egzystencjalizm
 
Kierunek w filozofii ukształtowany w poł. XIX w. (S. Kierkegaard) i mający różne postacie w XX w. 
Nurt ten oddziałał głównie na literaturę francuską po II wojnie światowej. 
 
Przedstawiciele egzystencjalizmu (w wersji teistycznej i ateistycznej - patrz hasła: teizm, ateizm) 
wyrażali przekonanie, że człowiek jako jedyny spośród wszystkich bytów wyłącznie sam tworzy 
się tym, kim jest, dokonując własnych wewnętrznych wyborów, w których wyraża się wolność 
jako atrybut człowieczeństwa. 
 
Istnienie ludzkie jest zawieszone pomiędzy przeszłością, której już nie ma, a przyszłością, której 
jeszcze nie ma, stąd towarzyszy mu poczucie przemijalności i niespełnienia. Z drugiej strony 
wolność wewnętrzna jest ciągle zagrożona urzeczowieniem i utratą autentyczności ludzkiego 
istnienia. Wynika z tego wewnętrzne rozdarcie i osamotnienie jednostki, którą egzystencjalizm 
analizuje w oderwaniu od kształtujących ją warunków. 
 
Egzystencjalizm, uformowany przez takich myślicieli i pisarzy, jak Jean Paul Sartre i Albert 
Camus, był wyrazem sytuacji kultury po kataklizmie drugiej wojny światowej, który spowodował 
załamanie przekonań humanistycznych, wiarę w dobro i piękno człowieka. Literatura 
egzystencjalna podjęła próbę uratowania wartości ludzkich, dała intelektualny obraz sprzeczności 
epoki, która obfitowała w czyny zbrodnicze i haniebne, ale też w akty szlachetności, poświęcenia 
i bohaterstwa. Najważniejszą wartością dla egzystencjalizmu jest ludzkie, jednostkowe istnienie. 
 
Jean Paul Sartre wywierał wpływ na postawy życiowe, modę, obyczaj i sposób życia środowisk 
młodzieżowych i artystycznych. Poglądy teoretyczne egzystencjalizmu wyłożył w dziele "Byt 
i nicość" (1943). Sartre napisał i ogłosił ponadto zbiór opowiadań "Mur", powieść "Drogi 
wolności", dramaty: "Muchy", "Ladacznica z zasadami", "Diabeł i Pan Bóg" oraz liczne eseje. 
 
Albert Camus jest autorem takich znanych powieści, jak "Obcy" (1942), "Dżuma" (1947), 
"Upadek" (1956), a także opowiadań, dramatów i esejów. W "Dżumie" podejmuje problematykę 
współczesności, analizując prawdopodobne wypadki wywołane straszliwą epidemią. Trudny 
humanizm tej powieści polega na tym, że zło nie jest w stanie zniszczyć wewnętrznych wartości 
człowieka, gdyż ten wyraża siebie samego w pracy, wysiłku i cierpieniu. 
 
W Polsce elementy egzystencjalizmu pojawiły się już w okresie międzywojennym 
(W. Gombrowicz), a szerzej po 1956 r.