Bolesław Prus

Bolesław Prus (właść. Aleksander Głowacki) - pisarz i publicysta;
pochodził z ubogiej szlachty (herbu Prus I); uczestnik powstania 1863 r.;
w latach 1866-68 w Szkole Głównej; od 1873 r. współpracownik wielu pism
warszawskich, głównie "Kuriera Warszawskiego" i "Kuriera Codziennego",
w latach 1882-83 był redaktorem "Nowin"; znakomity felietonista, wypracował 
oryginalną formę "Kronik tygodniowych" (t. 1-20 1959-70).
Początkowo związany z pozytywistycznym programem literatury tendencyjnej,
demaskował zarówno jałowość życia i degradację etyczną ziemiaństwa
(powieści "Pałac i rudera" 1877, "Dusze w niewoli" 1877, "Anielka" 1880),
jak i krzywdę społeczną, spowodowaną kapitalistycznym "postępem
cywilizacyjnym" ("Powracająca fala" 1880). Już w tej wczesnej twórczości
głównym bohaterem pozytywnym jest prosty człowiek o czującym sercu (wpływ
Ch. Dickensa), dziecko, człowiek z ludu - traktowany nie tylko od strony
psychologicznej, w aurze lirycznego humoru ("Anielka", nowele "Michałko"
1880, "Antek" 1881), lecz również jako rzeczywista siła społeczna (chłop w
"Placówce" 1885).
W dojrzałej twórczości Prus stał się przedstawicielem krytycznego
realizmu, zwłaszcza jako autor powieści "Lalka" ("Kurier Codzienny"
1887-89, osobno t. 1-3 1890), uznanej za największą powieść polską XIX
wieku; ukazał w niej na tle epickiej panoramy życia różnych środowisk
Warszawy anachroniczność marzeń "ostatnich romantyków" (I. Rzecki, którego
"Pamiętnik starego subiekta" przywołuje m.in. tradycje Wiosny Ludów), jak
i bankructwo pozytywistycznych "marzycieli" (S. Wokulski, w którego drodze
życiowej i rozdarciu psychicznym odzwierciedliły się losy popowstaniowego
"straconego" pokolenia) wobec maskowanej obłudą obojętności arystokracji
na los narodu oraz drapieżnego egoizmu kapitalistycznej burżuazji.
Podobne akcenty rozczarowania do idei pozytywizmu (na przykładzie sprawy
emancypacji kobiet) oraz krytyka mieszczańskich ideałów moralnych
wystąpiły w powieści "Emancypantki" (t. 1-4 1894) wraz z wykładem
swoistej metafizyki, przeciwstawionej zarówno pozytywistycznemu
scjentyzmowi i wulgarnemu materializmowi, jak i modernistycznemu
indywidualizmowi. W swej jedynej powieści historycznej ("Faraon" 1897)
stworzył Prus wyjątkową w ówczesnej polskiej literaturze powieść o
charakterze historiozoficznym: o funkcjonowaniu państwa i możliwościach
reform w warunkach konserwatywnej struktury władzy (akcja rozgrywa się w
starożytnym Egipcie). U schyłku życia napisał m.in.  powieść "Dzieci"
(1909), z krytycznym obrazem rewolucji 1905 roku. Jako humorysta Prus
wypowiedział się najpełniej w nowelach ("Katarynka" 1881, "Kamizelka"
1882) i felietonach. Jest też autorem szkiców literackich, m.in. głośnej
recenzji z "Ogniem i mieczem" Sienkiewicza (1884).