Bajki i Przepowieści

W bajkach wydanych za życia poety, w tomie zatytułowanym "Bajki i
przypowieści" przeważają utwory krótkie epigramatyczne, natomiast w
"Bajkach nowych", wydanych w roku 1802, a więc w rok po śmierci autora,
znajdują się bajki o charakterze narracyjnym. Oba zbiory są znakomitym 
zwierciadłem stosunków i układów międzyludzkich o ponadczasowej wartości, 
gdyż i dzisiaj znajdziemy w nich naszą wiedzę o życiu i ludziach
nam współczesnych, a przestrogi w nich zawarte i mądrość morałów mogą
zawsze służyć jako broń przeciwko skutkom ludzkiej głupoty 
i niespodziankom codzienności.
"Wstęp do bajek" odsłania krytyczne nastawienie poety do świata, w którym
wprawdzie są ludzie dobrzy, wstrzemięźliwi, uczciwi i życzliwi, ale jest
ich tak niewielu, że częściej bywają bohaterami bajek niż postaciami
kształtującymi naszą rzeczywistość.
Bajka "Malarze" dowodzi, że ludzka próżność i brak rozsądnej samooceny
dostarczają możliwości robienia niezłych interesów różnego rodzaju
spryciarzom. Znakomity portrecista, Piotr, ledwo zarabia swą pracą na
chleb, a Janowi, choć "mało i źle robił", powodziło się wyśmienicie.
     "Dlaczegóż los tak różny mieli ci malarze?
      Piotr malował podobne, Jan piękniejsze twarze".
Dopełnieniem powyższych myśli jest bajka "Kruk i lis". Wystarczyło kilka
pochlebstw i fałszywych przecież zachwytów nad wdziękami kruka, by ten,
uwierzywszy w swój talent śpiewaczy, otworzył dziób i wypuścił kawałek
sera, na co czekał sprytny lis. Gdy ser wypadł, "lis go porwał i kruka
zostawił". "Bywa często zwiedzionym, kto lubi być chwalonym" - konkluduje
poeta.
"Szczur i kot" przestrzega przed pychą, która powoduje, że zaczyna się 
wierzyć w swą nieomylność, w swą niezniszczalną siłę, przez co traci się 
poczucie rzeczywistości i nie dostrzega grożących niebezpieczeństw. 
Wystarczy wtedy moment, by stracić pozycję czy nawet życie. Siedzący na 
ołtarzu podczas nabożeństwa zachwycony sobą szczur padł ofiarą kota 
w momencie gdy przekonany, że "jemu to kadzą", "dymem się kadzidł 
zbytecznych zakrztusił".
Bajka "Wół minister":
     "Kiedy wół był ministrem i rządził rozsądnie,
      Szły, prawda, rzeczy z wolna, ale szły porządnie".
Znudzony jednostajnością monarcha zrzuca go ze stanowiska, oddając je
małpie, a potem lisowi. Szybko okazało się, że głupota pierwszego ministra
i chytrość drugiego mogą doprowadzić kraj do ruiny. Całe szczęście, że
rozsądek zwyciężył i "znowu wół był ministrem i wszystko naprawił".
Bajki Krasickiego bawią i uczą zarazem. O tym, że takie jest ich zadanie,
mówi sam autor:
     "Jeśli z nich zdatna nauka nie płynie
      Natenczas blaskiem czczym tylko jaśnieją
      I, na kształt próchna, świecą, a nie grzeją".
Bajki Krasickiego wyrażają filozofię poety. Zawarł on w nich swój pogląd na
świat, na istotę natury ludzkiej i na stosunki między ludźmi. Można
rozpatrywać jego bajki jako bolesną satyrę na społeczeństwo, ale można w
nich widzieć również wyraz refleksji nad skomplikowanym układem stosunków
międzyludzkich, nad właściwym sensem prawdy w życiu, objawiającej się w
problematyce moralnej, społecznej i politycznej.
Inne bajki:
"Dewotka" - zganienie fałszywej pobożności, zakłamania.W czasie modlitwy
biła służącą. "Uchowaj Panie Boże takiej pobożności".
"Groch przy drodze" - chciwość, skąpstwo, zbytnia przezorność. "Jak zasadził
groch przy drodze to mu zjedli. Jak potem zasadził w zbożu to zdeptali
zboże i groch też zjedli".
"Pasterz i owce" - dwulicowość. Pasterz płakał nie dlatego, że owca
zginęła, ale że stracił mięso.
"Jagnię i wilcy" - siła góruje nad słusznością i prawem. Wilki zjadły
samotne jagnię w lesie, bo było od nich słabsze. "Jakim prawem?" -
"Smacznyś, słaby i w lesie!" - zjadły go niebawem.
"Przyjaciele" - egoizm i tchórzostwo. Nikt nie chciał pomóc zającowi, kiedy
go psy goniły, choć wcześniej zapewniano go o swojej przyjaźni. "Wśród
prawdziwych przyjaciół psy zająca zjadły".
"Ptaszki w klatce" - charakter patriotyczny, uczy ceny wolności. "Tyś w
niej zrodzon (klatce)... jam był wolny... i dlatego płaczę".
Jako wyraz filozofii życiowej bajki Krasickiego głoszą pochwałę rozsądku,
umiaru i skromności. Uczą krytycyzmu i sceptycyzmu. Każą patrzeć na świat
uważnie, by pozorów prawdy nie brać za prawdę właściwą.
Bajki więc, tak samo jak satyry, mają za zadanie zwrócenie uwagi ludzi na
złe zjawiska i potępienie ich. Bajki i satyry, z właściwą tym gatunkom
cechą łatwego przekazu poprzez śmiech, najlepiej się do tego nadają.