futuryzm Awangardowy kierunek literacki i artystyczny rozwijający się w pierwszym ćwierćwieczu XX wieku, mający wiele wspólnego z dadaizmem. Teoretykiem tego kierunku oraz autorem futurystycznego manifestu był włoski poeta Tomasso Marinetti, który głosił idee anarchistycznego buntu przeciwko istniejącym formom życia społecznego, tradycji kulturowej. Futuryści zafascynowani byli nowoczesną cywilizacją urbanistyczno-techniczną, a więc gloryfikowali wszelką nowość, przyszłość, dynamiczne tempo wielkomiejskiego życia oraz wszelkie wytwory nowoczesnej techniki. Wiąże się z tym pochwała brutalności, przemocy, a nawet wojny oraz kult nietzscheańskiego "mocnego człowieka". Dlatego też włoscy futuryści związali się z włoskim ruchem faszystowskim. W Polsce futuryści opowiedzieli się po stronie rewolucjonistów i walczącego proletariatu. Futurystów cechował agresywny bunt przeciwko wszelkiej tradycji oraz fascynacja światem współczesnej techniki i cywilizacji. "Dobra maszyna jest wzorem i szczytem dzieła sztuki przez doskonałe połączenie ekonomiczności, celowości i dynamiki" - twierdzili futuryści. W ich programie łatwo odnaleźć sporo niekonsekwencji, a wśród nich jednoczesny kult techniki i pierwotnego instynktu, apologię maszyny i uwielbienie dla żywiołu, pochwałę nowoczesnej cywilizacji i zaufanie do pierwotnych odruchów człowieka. Świadomą prowokacją wobec tradycji było głoszenie "dowolności form gramatycznych, ortografii i przestankowania". W literaturze kierunek ten objawiał się dążeniem do stworzenia nowego języka poetyckiego, zdolnego wyrazić ruch, wieloplanowość i równoczesność zjawisk, w odrzuceniu reguł logiki, składni i ortografii. W ten sposób powstawały często utwory bezznaczeniowe, oparte jedynie na zasadzie podobieństwa brzmieniowego słów i dźwięków. Kierunek ten na zachodzie Europy rozwinął się przed pierwszą wojną światową, natomiast w Polsce okres głównych wystąpień futurystów przypada na lata 1919-1921. Futuryzm w Polsce: Polscy futuryści, inaczej Awangarda Warszawska, to grupa poetycka, w skład której wchodzili: Bruno Jasieński, Stanisław Młodożeniec, Anatol Stern, Adam Ważyk, T. Czyżewski. Za prekursora polskiego futuryzmu uważa się Jerzego Jankowskiego, autora futurystycznego zbioru wierszy "Tram wpopszek ulicy". W pierwszej fazie rozwoju futuryzmu powstały dwie grupy. W roku 1919 Bruno Jasieński (1901-1939) i Stanisław Młodożeniec (1895-1959) założyli w Krakowie klub futurystów Katarynka, natomiast w Warszawie współzałożycielami grupy futurystycznej byli Anatol Stern (1899-1968) i Aleksander Wat (1900-1967). Na początku lat 20. nastąpiło połączenie grupy warszawskiej z krakowską i futuryzm stał się ruchem o zasięgu ogólnopolskim. Wypowiedzi programowe oraz manifesty futuryści ogłaszali w almanachach. Najważniejsze z nich to: "Gga" (1920), "Jednodńuwka futurystuw. Mańifesty futuryzmu polskiego" (1921) oraz "Nuż w bżuhu, 2 jednodńuwka futurystuw. Wydańe nadzwyczajne" (1921). Lektura dodatkowa: - A. Stern, "Poezja zbuntowana", PIW 1964