Maurice Maeterlinck (zm. 1949), poeta, dramaturg i eseista belgijski, autor m.in. głośnych dramatów "Ślepcy" i "Wnętrze", odrzucił w 1911 propozycję członkostwa Akademii Francuskiej, gdyż nie chciał rezygnować z obywatelstwa belgijskiego; interesował się życiem pozagrobowym, pisał o komunizmie i etyce w życiu;

  • 1912 - Gerhart Hauptman (zm. 1949), dramaturg, prozaik, poeta niemiecki, twórca dramatów "Tkacze" i "Pęknięty dzwon", przeżywał rozterki związane z fascynacją kulturą pogańskiej Grecji i przywiązaniem do chrześcijaństwa, ten zdeklarowany pacyfista dał się porwać amokowi wojennemu w 1914 roku, a po 1933 na krótko (choć gorąco) poparł nazistów, mimo, iż stał się oponentem hitleryzmu to zaznawał splendorów za czasów Hitlera, dzisiaj niemal całkowicie zapomniany;

  • 1913 - Rabindranath Tagore (zm. 1941), poeta i prozaik indyjski, autor m.in. "wieczornych pieśni", nie znany praktycznie w Europie do roku 1912, wielokrotnie nagradzany, pozostawił po sobie zbiór trzech tysięcy pieśni (z własną muzyką) do dziś żywych w jego ojczyźnie, napisał wiele dramatów i kilka powieści, dzisiaj mało znany;

  • 1915 - Romain Rolland (zm. 1944), powieściopisarz, biograf, dramaturg francuski, twórca wciąż popularnej powieści "Colas Breugnon", jako pierwszy w historii uniwersytetu w Sorbonie obronił doktorat z dziedziny muzykologii (był też doktorem historii sztuki), jego pisarstwu patronował duch dydaktyzmu i moralistyki, sympatyzował z komunistyczną Rosją, zwalczał nazizm, wybitny działacz publiczny i obrońca praw człowieka;

  • 1916 - Verner von Heidenstam (zm. 1940), poeta i prozaik szwedzki, zaczął pisać wiersze pod wpływem Augusta Strindberga (nie przyznano mu spodziewanej w 1909 r. i później nagrody Nobla, gdyż jurorzy nie przebaczyli mu wiersza z 1883 r., potępiającego Nobla za wynalazek dynamitu...), nacjonalista (to było dla członków akademii chlubnym przykładem "nowej ery w literaturze światowej"...), tuż po śmierci zapomniany;

  • 1917 - Karl Gjellerup (zm. 1919), powieściopisarz i dramaturg duński, autor "Złotej gałęzi", powszechnie uważany za pisarza małego formatu - a wybór dwóch (!) Duńczyków w tym roku był podyktowany względami politycznymi- neutralna Szwecja usiłowała na wszelkie sposoby zamanifestować przyjaźń wobec Dani, pisarz całkowicie zapomniany;

  • 1918 - Henrik Pomtoppidan (zm. 1943), powieściopisarz i nowelista duński, twórca m.in. "Królestwa umarłych", krytykował zasady mieszczańskiego humanizmu, uznawany za jednego z najwybitniejszych pisarzy skandynawskich;

  • 1919 - Carl Spitteler (zm. 1924), prozaik i poeta szwajcarski, autor eposu poetyckiego "Wiosna olimpijska" (podstawa przyznanej nagrody), przez Rollanda ogłoszony współczesnym Homerem, po II wojnie zapomniany;

  • 1920 - Knut Hamsun (zm. 1952), prozaik norweski, twórca głośnych powieści "Głód" i "Błogosławieństwo ziemi", w dzieciństwie i młodości żył w upokorzeniu i przymierał głodem, jego losy to przykład tragicznych pomyłek: początkowo nastawiony apolitycznie, później zaślepiony nienawiścią do Anglii związał się z faszyzmem (usiłował w duchu idealistycznym wpłynąć na Hitlera, ten jednak traktował go tylko jako fasadę reżymu), kolaborował z rządem Quislinga, pod koniec wojny przetrzymywany w klinice psychiatrycznej i domu starców, w 1947 osądzony, napiętnowany publicznie i skazany na utratę majątku i karę pieniężną, dzieje swoich błędów opisał w niezwykłym pamiętniku "Na zarośniętych ścieżkach", do dzisiaj jeden z najpoczytniejszych pisarzy;

Jak łatwo wyczytać z tej prezentacji nagroda Nobla wcale nie zawdzięcza swojego prestiżu kulturalnym zaletom opiniującego jury, lecz wysokości stawki. Jest raczej na odwrót: to wielcy twórcy, do których nazwisk nagroda "przyczepiona" została jako ogon przyczynili się do jej popularyzacji. Nierzadko leciwe grono Akademii Sztokholmskiej zajmuje się książkami znanymi mu z lektury młodości a niejednokrotnie wykorzystuje nagrodę do realizowania pozaliterackich celów. Tym bardziej żałośnie wyglądają jego "prowokacyjne" i chybione wybory (np. Dario Fo, który jest raczej aktorem niż literatem). Bezkrytyczne uleganie czarowi tego wyróżnienia byłoby conajmniej lekkomyślnością...

[spis treści][do góry]