praca u podstaw
 
Praca u podstaw to jedno z haseł wysuniętych przez polskich pozytywistów - praca dla ludu 
i nad ludem, którą pojmowali pozytywiści jako obowiązek nawiązywania przez ziemiaństwo 
i inteligencję kontaktów ze wsią, celem dźwignięcia chłopów na wyższy poziom kultury 
umysłowej, przez to świadomości narodowej. Szczególnie ważne było to w zaborze rosyjskim, 
gdzie car wydał ukaz uwłaszczeniowy, nadający ziemię chłopom. W takich warunkach chłopom 
bardziej mogła się podobać Rosja, w której mają ziemię na własność, niż Polska, gdzie byli 
niewolnikami. 
 
Pozytywiści rozumieli konieczność pracy na rzecz najbiedniejszych i najbardziej upośledzonych 
warstw narodu, które, mając możność normalnego życia, swoją pracą pomnożą bogactwo 
ogólnonarodowe. Sięgnąć należało więc do tych, którzy, zajmując miejsce u podstaw 
społeczeństwa, stać się mogą mocnym i trwałym filarem. Kierowano więc apele do warstw 
wykształconych, do nauczycieli, lekarzy, społeczników, by "szli w lud", zbliżyli się do problemów 
wsi, wydobyli ją z wiekowego zacofania, podnieśli stan zdrowotny jej mieszkańców i uświadomili 
im rolę, jaką mogą odegrać w odbudowywaniu siły narodu. 
 
Podobną troską otoczono rodzący się proletariat, wyzbytą majątków szlachtę, biedotę bez 
zawodu, nawołując do konkretnego działania, do szukania sposobu polepszenia ich losu, gdyż 
"każdy mieszkaniec kraju obdarzon jest od natury uzdolnieniem, które zdrowe pojmowanie dobra 
ogólnego spożytkować może". Głoszono przy tym hasła emancypacji kobiet, które pozbawione 
były praw społecznych, i asymilacji Żydów, którym starano się umożliwić ludzką egzystencję 
w ramach polskiego społeczeństwa. Wszystkie te dążenia, zamykające się w założeniach 
omawianego hasła, wynikały z wiary w możliwość harmonijnej współpracy wszystkich warstw dla 
dobra ogólnego, w stopniowy wzrost dobrobytu, w możliwość rozwoju kraju, mimo niewoli i całego 
dramatu społeczeństwa. 
 
Bohaterami literackimi, którzy zajmują się pracą u podstaw są m.in.: Stanisława Bozowska 
z "Siłaczki" Żeromskiego, doktor Judym z "Ludzi bezdomnych".