kontrreformacja
 
Kontrreformacja to prąd powstały w Kościele katolickim wobec zagrożenia reformacją. Działania 
podejmowane przez Kościół katolicki w celu przeciwstawienia się postępom różnowierstwa były 
następujące: 
 
   - powstanie Towarzystwa Jezusowego (jezuitów) w celu zorganizowania kampanii
     antyprotestanckiej
   - powołanie Trybunału Inkwizycyjnego w 1542 r.
   - sobór trydencki (1545 - 1563)
   - ustanowienie indeksu ksiąg zakazanych w 1559 r.
 
 
Sobór trydencki wydał szereg dekretów, a Kościół uformował się wówczas jako organizm 
polityczny i wypracował na swój użytek ścisłą strategię działania. Pierwszym zadaniem była 
gruntowna reforma wewnątrz instytucji kościelnej, która miała odnowić wizerunek Kościoła 
w oczach wiernych. Dbając o nieskażoność dogmatów, o prawomyślność wiary, Kościół wyraźnie 
określił, co należy uznać za katolickie w dziedzinie nauki, dyscypliny i zwyczajów kościelnych. 
Wytyczył też jasno zasady sztuki, zwłaszcza sakralnej. Do wprowadzenia w życie nowych 
zarządzeń zostali wytypowani jezuici, zakon, który od tej pory do połowy XVIII w. będzie 
dominował w życiu kulturalnym i w szkolnictwie nie tylko kościelnym, ale i świeckim. 
 
 
Kontrreformacja w Polsce 
 
Polski Kościół katolicki w 1577 r. poparł całkowicie postanowienia soboru trydenckiego. 
Udostępniono tereny polskie dla działalności jezuitów, którzy osiedlili się początkowo 
w Braniewie, później zaś założyli swoje ośrodki w cłym kraju. Zakon ten dążył do podniesienia 
poziomu szkolnictwa i przykładał dużą wagę do wychowania młodego pokolenia. Zamiarem 
jezuitów było dążenie do wpływów na rządy w państwie, zajmowali oni stanowiska doradców lub 
kaznodziejów królewskich (np. P. Skarga). Doszło do tego, że za czasów Zygmunta III Wazy 
wszystkie urzędy państwowe były zastrzeżone dla katolików. 
 
Literatura polska tego okresu (nie tylko ta tworzona przez samych jezuitów) zdominowana była 
przez piśmiennictwo religijne. Cenzura wspomagana przez indeks ksiąg zakazanych broniła 
ogólnego dostępu do dzieł tej miary co "O obrotach sfer niebieskich" Kopernika. Dlatego wiele 
utworów nie związanych z tematyką religijną (np. poezje J.A. Morsztyna) krążyło w kopiach 
rękopiśmiennych. 
 
Wielką popularność zyskały natomiast upowszechniane przez Kościół żywoty świętych (np. 
"Żywoty świetych" P. Skargi). W centrum zainteresowania znalazły się narodowe przekłady biblii, 
jak również tematyka biblijna. Jezuici przyjęli w swoich szkołach program klasyczny, 
dostosowując go do filozofii chrześcijańskiej. W ten sposób "chrystianizowali antyk" - łączyli 
wątki antyczne z biblijnymi, poszukiwali motywów analogicznych. Wykorzystywali również 
wzorce starożytnej łaciny - w baroku wraca łacina do literatury. 
 
 
Lektura dodatkowa: 
 - praca zbiorowa pod red. J. Pelca, "Kontrreformacja - Barok. Prace z historii kultury"
 - Cz. Hernas, "Barok"