Moralność Pani Dulskiej

Tragifarsa kołtuńska, jak nazwała swój dramat autorka, nie figuruje w rejestrze
gatunków. Jest to zestawienie dwóch krańcowych gatunków. W tragedii bohater
zostaje postawiony przez los wobec konieczności dokonania wyboru pomiędzy
dwiema równie umotywowanymi, ale sprzecznymi ze sobą racjami. Farsa natomiast
to typ komedii opierającej się na humorze sytuacyjnym, który nie ma żadnych
funkcji moralizatorskich, a jedynie bawi. Pozostaje wyjaśnienie jeszcze
znaczenia słowa kołtun. Jest to nazwa domniemanej choroby lub po prostu
nie czesana, posklejana czupryna. Słowo to stało się z czasem symbolem ciemnoty
i braku kultury. Młodzież młodopolska określała tak człowieka zacofanego,
mającego dziwaczne, niesłuszne poglądy i obyczaje etyczne. Najczęstszym
obiektem ataków młodych artystów stało się mieszczaństwo, jako typowy przykład
kołtunerii. Dostrzegano w nim ostoję zacofania, moralnej i ideowej obłudy oraz
ograniczenia potrzeb życiowych do posiadania.  Zdemaskowanie tych cech
kołtuńskich jest właśnie celem G. Zapolskiej i jej tragifarsy.
Jako pierwsza na scenie pojawia się pani Aniela i wywołuje lekki uśmieszek
swoim niedbałym strojem, dokładnie opisanym w didaskaliach (przydeptane
pantofle, przerobiony kapelusz, pierze we włosach).  Pani Aniela ma chytre,
niespokojne oczy oraz piskliwy i krzykliwy głos.  Wrzask Dulskiej będzie
rozbrzmiewał podczas całego dramatu. Nie przeciwstawi się mu sterroryzowany
przez żonę Felicjan, pozorny tylko będzie bunt Zbyszka.  Dulska ma bowiem w
domu władzę absolutną.  Wszystkie te elementy składają się na farsowy charakter
dramatu. Tragedię stanowi tu natomiast obłudna moralność Dulskiej, dwulicowość
jej zachowań w domu i na ulicy, gra pozorów, nietolerancyjny i agresywny
światopogląd. Dulska zmusza ludzi, by się jej podporządkowali,
niepodporządkowanych - niszczy. Tragiczna jest także naturalna kolej rzeczy, że
dzieci przejmują cechy i światopogląd po rodzicach. Mechanizm ten widzimy na
przykładzie Heli i Zbyszka. Dramat prowadzi do bardzo pesymistycznych wniosków:
moralny klimat tej mieszczańskiej rodziny działa zabójczo na młode pokolenie.
Tragiczny jest także los służącej Heli. Postać Zbyszka waha się pomiędzy
ujęciem dramatycznym i farsowym. Wynika to z kontrastu: jego szybkie i
szokujące swą odwagą decyzje, stanowcze i ostateczne w rzeczywistości okazują
się słowami bez pokrycia. Jest on bowiem człowiekiem słabym i tchórzliwym.
Efekty farsowe i komediowe wynikają z przeciwstawienia charakterów, moralności
i mentalności (np. zapsuta Hela i naiwna Mela), z kontrastu pomiędzy całkowicie
biernym Dulskim i jego aż nazbyt czynną małżonką.