Sztuka oświecenia
 
Ramy czasowe: 
 
Oświecenie obejmuje w Polsce okres od drugiej poł. XVIII w. do ok. 1830 r. Na zachodzie Europy 
obejmuje cały XVIII w. 
 
Główne założenia sztuki oświecenia: 
 
Trzy główne style epoki oświecenia: 
 
   - klasycyzm
   - sentymentalizm
   - rokoko
 
Sztuka oświecenia jest przede wszystkim sztuką klasycyzmu. Charakteryzuje się ona 
spokojem, harmonią i równowagą. Uznaje jeden klasyczny (zaczerpnięty ze sztuki antycznej) 
wzorzec piękna. Dzieła oświeceniowe realizują hasło: "uczyć, bawiąc", czyli spełniają funkcję 
dydaktyczną. 
 
Mecenat króla: 
 
W Polsce czasów oświecenia nastąpił bardzo szybki rozwój sztuk pięknych i literatury. Działo 
się tak m.in. dzięki temu, że patronat nad artystami objął sam król Stanisław August 
Poniatowski. Starał się on skupić wokół siebie wszstkich ludzi wykształconych, literatów, 
artystów. Liczył na to, że to właśnie oni pomogą mu w politycznym i kulturalnym podźwignięciu 
Polski do rzędu królestw oświeconych. Otaczał ich opieką, wspomagał materialnie, zapraszał na 
słynne obiady czwartkowe. 
 
Klasycyzm: 
 
1. Architektura: 
 
Styl architektoniczny klasycyzmu oświeceniowego nawiązuje bezpośrednio do stylu antycznego. 
Powstają wówczas liczne pałace (Łazienki Królewskie w Warszawie, pałac Staszica - siedziba 
ówczesnego Towarzystwa Przyjaciół Nauk) otoczone sentymentalno - nastrojowymi ogrodami, 
a także budowle sakralne i budynki użyteczności publicznej. Do najwybitniejszych architektów 
pracujących w Polsce, a sprowadzonych z Włoch przez króla należeli: D. Merlini (m.in. proj. 
Łazienek), A. Corazzi. 
 
2. Sztuki plastyczne: 
 
Malarstwo klasycystyczne skupiło się na tematyce mitologicznej i historycznej, popularne były 
również portrety i pejzaże. Powstawały także miniatury dekoracyjne. W Polsce upamiętnili się 
najbardziej malarze włoscy z otoczenia króla Stanisława Augusta: słynny portrecista M. 
Bacciarelli i malarz Warszawy B. Canaletto, a także J.P. Norblin. 
 
W rzeźbiarstwie dominuje zdobnictwo architektoniczne, rzeźba portretowa i pomnikowa. 
Przeważa tematyka mitologiczna. Najwybitniejsi polscy rzeźbiarze okresu oświecenia to: A. Le 
Brun, J. Tatarkiewicz, P. Maliński. 
 
Poczesne miejsce zajmuje rzemiosło artystyczne: meblarstwo i ceramika. 
 
Sentymentalizm: 
 
Prąd artystyczny konkurencyjny wobec oświeceniowego klasycyzmu, który został stworzony 
przez filozofa francuskiego J.J. Rousseau. Doświadczenie jednostki Rousseau uznał za główne 
źródło wiedzy o świecie. Klasycznym przekonaniom o harmonii i ładzie świata przeciwstawione 
zostało napięcie, a także emocje świadczące o kryzysie współczesnej cywilizacji. W sztukach 
pięknych nurt ten przejawia się głównie w malarstwie pejzażowym, przesyconym poetyckim 
widzeniem przyrody. Sentymentalizm zbliża się do idei sztuki romantycznej.
  
Rokoko: 
 
Styl ten miał wpływ głównie na architekturę, zdobnictwo i rzemiosło artystyczne epoki 
oświecenia. Istotą tego stylu było rozumienie piękna jako wartości podstawowej, dającej 
przyjemność obcowania z wytworami sztuki. Wytworne i subtelne, rokoko najpełniej zostało 
zrealizowane w małych formach architektonicznych oraz w architekturze pałacowych 
i salonowych wnętrz: w eleganckiej ornamentyce, w lekkości i dekoracyjności wystroju, 
w porcelanowych bibelotach, w malarskich miniaturach i w miłosnej tematyce obrazów 
francuskich mistrzów: J. Watteau czy F. Bouchera. W kulturze polskiej przykładem ogrodu 
urządzonego w stylu rokoko są Powązki Izabeli Czartoryskiej (patrz również hasło: "Powązki").
  
 
Lektura dodatkowa: 
 - Z. Libera, "Problemy polskiego Oświecenia. Kultura i styl"