Doktor Faustus

Powieść "Doktor Faustus" jest związana, chociaż w sposób pośredni, z Goethem i
jego twórczością. Fabułę powieści stanowi fikcyjna historia życia kompozytora
Adriana Leverkuhna, który - podobnie jak Faust Goethego - zawiera pakt z
diabłem i dzięki temu zapewnia sobie 20 lat twórczej pracy (inaczej jednak niż
ten Faust - po upływie określonego terminu nieuchronnie skazany jest na
przegraną, tak jak Faust w legendzie i literaturze przed Goethem). W tym
czasie, toczony śmiertelną chorobą, która stanowi istotny element paktu, dzięki
ogromnemu wewnętrznemu wysiłkowi, maksymalnej koncentracji, podporządkowaniu
wymaganiom swej pracy całego otoczenia, kosztem ogromu cierpień własnych i
cierpień najbliższych, tworzy niezwykłe dzieło muzyczne, które wprawdzie w swym
założeniu ideowym jest antyludzkie, poniżające człowieka, zimne i okrutne i
stanowi, jak to wyraźnie i jednoznacznie formułuje Mann, świadome
"przekreślenie" IX symfonii Beethovena, jednakże właśnie dzięki ładunkowi
przekraczającego ludzką miarę cierpienia twórcy jest dziełem wielkim i
nieśmiertelnym. Cierpienie to jest istotnym sprawdzianem zaangażowania twórcy w
losy jego narodu i poprzez naród - ludzkości. Kompozytor, pod naciskiem
choroby, nadludzkiego wysiłku twórczego i - co najważniejsze - myśli ideowej
swego dzieła, skierowanej przeciwko samej istocie człowieczeństwa, popada w
obłąkanie i umiera.
Przedstawiona w powieści historia Kaiseraschern, jego rodzinnego miasteczka,
stanowi syntezę całych dziejów Niemiec. Postać Leverkuhna jest symbolem
współczesnych losów narodu niemieckiego. Poszczególne etapy jego życia,
opowiadanego przez przyjaciela Zeitbloma, przeplatane są nieledwie
kronikarskimi fragmentami, referującymi krótko, ale niezwykle przejmująco
węzłowe punkty przebiegu drugiej wojny światowej. Przedostatni akapit książki
mówi o śmierci bohatera; ostatni - o zmierzającym ku katastrofie narodzie
niemieckim. Końcowe zdanie powieści identyfikuje obie warstwy utworu, łączy w
jeden znak losy bohatera z tym, co on oznacza, z losami jego ojczyzny. Złożone
w swej funkcji dzieje Adriana Leverkuhna stanowią zatem jeszcze jeden przykład
stawiania przez Tomasza Manna problemu życia i śmierci oraz udziału sztuki w
jego rozwiązaniu.