Józef i jego bracia

Jedno z wielkich dzieł Manna, tetralogia "Józef i jego bracia", stanowi,
przynajmniej na pozór, odejście od teraźniejszości i sięgnięcie daleko wstecz
do tematu biblijnego. Temat historyczny daje co prawda autorowi niejednokrotnie
większe możliwości ukazania właśnie problemów współczesnych, co oczywiście nie
polega na mechanicznym przenoszeniu zjawisk i procesów historycznych
teraźniejszych w przeszłość czy też na tłumaczeniu współczesności przy pomocy
wydarzeń z odleglej przeszłości, lecz na ujęciu jednych i drugich we wspólnej
perspektywie, perspektywie historii, stanowiącej ogólną, nadrzędną prawidłowość
losu człowieka. Powiązanie najodleglejszej przeszłości z teraźniejszością
uzyskuje Mann przez pełne ironii i dowcipu przeplatanie historii, mitologii i
spraw najnowszych. Narrator spraw najodleglejszych np. wykazuje -
anachronicznie - dzisiejszą wiedzę, a często i dzisiejszy punkt widzenia. Także
bohaterowie mówią niejednokrotnie rzeczy, wykraczające znacznie poza ich
uwarunkowania historyczne; spełniają więc dwie funkcje: postaci historycznych,
a zarazem postaci ponadczasowych. Wynika stąd dystans wobec przeszłości, który
czyni przeszłość bardziej zrozumiałą, a jednocześnie nie pozwala identyfikować
jej z teraźniejszością.
Tetralogia jest m.in. rodzajem powieści edukacyjnej, w której główny bohater,
Józef, rozwija się z pełnego fantazji marzyciela i egoisty w człowieka
działającego społecznie. Józef "żywiciel" jest w końcu bohaterem "rewolucji od
góry", który pozyskał zaufanie ludu, ponieważ reprezentuje interesy tego ludu.
Jest on w tym względzie wyrazem dwoistej inspiracji autora: niejednokrotnie w
literaturze niemieckiej głoszonej zasady "wychowania księcia" (od Lutra do
Wielanda i Schillera) oraz Rooseveltowskiego "New Deal" w zmienionych
społecznie warunkach, niosącego w istocie ten sam program odgórnych społecznych
reform.
Problematyka życia i śmierci odgrywa również w tym utworze Manna ważną rolę.
Szczególnie wyraźnie występuje w partii poświęconej spotkaniu Józefa z
Mut-em-enet (nasuwa się analogia z "Czarodziejską górą": Hans Castorp - Clawdia
Chauchat), które dopełnia wiedzy bohatera o rzeczach ostatecznych. Autor
wyraźnie sugeruje, że tylko ta wiedza umożliwia Józefowi dokonanie dzieła
uratowania Egiptu.