realizm krytyczny W latach osiemdziesiątych wieku XIX w polskim pozytywizmie pojawiły się sygnały przesilenia spowodowanego nierealizowaniem haseł literatury tendencyjnej (patrz hasło: powieść tendencyjna): "praca u podstaw" i "praca organiczna" okazały się czystą teorią, niższe warstwy społeczeństwa pomimo wysiłków inteligencji nadal cierpiały nędzę i nie obchodziło ich kształcenie się, a kraj nadal tkwił w rozkładzie popowstaniowym. Literatura nie mogła kontynuować nurtu tendencyjnego, który sprawiał wrażenie całkiem oderwanego od rzeczywistości. Reakcją na taką sytuację był realizm krytyczny, wyrażający rozczarowanie brakiem realizacji zamierzeń epoki, z zaciekłością piętnujący problemy swego czasu, bezlitośnie obnażający wszystkie cienie życia duchowego, społecznego i materialnego drugiej połowy XIX w. Najwybitniejszym przykładem powieści polskiego realizmu krytycznego jest "Lalka" B. Prusa. Patrz również hasło: realizm.