realizm krytyczny
 
W latach osiemdziesiątych wieku XIX w polskim pozytywizmie pojawiły się sygnały przesilenia 
spowodowanego nierealizowaniem haseł literatury tendencyjnej (patrz hasło: powieść tendencyjna): 
"praca u podstaw" i "praca organiczna" okazały się czystą teorią, niższe warstwy 
społeczeństwa pomimo wysiłków inteligencji nadal cierpiały nędzę i nie obchodziło ich 
kształcenie się, a kraj nadal tkwił w rozkładzie popowstaniowym. Literatura nie mogła 
kontynuować nurtu tendencyjnego, który sprawiał wrażenie całkiem oderwanego od 
rzeczywistości. Reakcją na taką sytuację był realizm krytyczny, wyrażający rozczarowanie 
brakiem realizacji zamierzeń epoki, z zaciekłością piętnujący problemy swego czasu, bezlitośnie 
obnażający wszystkie cienie życia duchowego, społecznego i materialnego drugiej połowy XIX w. 
Najwybitniejszym przykładem powieści polskiego realizmu krytycznego jest "Lalka" B. Prusa. 
 
Patrz również hasło: realizm.