futuryzm
 
Awangardowy kierunek literacki i artystyczny rozwijający się w pierwszym ćwierćwieczu XX 
wieku, mający wiele wspólnego z dadaizmem. Teoretykiem tego kierunku oraz autorem 
futurystycznego manifestu był włoski poeta Tomasso Marinetti, który głosił idee anarchistycznego 
buntu przeciwko istniejącym formom życia społecznego, tradycji kulturowej. 
 
Futuryści zafascynowani byli nowoczesną cywilizacją urbanistyczno-techniczną, a więc 
gloryfikowali wszelką nowość, przyszłość, dynamiczne tempo wielkomiejskiego życia oraz 
wszelkie wytwory nowoczesnej techniki. Wiąże się z tym pochwała brutalności, przemocy, 
a nawet wojny oraz kult nietzscheańskiego "mocnego człowieka". Dlatego też włoscy futuryści 
związali się z włoskim ruchem faszystowskim. W Polsce futuryści opowiedzieli się po stronie 
rewolucjonistów i walczącego proletariatu. 
 
Futurystów cechował agresywny bunt przeciwko wszelkiej tradycji oraz fascynacja światem 
współczesnej techniki i cywilizacji. "Dobra maszyna jest wzorem i szczytem dzieła sztuki przez 
doskonałe połączenie ekonomiczności, celowości i dynamiki" - twierdzili futuryści. 
 
W ich programie łatwo odnaleźć sporo niekonsekwencji, a wśród nich jednoczesny kult techniki 
i pierwotnego instynktu, apologię maszyny i uwielbienie dla żywiołu, pochwałę nowoczesnej 
cywilizacji i zaufanie do pierwotnych odruchów człowieka. Świadomą prowokacją wobec tradycji 
było głoszenie "dowolności form gramatycznych, ortografii i przestankowania". 
 
W literaturze kierunek ten objawiał się dążeniem do stworzenia nowego języka poetyckiego, 
zdolnego wyrazić ruch, wieloplanowość i równoczesność zjawisk, w odrzuceniu reguł logiki, 
składni i ortografii. 
 
W ten sposób powstawały często utwory bezznaczeniowe, oparte jedynie na zasadzie 
podobieństwa brzmieniowego słów i dźwięków. Kierunek ten na zachodzie Europy rozwinął się 
przed pierwszą wojną światową, natomiast w Polsce okres głównych wystąpień futurystów 
przypada na lata 1919-1921. 
 
 
Futuryzm w Polsce: 
 
Polscy futuryści, inaczej Awangarda Warszawska, to grupa poetycka, w skład której wchodzili: 
Bruno Jasieński, Stanisław Młodożeniec, Anatol Stern, Adam Ważyk, T. Czyżewski. Za 
prekursora polskiego futuryzmu uważa się Jerzego Jankowskiego, autora futurystycznego 
zbioru wierszy "Tram wpopszek ulicy". W pierwszej fazie rozwoju futuryzmu powstały dwie grupy. 
W roku 1919 Bruno Jasieński (1901-1939) i Stanisław Młodożeniec (1895-1959) założyli 
w Krakowie klub futurystów Katarynka, natomiast w Warszawie współzałożycielami grupy 
futurystycznej byli Anatol Stern (1899-1968) i Aleksander Wat (1900-1967). Na początku lat 20. 
nastąpiło połączenie grupy warszawskiej z krakowską i futuryzm stał się ruchem o zasięgu 
ogólnopolskim. Wypowiedzi programowe oraz manifesty futuryści ogłaszali w almanachach. 
Najważniejsze z nich to: "Gga" (1920), "Jednodńuwka futurystuw. Mańifesty futuryzmu polskiego" 
(1921) oraz "Nuż w bżuhu, 2 jednodńuwka futurystuw. Wydańe nadzwyczajne" (1921). 
 
 
Lektura dodatkowa: 
 - A. Stern, "Poezja zbuntowana", PIW 1964