Eliza Orzeszkowa

Eliza Orzeszkowa z Pawłowskich - pisarka i publicystka; początkowo
związana ze środowiskiem ziemiańskim; brała udział w akcjach powstańczych
1863 roku. W roku 1870 osiadła w Grodnie, prowadząc żywą akcję
oświatowo-pedagogiczną, m.in. w roku 1879 założyła księgarnię wydawniczą
dla popularyzowania myśli pozytywistycznej (w 1882 r. zamknięta przez
władze).
We wczesnej twórczości czołowa przedstawicielka pozytywistycznej
literatury tendencyjnej, w licznych powieściach poddała krytyce głównie
bezproduktywne życie i obyczaje ziemiaństwa, którym przeciwstawiła
mieszczańskie ideały moralne i cywilizacyjne ("Pamiętnik Wacławy" 1871,
"Pan Graba" 1872, "Maria" 1873, "Pompalińscy" 1876); z krytyką feudalnych
anachronizmów związała ostry protest przeciwko społeczno-obyczajowemu 
i ekonomicznemu upośledzeniu kobiety ("Marta" 1873) i postulat wyrównania
krzywd i asymilacji Żydów ("Meir Ezofowicz" 1878).
Rozczarowanie do haseł pozytywistycznych wyraziło się we wzmożonym
krytycyzmie społecznym (opowiadania "Z różnych sfer", t. 1-3 1879-82), 
w obrazie nędzy i wyzysku proletariatu wiejskiego ("Niziny" 1883), ciemnoty
i zabobonu na wsi, prowadzących do zbrodni ("Dziurdziowie" 1885), w podjęciu 
problematyki narodowowyzwoleńczej oraz postępującym antyurbanizmie i idealizacji
wsi ("Cham" 1889).
Największym dziełem Orzeszkowej jest powieść "Nad Niemnem" (1888),
zawierająca epicki, wyidealizowany obraz ówczesnego życia
ziemiańsko-szlacheckiego, w którym idea solidaryzmu szlachty i ludu łączy
się z postulatem odrodzenia w młodym pokoleniu tradycji powstańczych 1863 r.
Ponadto opowiadania ("Widma" 1881) i powieści z krytyką narodnictwa i idei
socjalistycznych oraz dekadentyzmu ("Dwa bieguny" 1893), nowele o
powstaniu 1863 roku ("Gloria victis" 1910).