katastrofizm
 
Zespół tendencji historiozoficzno-moralistycznych związanych z przekonaniem o nieuchronnej 
i bliskiej katastrofie, zagrażającej współczesnemu światu. Kierunek przejawiający się w filozofii, 
teorii kultury i literaturze europejskiej, zwłaszcza w okresie dwudziestolecia międzywojennego, 
czerpał inspiracje teoretyczne z dekadentyzmu i pesymizmu pewnych nurtów filozoficznych 
schyłku XIX wieku (np. F. Nietzsche) i zyskiwał podatny grunt wskutek kryzysu gospodarczego 
po I wojnie światowej. Tendencje katastroficzne znalazły wyraz zwłaszcza w głoszącej zmierzch 
świata mieszczańskiego historiozofii O. Spenglera ("Der untergang des Abendlandes", 1919) oraz 
w pracach J. Ortegi y Gasseta, A. Toynbee'go, a także w tzw. filozofii życia i koncepcjach 
filozoficznych irracjonalizmu; w literaturze europejskiej przejawiły się m.in. w twórczości G. 
Wellsa, A. Huxleya, F. Kafki. W Polsce poglądy zbliżone do katastrofizmu głosili m.in. F. 
Znaniecki ("Upadek cywilizacji zachodniej" 1921) i M. Zdziechowski ("Widmo przyszłości" 1936, 
"W obliczu końca" 1938). 
 
Idee katastroficzne znalazły wyraz w koncepcjach estetyczno-filozoficznych i twórczości 
literackiej S.I. Witkiewicza, w utworach R. Jaworskiego, w wizjonersko-symbolistycznej poezji po 
1930 r., zwłaszcza twórczości poetów z grupy Żagary, w liryce m.in. J. Czechowicza, M. 
Jastruna, W. Sebyły. Do katastrofizmu nawiązywali poeci debiutujący w okresie okupacji 
hitlerowskiej - K.K. Baczyński, T. Gajcy, T. Borowski.