Andrzej Frycz-Modrzewski

Andrzej Frycz-Modrzewski należy niewątpliwie do najwybitniejszych
publicystów renesansowych, porusza bowiem sprawy najbardziej istotne,
aktualne i skomplikowane.
Andrzej Frycz-Modrzewski otrzymał wszechstronne wykształcenie, studiował
najpierw w Akademii Krakowskiej, potem zaś dzięki pomocy rodziny Łaskich 
w Wittenberdze, która była w tym czasie żywym ośrodkiem ruchu luterańskiego.
Spędził około 10 lat za granicą, utrzymując kontakty z największymi
uczonymi europejskimi, między innymi z Erazmem z Rotterdamu.
Modrzewski był typem uczonego myśliciela i teoretyka, interesowały
go kwestie społeczne, a także zagadnienia z dziedziny prawa, teologii 
i filozofii. Pisał wyłącznie po łacinie, gdyż przeznaczał swe dzieła dla
wykształconych warstw całej Europy.
Szlachetnością serca i odwagą poglądów zabłysnął w rozprawie "Łaski albo
o karze za mężobójstwo". Broszura ta została napisana po powrocie do kraju 
i dotyczy sprawy, w której nie było możliwe znalezienie wspólnego języka ani
ze szlacheckim obozem reform, ani tym bardziej całą ówczesną szlachtą. 
W utworze tym Modrzewski protestuje przeciwko niesprawiedliwości prawa
karnego, które za zabójstwo szlachcica karze bardzo wysoką grzywną (120
grzywien), dożywotnim więzieniem lub śmiercią, natomiast za zabicie chłopa
tylko niewielką karą pieniężną w wysokości 10 grzywien. Przeciwko temu
nieludzkiemu prawu wystąpił Modrzewski, błagając najpierw Zygmunta
Augusta, a potem w kolejnych dwóch broszurach senatorów, szlachtę,
duchowieństwo, w końcu cały naród polski, by zniesiono to prawo okrutne,
by za zabójstwo karano śmiercią, bez względu na osobę zabójcy i zabitego.
W warunkach wzrastającego ucisku chłopów ustawa ta prowadziła do
całkowitej bezkarności szlachty wobec chłopów. Przeciwstawiając się tej
średniowiecznej ustawie Modrzewski wyprzedził reformę sądownictwa
europejskiego o dwa wieki.
Swoje poglądy na państwo przedstawił publicysta w wielkim dziele pt.
"De Republica emendanda" - "O poprawie Rzeczypospolitej", składającym się 
z pięciu ksiąg: "O obyczajach", "O prawach", "O wojnie", "O kościele", 
"O szkole". Poprzez wprowadzenie elekcji króla zrywa ze średniowieczną teorią
o boskim pochodzeniu władzy, przyczyniając się w ten sposób do
zeświecczenia instytucji państwowych.
Dzięki dziełu "O poprawie Rzeczypospolitej" Modrzewski stał się jednym z
najsławniejszych pisarzy politycznych wieku XVI w Europie. Liczne
postulaty autora zawarte w tym dziele są bardzo nowatorskie, toteż zostały
wprowadzone dopiero w następnych epokach. Postulat podporządkowania
szkolnictwa instytucji państwowej został zrealizowany w czasach
Oświecenia, poprzez powołanie Komisji Edukacji Narodowej, w czasach
współczesnych zrealizowano projekty szerzej zorganizowanej opieki
społecznej. Postawa autora przy omawianiu tych problemów jest pełna
zaangażowania i publicystycznej pasji. Potomni nadali Andrzejowi
Fryczowi-Modrzewskiemu zaszczytny tytuł - ojca polskiej myśli demokratycznej.