Mario i czarodziej

W noweli z roku 1930 pt. "Mario i czarodziej" Mann bardzo wyraźnie mówi o
niebezpieczeństwie faszyzmu. Utwór stanowi relację z pobytu rodziny autora w
pewnej włoskiej miejscowości wypoczynkowej, w czasie którego odbywa się fatalny
w swych skutkach występ "czarodzieja", hipnotyzera Cipolli. Wstępna partia
noweli, rozbudowana obszernie, przynosi szereg epizodów, które charakteryzują
ogólną atmosferę panującą w tej miejscowości, gdzie "gniew, rozdrażnienie,
napięcie wisiały od początku w powietrzu". Przykrości w hotelu ze strony
włoskiego "wyższego towarzystwa", przykrości na plaży, spowodowane
szowinistyczną postawą drobnomieszczańskich "obrońców moralności", naświetlają
stosunki społeczno-polityczne, w których możliwe jest wystąpienie Cipolli.
Cipolla, który podaje się za kuglarza, a okazuje się niebezpiecznym
hipnotyzerem, nie tylko pozbawia swą publiczność wolnej woli, ale także
lekceważy jej godność ludzką.
Relacja o jego zachowaniu ma wyraźny podtekst polityczny; przypomina on bowiem
panujących już wówczas we Włoszech oraz dążących do zagarnięcia władzy w innych
krajach - przywódców faszystowskich. Takie rozumienie Cipolli potwierdza
sformułowanie samego Manna, który w artykule "Thomas Masaryk" z roku 1937 mówi
o "typie pogromcy zwierząt z pejczem i rewolwerem, typie hipnotyzera mas, który
dzisiaj zdaje się robić karierę jako przywódca państwa i narodu".
Głównym problemem noweli są próby oporu wobec paraliżującej wolę siły Cipolli.
Wytworny kuracjusz stara się przeciwstawić Cipolli, ale bez powodzenia. Za to
prosty chłopiec z ludu, kelner Mario, wykazuje zdecydowaną i aktywną postawę
oporu wobec przemocy hipnotyzera i zdobywa się na desperacki czyn, który w
zasadzie jest zbrodnią, ale w tym konkretnym wypadku przynosi jedyne możliwe
rozstrzygnięcie, "mimo wszystko wyzwalające zakończenie", jak jednoznacznie
stwierdza autor. Cipolla objął przywództwo nad zgromadzonymi na zasadzie
nagiej siły. Jest to więź sprowadzająca reguły współżycia społecznego -
obustronnie - do zasad obowiązujących w wilczym stadzie. W warunkach
maksymalnego ograniczenia społecznej wolności jedyną i prawidłową reakcją na
siłę i przemoc rządzących jest siła i przemoc rządzonych. Takim czynem jest
zastrzelenie Cipolli przez Maria. Jest to oczywiście czyn człowieka
doprowadzonego do ostateczności. W części wstępnej noweli Mario, podobnie jak
inni zwykli ludzie pracy (rybacy, służący itp.), został wystarczająco
scharakteryzowany jako wyróżniający się korzystnie spośród innych mieszkańców
(mieszczan, zamożnych kuracjuszy) dobrocią, życzliwością, gotowością pomocy.