Kazania sejmowe

Piotr Skarga, dzięki działalności filantropijnej, został nadwornym
kaznodzieją króla Zygmunta III Wazy. Najważniejszym dziełem nadwornego
kaznodziei są wydane w 1597 r. "Kazania sejmowe". Nie należą one do
literatury religijnej, lecz są doskonale ułożonym traktatem politycznym
o przebudowie państwa polskiego. Jako katolik i patriota autor walczył o
przywrócenie jedności religijnej w Polsce, wzmocnienie władzy królewskiej
oraz usunięcie krzywd społecznych i praw niesprawiedliwych.
Osiem "Kazań sejmowych" to osiem rozdziałów rozprawy politycznej
o najważniejszych niedomaganiach Rzeczypospolitej, o sposobach ich
przezwyciężania.
Kazanie I "O mądrości potrzebnej do rady" stanowi rodzaj wstępu,
wprowadzenia w problematykę. Autor charakteryzuje choroby, które rujnują
państwo. Przewodnią myślą kazania jest twierdzenie, że moralność narodu
jest warunkiem szczęścia i potęgi państwa. Tak więc najbardziej normalni
powinni być ci, którzy stoją na czele narodu.
Kazanie II "O miłości ku ojczyźnie" - autor wylicza tu sześć chorób Polski. 
Są to: brak miłości ojczyzny, brak zgody politycznej, anarchia religijna,
osłabienie władzy królewskiej, niesprawiedliwe prawa i bezkarność grzechów
jawnych. Dalszy ciąg kazania poświęca autor pierwszej chorobie, tzn.
"nieżyczliwości ludzkiej ku Rzeczypospolitej", która płynie z "chciwości
domowego łakomstwa". W sposób sugestywny i wzruszający mówi Skarga o
swej własnej miłości do ojczyzny, która jest świętym obowiązkiem każdego
człowieka. Domaga się bezinteresowności miłości do ojczyzny, miłości dla
niej samej. Atak skierowany jest w stronę magnatów dbających jedynie o
swoje bogactwa. Widmo tonącego okrętu.
Kazanie III "O niezgodzie domowej" - autor stwierdza, że rodacy, dzieci
jednej i tej samej ojczyzny powinni się zgadzać, ponieważ łączy ich jedna
religia, nakazująca miłość bliźniego, ten sam władca, takie same prawa i
swobody obywatelskie. Brak tej zgody szczególnie na sejmach budzi u Skargi
lęk o przyszłość ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauważone przez Matejkę,
Mickiewicza.
Kazania IV i V "O naruszeniu religii katolickiej" - dotyczy reformacji,
która - zdaniem kaznodziei - jest prawdziwą klęską dla Polski, ponieważ
pogłębia niezgodę narodową. Autor nakazuje powrót do religii katolickiej
jako jedynie prawdziwej, prowadzącej do zgody i do potęgi państwa.
Kazanie VI "O monarchii i królestwie" - Skarga uważa, że najlepszą formą
rządu jest jednowładztwo, którego nie można jednak utożsamiać z
absolutnym samowładztwem. Państwem powinien rządzić król, przy pomocy
mądrej rady, złożonej z przedstawicieli narodu. Poddani winni są swemu
królowi szacunek i posłuszeństwo. Natomiast "złota wolność szlachecka"
prowadzi do anarchii = upadek państwa.
Kazanie VII "Prawa niesprawiedliwe" - piąta choroba RP. Podobnie jak
Modrzewski, stwierdza, że bez praw sprawiedliwych nie ma prawdziwej
wolności. Wylicza prawa niesprawiedliwe, m.in. o mężobójstwie, krzywdzące
chłopa, dla którego żąda wolności osobistej, chociaż podobnie jak
Modrzewski akceptuje stany społeczne.
Kazanie VIII "O niekarności grzechów jawnych" - autor przedstawił w nim
wszystkie najgorętsze uczucia patriotyczne - miłość do ojczyzny,
oburzenie na jej złych synów, niepokój o losy RP i nadzieję, że dobry
Bóg ustrzeże Polskę od zguby. Tytułowe grzechy jawne to: brak
sprawiedliwego i sprawnie działającego aparatu sprawiedliwości,
mężobójstwo, lichwa, nieprawne nabywanie majętności, zbytki, kradzież
dobra pospolitego, wyzysk sierot przez złych opiekunów. Po takim
wyliczeniu grzechów przewiduje rychły upadek Polski.