Piotr Skarga

Piotr Skarga urodził się w Grójcu na Mazowszu, w ubogiej, mieszczańskiej
rodzinie. Po ukończeniu Akademii Krakowskiej otrzymał święcenia kapłańskie
i wyjechał na dalsze studia do Rzymu. Tam wstąpił do zakonu jezuitów. Po
powrocie do Polski stał się gorliwym organizatorem szkolnictwa
jezuickiego. Zakładał liczne kolegia jezuickie w całym kraju, a od 1579 r.
został pierwszym rektorem Akademii w Wilnie. Bierze żywy udział w walce z
różnowiercami, zwalczając ich piórem, kaznodziejskim słowem, posuwając się
nawet do politycznych interwencji. Opowiada się za zjednoczeniem kościoła
wschodniego z zachodnim.
Bardzo pożyteczna i owocna jest także działalność filantropijna księdza
Skargi, założyciela stowarzyszeń opiekuńczych w rodzaju "Bractwa
Miłosierdzia" czy "Banku pobożnego", spełniającego rolę kasy pożyczkowej
dla ludzi ubogich.
We wszystkich tych tak różnorodnych dziedzinach rozwinął Skarga ogromną
gorliwość w pracy, zapał, poświęcenie i bezinteresowność. Te cechy jego
charakteru zostały docenione przez króla Zygmunta III Wazę, który powołał
go na stanowisko nadwornego kaznodziei, którą to funkcję pełnił Skarga
przez 24 lata. Aby obiektywnie przedstawić postać tego publicysty 
i żarliwego patrioty, należy dodać, że w 1606 roku sprzeciwił się uchwaleniu
sejmowego edyktu tolerancyjnego dla różnowierców, przez co przyczynił się
pośrednio do wybuchu rokoszu Zebrzydowskiego, skierowanego przeciwko
antyreformacyjnej i absolutystycznej polityce Zygmunta III Wazy.
Dzieła pisarskie Piotra Skargi były ściśle związane z jego działalnością
religijną, społeczną i polityczną. Najważniejszym dziełem nadwornego
kaznodziei są wydane w 1597 roku "Kazania sejmowe". Nie należą one do
literatury religijnej, lecz są doskonale ułożonym traktatem politycznym 
o przebudowie państwa polskiego. Jako katolik i patriota autor walczył 
o przywrócenie w Polsce jedności religijnej, wzmocnienie władzy królewskiej
oraz usunięcie krzywd społecznych i niesprawiedliwych praw. Osiem kazań 
to osiem rozdziałów rozprawy politycznej o najważniejszych niedomaganiach
Rzeczypospolitej, o sposobach ich przezwyciężenia.
"Kazania sejmowe" Skargi są najszlachetniejszym dziełem polskiej
literatury politycznej XVI wieku. Wyraziła się w nich cała osobowość
twórcy, człowieka wielkiego serca i wielkiego ducha, który całe swe życie
poświęcił trzem ideałom: miłości Boga, miłości Kościoła i miłości narodu.
Obdarzony wspaniałą wymową jako kaznodzieja wywierał na słuchaczy wpływ
tak potężny, że nazwano go "tyranem dusz ludzkich". W obrazach pełnych
grozy i napięcia dramatycznego roztaczał wizję upadku państwa i jego
ostatecznej katastrofy, jeśli naród się nie opamięta, win i błędów nie
poprawi. Niestety, nie oglądał ani opamiętania, ani poprawy, toteż w
chwili zniechęcenia pisał: "Nie wiem, czem się dzieje, iż nie pomaga mi
poselstwo Twoje i wołanie moje; do pokuty rzadki bardzo powstaje; twarda rola
strudziła wołu starego, a pracy na niej w dobrem żniwie nie znać; chytre ryby
od sieci twojej uciekając, poimać się nie dają".
W zakresie formy wypowiedzi Skarga nawiązuje do stylu Starego Testamentu,
w którym zapowiada się upadek Jerozolimy i zgubę grzesznego narodu
izraelskiego. Utwór należy do gatunku publicystyki dydaktycznej, w której
osoba pouczająca głosi prawdy nieomylne. Skarga doskonale opanował sztukę
starożytnej retoryki, stosując często pytania retoryczne, przeciwstawienia,
ciągi epitetów, zdań łączonych wciąż tym samym spójnikiem i szyk
przestawny, co doskonale wzmagało dramatyzm wypowiedzi.