powieść realistyczna (powieść realizmu krytycznego) Ten typ powieści ukształtował się w drugiej połowie XIX w. w wyniku rozczarowania brakiem zmian w świecie pod wpływem filozofii pozytywistycznej. Zmiany te miały uzdrowić ludzkość, zapewnić jej dostatni byt materialny i duchowy. Rozczarowano się też brakiem wartości artystycznych w utworach propagandowych. W powieści realistycznej pogłębiono psychologiczne portrety bohaterów i nałożono je na krytyczną analizę zjawisk społecznych ("Lalka", "Emancypantki", "Nad Niemnem", "Rodzina Połanieckich"). Powieści realistyczne przedstawiały jednostkowe dramaty na tle rozbudowanej panoramy rzeczywistości społecznej, dążąc do uszczegółowienia realiów, osadzenia utworu w konkretnym miejscu i czasie, wreszcie - do uświadomienia najważniejszych problemów społecznych i narodowych (wpływ powieści tendencyjnej).